Лінкі ўнівэрсальнага доступу

ЦІ ГАТОВЫЯ РАБОЧЫЯ ДА МАСАВЫХ АКЦЫЯЎ ПРАТЭСТУ?


Віталь Тарас, Прага

Удзельнічаюць старшыня Незалежнага прафсаюзу Беларусі Віктар Бабаед і аглядальнік тыднёвіка “Белорусский рынок” Канстантын Скуратовіч.

Страйк на прадпрыемствах аб’яднаньня “Беларуськалій”, прызначаны на 1 лютага, не адбыўся.

Нагадаю нашым слухачам, што за некалькі дзён да плянаванай акцыі пратэсту суд, у адказ на скаргу заводзкай адміністрацыі, прызнаў незаконнай рэзалюцыю прафсаюзнага мітынгу ў Салігорску, удзельнікі якога аднадушна прагаласавалі за страйк.

Праўда, адмова ад яго правядзеньня не азначае, што сам канфлікт паміж гарнякамі і кіраўніцтвам “Беларуськалію” вычарпаны.

Але чаму ўсё-ткі страйкам вырашыў адмовіцца ад калектыўнай акцыі пратэсту?

(Бабаед: ) “Напэўна, сёньня гэты страйк быў бы вельмі пажаданы для ўладаў – і для адміністрацыі “Беларуськалія” асабліва. Калі б ён адбыўся, быў бы выдадзены ўказ Аляксандра Лукашэнкі аб забароне дзейнасьці прафсаюзу, і такім чынам з прафсаюзамі ў нашай дзяржаве было б скончана. Мы такога шанцу ня можам даць ні адміністрацыі Беларуськалія, ні прэзыдэнту. Мы не дапусьцім, каб гэта адбылося, як некалі на Менскім мэтрапалітэне, дзе практычна працоўных справакавалі на страйк”.

Але ж Вы, фактычна, узначальвалі страйкам. Ці азначае гэтае рашэньне не праводзіць папераджальны страйк, што пачатковы канфлікт паміж рабочымі і адміністрацыяй калі ня зьнік, дык яго ўдалося зьмякчыць?

(Бабаед:) “Наадварот! Канфлікт набывае яшчэ большую моц. Прафсаюзныя камітэты пачалі актыўную працу па правядзеньні канферэнцыі прафсаюзаў з парадкам дня – аб вылучэньні патрабаваньняў да адміністрацыі Беларуськалія. І на іншых прадпрыемствах, дзе дзейнічае Незалежны прафсаюз, пойдзе такая працэдура -- гэта ў Гародні “Азот”, гэта Наваполацкі “Палімір”, дзе будуць высунутыя патрабаваньні, у тым ліку і на “Беларуськаліі”.

Самае важнае патрабаваньне, якое мы маем намер выставіць, гэта павелічэньне заробку дапаможным цахам. Розьніца паміж заробкам дапаможных цахоў і забойнай групай працоўных – два-тры разы. Заробак інжынэрна-тэхнічных работнікаў сьмешны ў параўнаньні з забойнай групай. Таму мы будзем высоўваць эканамічныя патрабаваньні, і гэта вельмі непакоіць адміністрацыю “Беларуськалія” – павелічэньне заробку гэтым катэгорыям наёмных працоўных да 100 працэнтаў”.

І тады ўзнікае наступае пытаньне. Чаму пастанова ўраду аб скасаваньні ранейшага парадку выплаты прафсаюзных складак праз бугальтэрыі гэтак усхвалявала рабочых – прычым ня толькі сяброў ФПБ, але, як я разумею, і незалежных прафсаюзаў? Іншымі словамі, ці настолькі гэтая праблема важная і актуальная сёньня для рабочых?

(Бабаед: ) “Гэтая праблема вельмі важная. На першы погляд, для Незалежнага прафсаюзу яна не такая важная. Мы з гэтай працэдуры пачыналі, мы доўга змагаліся, каб перайсьці на іншую працэдуру, і цяпер нас зноў вяртаюць да таго, што мы рабілі. Але мы павінныя ўлічваць, што заканадаўства ў нашай дзяржаве значна зьмянілася. Сёньня пад наяўны збор сродкаў можна падвесьці шмат артыкулаў зь іншых заканадаўчых актаў і падвяргаць прафсаюзы розным санкцыям.

Кіраўніцтва нашай дзяржавы павінна тады зьмяніць закандаўства і ў іншых накірунках – адпаведна прыняцьцю гэтай пастановы. Але прафсаюзы непакоіць ня сам факт збору ўнёскаў. Нас больш за ўсё непакоіць тое, што ў чарговы раз парушаецца дзеючае заканадаўства, што ў нашай дзяржаве зьявіўся нейкі новы інстытут, які мае права выдаваць заканадаўчыя акты якія, у выніку, значна мацнейшыя за Канстытуцыю, за Працоўны кодэкс, дэкрэты прэзыдэнта, за ўказ прэзыдэнта нумар 639 аб сацыяльным супрацоўніцтве, у адпаведнасьці зь якім заключаюцца працоўныя пагадненьні.

За гэтай пастановай могуць быць і іншыя нейкія распараджэньні – мабыць, ужо асабіста спадара Навіцкага. Можа, у гэтага чыноўніка закружылася галава, і ён ня ведае межаў сваёй улады? Вось што непакоіць – тое, што выканаўчы орган прысвоіў сабе заканадаўчую функцыю. У нас прэзыдэнт гэта рабіў часта, а цяпер гэта робіць прэм’ер-міністар. І невядома, хто знаходзіцца сёньня пры ўладзе – прэзыдэнт, які ня можа паставіць на месца прэм’ер-міністра, ці прэм’ер-міністар, які падпарадкаваў сабе “нацыянальны сход” (а з гэтага вынікае, і самога прэзыдэнта)? Хай Лукашэнка цяпер чакае ад Навіцкага акту, які можа яго ад улады адхіліць”.

Спадар Скуратовіч, ці сачылі Вы за апошнімі падзеямі ў Салігорску, і як вы ацэньваеце іх разьвіцьцё?

(Скуратовіч: ) “Я вельмі ўважліва сачыў за дзейнасьцю прафсаюзаў цягам шэрагу гадоў. Такое складаецца ўражаньне, што яны заўсёды гуляюць па правілах, якія ім навязваюць ