Як ні парадаксальна, а сёньняшняе зьбядненьне беларусаў найлепей відаць на гарадзкіх сьвятах. Тыдзень таму давялося мне назіраць сьвяточную дэманстрацыю ў Ашмянах. Дзяўчына камсамольскага выгляду, стоячы на грузавіку з адкінутымі бартамі, акурат пад помнікам Леніна, дэклямавала нешта накшталт "Сегодня не только День Победы, но и день жизни на земле"... А міма праходзіла "калёна" фізкультурнікаў – чалавек дваццаць з пухірамі на каленях трыко. І тоўпіліся ўбраныя ў сьвяточнае школьнікі. Дзяўчынка-старшаклясьніца ў надта дарагой, але й цяжкой сукенцы "смажылася" на санцапёку і ўсім сваім выглядам давала знаць, што ня мае нічога супольнага з равесьніцамі, якія няёмчыліся ў заношаных белых кашульках і строгіх маміных спадніцах... Ва ўсім – ад словаў да адзеньня, ад атрыбутыкі да энэргетыкі натоўпу адчувалася гэтае самае зьбядненьне – зусім ня так усё, як колісь – без размаху і раскошы. Яшчэ адно адрозьненьне ад колішніх часоў – гэта дзецюкі і мужычкі, што сноўдаюць каля гэтай бязрадаснай радасьці зь легалізаванымі пляшкамі піва. Гэта яны, пасёрбваючы, згадваюць мінулыя часы.
О, тады на Дзень Перамогі па цэнтральнай вуліцы мястэчка ішлі сьвяточна ўбраныя грузавікі, на кожным зь якіх была касьцюмаваная сцэна геройскага ўчынку. А на самым першым грузавіку ехала вядомая ўсяму мястэчку магазіншчыца. З суворым тварам, выпрастанаю рукою і ў доўгай хусьціне на галаве яна выяўляла знакаміты плякат "Родина-мать зовет". Пасьля гэтага ўсяго натоўп штурмаваў краму з клічам "Родина-мать, адчыняй!"
А яшчэ мінулы Дзень Перамогі быў і афіцыйным Днём гербу і сьцяга. На гэта зьвяртаеш увагу, бо цяпер уся Беларусь перажывае сапраўдную гербаманію і гімнаманію. Разам зь відавочным зьбядненьнем сьвята (газэты пісалі, што нават у Магілёве ня будзе салюту, бо няма грошай), разам з гэтым паўсюдна пайшла мода на ўласны герб, сьцяг і гімн. Ужо кожныя Цюцюкевічы заяўляюць конкурс на оду свайму мястэчку. Ужо нават раёны ў буйных гарадах маюць свае гімны. Гімн Ленінскага раёну, гімн Савецкага, гімн Кастрычніцкага... Крыніцаў у гэтай моды можа быць некалькі. (Апроч дурасьці начальства і пераймальніцкага інстынкту: у суседа ёсьць – і мне трэба.) Але, як кажуць, не было б шчасьця... Бяруцца вынаходзіць герб сваіх Цюцюкевічаў і высьвятляюць, што быў такі герб у 17-м стагодзьдзі. Аказваецца, там шмат чаго было, і Цюцюкевічы – ня проста сталіца дваццаці калгасаў, а колішні бастыён, а то й з магдэбурскім правам. Ну як бы гэта яны інакш дабраліся да тых зьвестак?! І хто скажа, што гэта дрэнна? А тое, што спрычыняцца мясцовыя паэты, кампазытары, мастакі – хіба ня плюс? А там, глядзіш, і пару шэдэўраў народзіцца – у капілку роднай культуры.
І яшчэ – гімн – гэта зусім не абавязкова толькі і найперш афіцыйны дакумэнт. Гэта хваласьпеў. І такіх можа быць мноства і з розных нагодаў.
А яшчэ – гэта нашая традыцыя з самага сярэднявечча. Некалі ў "Вострай Браме" я згадаў новую літоўскую анталёгію "Вітаньне Вільні", дзе сабраныя оды старой сталіцы Вялікага Княства Літоўскага – на лаціне. Сур'ёзны том на 500 старонак мае непасрэднае дачыненьне да сёньняшняй гімнатворчасьці і сапраўды варты больш блізкага знаёмства. Гэтую кнігу сярэднявечных твораў пра Вільню перагледзела гісторык Тацяна Поклад.
(Поклад: ) "Вільня тут у вершах менш лірычная і больш – крэпасьць, дзяржава, пачатак пачаткаў, дом Бога. Адлюстраваныя міты пра прыход рымлянаў на чале з Палемонам, пра сон Гедыміна, пра жалезнага ваўка ды прароцтвы Ліздэйкі. Ёсьць яшчэ параўнаньні Вільні зь нябесным Ізраілем – у Мацея Казіміра Сарбеўскага. Зрэшты, Вільню бясконца параўноўваюць зь іншымі вялікімі местамі – з Рымам, Атэнамі, Карфагенам, Трояй...
Паводле грэцкае традыцыі, існаваў жанр тапаграфіі – апісаньне рэальнага места, – і жанр тапатэсіі – апісаньне выдуманага места, а вось лацінская рыторыка ўсталявала тэрмін descriptio loci — уласна апісаньне места, жанр, які надаўся і аратарам, і паэтам.
Большасьць твораў прыгожага пісьменства пра Вільню – гэта якраз апісаньне места. У 16–18 ст. такія вершы складаліся ў старым ўнівэрсытэце. Сярод аўтараў пераважаюць студэнты ці прафэсары. Гэта – практыкаваньні ў рыторыцы і паэтыцы".
(Дубавец: ) “Можна ўявіць сабе, каб у сёньняшніх школах ды ўнівэрсытэтах давалі заданьне напісаць оду свайму гораду. Што, здавалася б, прасьцей для ўзгадаваньня мясцовага патрыятызму, а заадно і далучэньня да эстэтыкі слова. А якія б у выніку атрымаліся шыкоўныя анталёгіі! Напэўна ж сярод тысяч вершаў знайшліся б і ўдалыя. Справа нічога не каштуе, затое якое ўзбагачэньне нацыянальнай культуры. Калі ўлічыць, што сёньняшняя паэтычная анталёгія пра Менск, калі б нехта ўзяўся такую складаць, была б зусім небагатай, а пра большасьць іншых гарадоў яна і ўвогуле немагчымая. Але ж вернемся да віленскай кнігі.
(Поклад: ) "Што да апісаньня места, дык у лацінскай клясычнай традыцыі існавалі і адпаведныя антыноміі ў гэтым жанры, напрыклад, услаўленьне места (laus urbis) і высьмейваньне, прыніжэньне места (vituperatio urbis). У кнізе прыводзіцца толькі адзін твор Laus urbis Vilnae, але дасьледчыкі мяркуюць, што такіх павінна існаваць шмат.
Рыторыка і паэтыка былі тэарэтычна-практычнымі курсамі ў тагачасных навучальных установах, дзе рыхтавалі сьвятароў, багасловаў, юрыстаў – фактычна ўсе прафэсіі... У рукапісным аддзеле сховішча Віленскага ўнівэрсытэту захоўваецца курс рыторыкі, які выкладаўся ў езуіцкім кляштары пры Касьцёле Сьв. Рафала. Прафэсарам рыторыкі быў Мартын Флашчыцкі, а студэнтам, які выдатна выканаў практыкаваньне Laus urbis Vilnae, быў Язапат Хяльмоўскі. Арыгінальны твор, напісаны ім, быў захаваны, відаць, як узорны.
Гэты тэкст датаваны 1760 годам. Тут Вільня ўслаўляецца паводле вызначаных канонам якасьцяў: спачатку – аўтарытэт Гедыміна як заснавальніка, што даказвае веліч і старажытнасьць места, далей – якое гэтае места карыснае для людзей (порт, гандлёвы цэнтар, асяродак культуры і навукі), і далей – прыгажосьць, якую ўтвараюць ня толькі архітэктура, але і навакольная прырода, і людзі.
"Найбольшая карысьць места Вільні вызначаецца найперш тым, што тычыцца ўтрыманьня людзей і іх харчаваньня, і тым, што дапамагае ўдасканальваць душу, і, нарэшце, тым, што забясьпечвае захаваньне грамадзянскае трываласьці, і гэтыя тры часткі паказваюць, што Вільня ёсьць сапраўды карысным местам. Перад тым, як пачаць гэтыя часткі асобна вытлумачваць, дазвольце мне падаць і іншыя аргумэнты, а менавіта дзіўную колькасьць жыхароў места, якая дзень пры дні павялічваецца і папаўняецца нова прыежджымі. Гэта, без сумневу, паказвае, што ўмовы для жыцьця ў гэтым месьце такія, што кожнаму карысна тут жыць, і калі нехта хоча схавацца, той можа гэта зрабіць ў бясьпечных схованках кірмашоў, а калі нехта хоча быць навідавоку, мае магчымасьць найлепш паказаць сябе ў сьвятле гэтага места... (так што гэтае места карыснае ўсім, і чалавеку тут ні ў чым няма нястачы, калі няма нястачы ў грошах)".
Шмат таксама твораў, што пісаліся да розных прыдворных падзеяў. Гэта – вітаньні, прынагодныя да прыезду важных асобаў, дзяржаўных дзеячоў, уладцаў ці да адметных падзеяў – вясельляў (эпіталаміі), паховінаў (эпітафіі)… Хаця зборнік назвалі "Вітаньне Вільні", тут больш вітаньняў розным уладцам – Стэфану І, Барбары Радзівіл і іншым Радзівілам, Юрыю Хадкевічу, Лявону Сапегу, Уладзіславу ІV Вазу, ёсьць нават песьня расейскаму цару Аляксандру І, пазначаная 1803 годам. Ва ўсім гэтым вельмі мала Вільні, і ўвогуле веліч места апісваецца дзеля славы таго, каго вітаюць.
Паўночнае места слыннае на літоўскай зямлі існуе
Паміж пагоркаў ягоныя муры Вяльля стужкай ахінае.
Места гэтае здаўна ейным імем названае.
Раку ведаюць гандляры, літоўскімі караблямі яна слаўная,
Тут розных нацыяў людзей можна пабачыць,
І розныя звычаі, і розныя працы і рамёствы.
І ад старых часоў тут Акадэмія квітнее.
Яе наведвае выдатная, наймаральнейшая літоўская моладзь –
Надзвычай таленавітыя і паходжаньнем слаўныя маладзёны.
Так гучыць пачатак эпіцэдыі памерламу Лаўрыну Рудаміну Дусяцкаму, сакратару Стэфана Батуры, а напісаў твор у 1603 годзе Хрыстафор Мікалаевіч.
"На сямі пагорках Вільня, Сталіца местаў літоўскіх Палямонаў…" – вітае Людвіка Канстанціна Пацея і заклікае:
Прароцтвы свае прамаўляй, як Плятон,
Каб шчасьлівай была Вільня,
Каб шчасьлівай была Літва,
Што мае такога ваяводу,
Які здольны быць філёзафам сярод уладцаў
І ўладцам сярод філёзафаў.
Гэта ўжо 1723 год.
Для апісаньня места паводле лацінскае традыцыі неабходныя мэтафары. Звычайна гэта супрацьстаўленьні – антыноміі, – калі ёсьць добрае, мусіць быць названае і кепскае, у параўнаньні зь якім добрае насамрэч выглядае добрым. Бо калі няма кепскага, дык адкуль будзе вядома, што добрае – гэта менавіта добрае? Сярод такіх параў-антыноміяў у апісаньнях Вільні ёсьць такая – "места прыемнае" (locus amoenus) і "места жахлівае" (locus horridus). Вільня – "места прыемнае", а адпаведнікам "места жахлівага" называюць Горадню альбо Кракаў – прынамсі, у творах, якія ўслаўляюць Вільню".
(Дубавец: ) “Аказваецца, гэта яшчэ зь сярэднявечча ідзе традыцыя параўноўваць "прыемную" Вільню з "жахлівай" Горадняй. Перапынім на час расповед пра новую анталёгію і зьвернемся да гэтае пары: Горадня – Вільня. Адно з пазьнейшых сьведчаньняў такой антыноміі я адшукаў у лістах Элізы Ажэшкі. У 1901 годзе гарадзенская пісьменьніца выправілася ў Вільню, пра што пісала сваёй выхаванцы Ядвізе Куніцкай:
"Вільня зрабіла на мяне ўражаньне ня толькі мілае, ня толькі ўсьцешнае, але сапраўды шчасьлівае. Наша ж Горадня – гэта труп, ажывіць які ня можа ані думка, ані каханьне, ані праца і ахвяра".
Маўляў, толькі пісьменьніцкая праца ратуе яе ад гэтае сумнае атмасфэры.
Далібог, крыўдна гучаць Ажэшкіны словы ў дачыненьні да аднаго з самых прыгожых беларускіх гарадоў. Аднясем гэтую крыўду на рахунак жанру супрацьпастаўленьня, калі каб нешта пахваліць, трэба нешта ў процівагу гэтаму зганіць.
Дарэчы, Горадня цалкам вартая свайго гімну і паэтычнае анталёгіі. Пра гэта мне распавёў гарадзенец Сяргей Астраўцоў:
(Астраўцоў: ) "Як ні банальна, але пра пачаткі старажытнага гораду згадваецца найперш хрэстамацыйнае:
І жалобна, сумна трубы
У Гародні граюць.
Гэта — Багдановіч, які хлопчыкам жыў у гэтым горадзе.
Трубы меліся прыладкаваць ужо нядаўна — да скульптурнага знаку на шашы ля гарадзкой мяжы. І да помніка князю Давыду Гарадзенскаму. Не зрабілі.
Гавораць сёньня, што Горадня — самы прыгожы беларускі горад. А вось раней так не лічылі. Калі ўжо пісалі творы, дык пра Вільню. А калі пра Гарадзеншчыну казаць, дык натхненьне выклікалі Наваградзкі замак, Сьвіцязь, але асабліва — Нёман.
У Аляксея Карпюка ёсьць каложскае апавяданьне.
Каложа, дарэчы, на першым месцы у паэтаў. Ларыса Геніюш:
Стаіць моўчкі Каложа ў шэры дождж, у белы сьнег,
Храм над Нёманам Божы, наш дваццаты век,
Хвалі бераг падмылі, кусок грунту апаў,
Усё ж анёл на крыльлях нам яе затрымаў.
Што цікава, днямі — напачатку траўня – адкапалі побач з храмам вялізны двухмэтровы камень. А той чорны-чорны камень у царкоўным муры, між іншым, прыцягвае магнітам. Я заўжды прыкладаю да яго далоні. І заўжды хочацца стаяць так і стаяць доўга.
За мурам Каложы камень пад назвай "Пагоня на Грунвальд". Калісьці з бронзавым рыцарам на гербавым шчыце. Цяпер ён бляшаны. Пагоня ня ў модзе. Газэту з такой назвай увогуле забаранілі. Захацелі замест яе "Каложу" выдаваць. Таксама нельга! Маўляў, сінод супраць.
Гэх, рыцарскія часы! А зрэшты. Яшчэ ў ХІХ-м стагодзьдзі Юльян Корсак напісаў — як пра наш дзень:
Мой Нёман, родная рака, дзе тыя воды,
Дзе рыцар рваўся на турнір з якойсь нагоды?
Дзе замкі ўсе твае, што, узьняўшыся шыкоўна,
Страчалі ворага з пагрозай рызыкоўна?
Сягоньня курганы руіны іх схавалі... (Пераклад У.Мархеля.)
Але самая-самая гарадзенская паэтка — гэта Данута Бічэль. А пра горад, ягоную гісторыю, пэрсаналіі, мабыць, зь яе вершаў можна было б скласьці цэлую кніжку. І пра Каложу яна пісала, і пра гарадзенскі дамок Максіма Багдановіча на "Новым Сьвеце". Калісьці яна стварыла музэй паэта, і была ягонай гаспадыняй, і ля яе ног ляжала шатляндзкая колі зь імем Бонка. Пра Бонку таксама напісаныя вершы. Пра магілу маці Максіма, якая памёрла ў Горадні. Пра гарадзенскую пісьменьніцу Элізу Ажэшку. Пра Батораву горку, пра сьмерць караля ў ягоным гарадзенскім палацы, дагэтуль называным "Батароўкай":
У Батароўцы ў пасьцелі
з п'яўкамі злымі на целе—
ня ў ратнай бітве ад ран
ціха кане Сьцяпан.
Як вядома, караля ў старабеларускіх хроніках называлі адаптавана — Сьцяпанам Батурам.
Успомніў пра Ажэшку. Жыла тут, тут пахаваная. Помнік ёсьць, дом зь яе музэем. Але не цікавіў яе горад. Затое цікавіў будучага нобэлеўскага ляўрэата Ўладыслава Рэйманта. Прыяжджаў да яе, вывучаў горад. Каб напісаць свой вядомы раман пра апошні сойм Рэчы Паспалітай, маўклівы сойм, які адбыўся ў нашым горадзе.
Пахаваны ў горадзе і вядомы жыдоўскі паэт Лейба Найдус. На магіле паставілі помнік — анёл, які апусьціў галаву і крылы. Напачатку 1950-х гадоў помнік разбурылі разам з могілкамі. Там цяпер стадыён і лёдавы палац.
Не мясцовая Ажэшка, а полька з Польшчы Зоф'я Налкоўская ўвасобіла горад у прозе. Жыла тут у 1920-я гады, напісала зборнік апавяданьняў пра гарадзенскую турму пад назвай "Сьцены сьвету" і некалькі раманаў, апошні зь якіх — "Мяжа".
Яна наведвала турму, калі тамака сядзелі беларускія партызаны, грамадоўцы, калі Браніслаў Тарашкевіч пачынаў перакладаць за турэмнымі мурамі "Іліяду". Хоць дошку мэмарыяльную вешай!
Ажэшка вядомая раманам "Над Нёманам". Яшчэ адзін — з такой жа назвай выйшаў у 1955-м. У.Дадзіёмаў напісаў яго менавіта пра Горадню, дакладней — "аб працоўных справах рабочых мясцовай тэкстыльнай фабрыкі". Дарэчы, сёньня яна поўны банкрут. І Дадзіёмава няма болей.
Ў змроку, калі спалыхнуць над Гародняй байніцы,
Еду разьмерана, повад аддаўшы каню,
Еду паўз лобныя месцы, катоўні, цямніцы,
Еду паўз ночы цямноцьце насустрач далёкаму дню.
Гэта — "Бекеш, або ода ерасі", якую Ўладзімер Караткевіч вызначыў як "баляду 1555 году". Але ж ён умеў быць і нязмушаным, вясёлым. Каб пра гісторыю — ня толькі трагічна-драматычна пісаць. "Хрыстос прызямліўся ў Гародні" — крылатым выразам стала сама назва раману. Трэба сказаць, даволі блюзьнерская. А далей:
Гародня над морам. Няўжо над морам?
Нешта, здаецца, вучыў, што над Нёманам...
Мабыць з-забыў... Хвала рэжысэру,
Што прыцягнуў пад Гародню горы!
Гэта – з "Гулянкі ў дэкарацыях" — пра экранізацыю раману, якая адбывалася ў Крыме. Вядомая справа, партыйнаму кіраўніцтву не спадабалася ні сама экранізацыя, ні назва кнігі. І кінастужку паклалі на паліцу.
А гэта — таксама Караткевіч:
Трубяць трубы ў Гародні,
Прагнуць мячы крыві...
Зьбірае войска магутнае
Князь Гародні — Давыд...
Праўда, гэтыя трубы не часоў паходаў Ігаравых, а значна пазьнейшых. І не на полаўцаў хадзіў ужо той Давыд, а на Брандэнбург. Але гэтыя трубы гарадзенскія — надта ж прывабная для паэтаў рэч".
(Дубавец: ) «Сяргей Астраўцоў кажа пра сваё бачаньне антыноміі "прыемнай" Вільні і "жахлівай" Горадні, якая цалкам можа стаць тэмаю для кнігі паэтычных хваласьвеваў. Дарэчы, у анталёгіі старадаўняй паэзіі пра Вільню ёсьць і "Вільня жахлівая". Тацяна Поклад працягвае:
(Поклад: ) "Гэта невялікі верш знанага ў той час Пятра Раізія.
Пётр Раізі, гішпанец з паходжаньня, быў вядомы прыдворны паэт і падарожнік, "гуманіст", прававед, які жыў патроху ў Польшчы, у ВКЛ. Ён ня толькі апяваў Вільню ў вершах, прысьвечаных уладцам, але і крытыкаваў яе, напрыклад, у творы пра Барбару – "сармацкую каралеву з дому Радзівілаў".
Праўда, ён пісаў, што ў Вільні, прынамсі, так ня п'юць, як у Кракаве, "дзе жыць і піць азначае тое самае". Пражыў у Вільні 10 гадоў. Апрача розных прыдворных твораў, надумалася яму напісаць пра Вільню, што на душу легла – падаецца адзін ягоны верш – "Твар места Вільні", сярэдзіна 16-га стагодзьдзя:
Голад жахлівы, хваробы і яшчэ жахлівейшыя рабаўнікі,
Нішчаць віленскія дамы, перакрыжываньні і сьвятыні.
Гэтыя беды разам ходзяць і сеюць трупы.
Пытаешся, як можна іх перамагчы?
Голад – ежай, хваробы цяжкія – мэдыцынаю,
Адно толькі каб рабаўнікаў перамагчы тут няма ўправы.
Лірыкі ў кнізе зусім няшмат. Ёсьць верш проста пра прыгожыя пачуцьці, што нараджаюцца ад рамантычнага віду з Лукіскае гары – верш Мацея Казіміра Сарбеўскага: прыгожая Вяльля нясе караблі і чаўны, сонца, кветкі і "як хутка, толькі за тры гады народ аджыў ад вайны" ды "чалавеку трэба адпачыць ад працы, дык вось і варта ўзьняцца на Лукіскую гару, каб пацешыцца цудоўным відам Вільні". Лукіскую гару цяпер так не называюць, называюць Турынай. Гэта на ёй, дарэчы, праходзіў першы зьезд Беларускага Народнага Фронту.
А іншы верш з прыгожай назвай "Лукіская вясна " – аказваецца проста вітаньнем караля Ўладзіслава з жонкай, дзе ўсё толькі пра іх ды пра тое, як Вільня цешыцца іх бачыць".
(Дубавец: ) “Тацяна Поклад казала пра новую анталёгію сярэднявечнай паэзіі пра Вільню.
Сяргей Астраўцоў згадаў сёньня Наваградзкі замак, якому прысьвечана столькі вершаў, што скласьці адпаведную паэтычную анталёгію няцяжка. А што ў гэтым сэнсе можна сказаць пра самую першую беларускую сталіцу – старажытны Полацак? Напэўна, добра ў гэтым абазнаны палачанін і паэт Алесь Аркуш:
(Аркуш: ) "Першая беларуская сталіца – Полацак – заўсёды спрыяў нараджэньню патрыятычных пачуцьцяў. Пры гэтым ня так важна, ці Полацак – калыска Беларусі, або, як напісаў Рыгор Барадулін, – цемечка нацыі. Возьмем Яна Баршчэўскага. ХІХ стагодзьдзе, ідылія. Але нідзе ў яго вы не прачытаеце, што з Полацку бярэ выток нашая дзяржаўнасьць. Затое ў кнізе "Шляхціц Завальня" цяжка прамінуць такія радкі:
"На шырокай раўніне бачу горад Полацак. Званы сьв. Стафана, на Замкавай гары – царква сьв. Сафіі, якія, стоячы ў тумане, здаецца, імкнуцца да аблокаў; іх постаці-веліканы пануюць над горадам і над усёй ваколіцай. Гледзячы на ўсю гэтую мінуўшчыну, я ў думках стварыў яе вобраз; да сэрца падступіў смутак, і са сьлязьмі на вачах сустракаў я гэтыя высокія муры".
Няцяжка здагадацца, колькі было напісана вершаў пра Полацак. Бадай, у кожнага больш-менш знанага беларускага паэта ёсьць хоць адзін верш пра старажытны горад, пра яго славутых сыноў і дачок, – найперш пра князя Ўсяслава Чарадзея, Рагнеду, Францішка Скарыну і Эўфрасіню Полацкую, – пра Сафійскі сабор, пра Спаса-Эўфрасінеўскі манастыр.
У эміграцыі ў 1946 годзе Алесь Салавей піша радкі сваёй паэмы "Зьвіняць званы сьвятой Сафіі".
Мяне да дум маіх – да краю
Прыймчыць найноўшых лётаў створ
Туды, дзе ў велічнай стыхіі
Зьвіняць званы Сьвятой Сафіі.
У 1941 годзе ў Чэхаславаччыне піша свой верш "Князь Усяслаў Чарадзей" Ларыса Геніюш:
Вялікае сэрца мець трэба ў грудзях
І духу магутнага чары,
Каб чуць, як у полацкіх гордых мурах
У звон сьвятой Зофіі ўдараць.
Нельга не працытаваць і Рыгора Барадуліна, які, бадай, больш за ўсіх напісаў вершаў пра Полацак:
Ад Полацка пачаўся сьвет.
Пра небачолых кажам:
З нашых!
Ёсьць Беларусь,
А гэта значыць –
Ёсьць полацкі мэнталітэт!"
(Дубавец: ) "Рыгор Барадулін, між іншым, напісаў запамінальныя хваласьпевы многім беларускім гарадам, у тым ліку і тым, пра якія мы гаворым сёньня. Ці не апошняя ў гэтым шэрагу ягоная леташняя імпрэсія "Вільня ў нашых душах". Што да Полацку, дык і там сёлета праводзілі конкурс на гімн гораду. І перамог у тым конкурсе ўдзельнік нашай сёньняшняй перадачы Алесь Аркуш:
(Аркуш: ) "Сёлета ў Полацку гарадзкія ўлады наладзілі конкурс на лепшую песьню-гімн пра старажытны горад. Я разам зь Лерай Сом патрапіў у яго журы. Усяго ў арганізацыйны камітэт было пададзена блізу 50 вершаў-тэкстаў пра Полацак. Аднак у конкурсе ўзялі ўдзел выключна мясцовыя самадзейныя вершаскладальнікі. Вядомыя землякі-паэты дружна праігнаравалі ініцыятыву полацкіх уладаў. У выніку ў конкурсе перамагла добрая песьня, але з зусім слабым, бадай што, непісьменным тэкстам. З гарадзкога аддзелу культуры мяне папрасілі напісаць да песьні новыя словы. Што я і зрабіў.
Гарадоў на зямлі шмат прыгожых стаіць,
Кожны з тых гарадоў можна шчыра любіць,
Толькі Полацак наш даражэй нам за ўсе
У сваёй панаддзьвінскай красе.
Мы песьняю славім наш горад сівы,
Перад ворагам ён не схіляў галавы,
Хай ня згубяць ніколі твае караблі
Шлях да роднай бацькоўскай зямлі”.
(С.Дубавец: ) Натуральнае пытаньне – чаму ў сёньняшняй перадачы пра беларускія сталіцы і гімны нічога не сказана пра Менск. Там летась завяршыўся конкурс на гімн гораду. Перамагла ўсім вядомая "Песьня пра Менск" Алоўнікава і Панкевіча, якую толькі перакладуць на беларускую мову, бо існуе яна ў расейскім ваярынце, не раўнуючы як тыя віленскія хваласьпевы – на лаціне.
Гэта, дарэчы, у Менску свае ўласныя гімны прыдбалі ўсе гарадзкія раёны. Няма сумневу, што абласныя цэнтры паўтораць карысны досьвед. І тут уся справа балянсуе на мяжы здаровага патрыятычнага пачуцьця і прафанацыі. Бо назвы раёнаў не зьмяняліся з савецкіх часоў і сапраўды дзіўна было вычытаць у газэце цытату з аднаго зь менскіх раённых гімнаў "Ленінскі раён – як амэрыканскі Вашынгтон".
На мяжы прафанацыі балянсуе ўся цяперашняя беларуская гімнаманія – як мэтафара таго стану, у якім апынулася наша нацыянальная культура. Дастаткова сказаць, што свае ўласныя гімны маюць у нас гарады і мястэчкі, ліцэі і калгасы, нават прафэсіі (даводзілася чытаць пра гімн беларускіх псыхолягаў) – і гэта пры тым, што ў краіны дзяржаўнага гімна фактычна няма. А можа, гэта ўсяго толькі эвалюцыя? І на нізавым узроўні мы ўжо маем патрыятычныя пачуцьці і больш менш уяўляем сабе месца і ролю нашых родных Цюцюкевічаў, або нашай школы №8, але яшчэ ня можам сабраць гэта ўсё ў цэльнае ўяўленьне пра сваю краіну – Беларусь. І таму яе будучыня і яе шляхі, яе аблічча і любоў да яе ўяўляюцца нам пакуль расплывіста і ніякім чынам непрадказальна.
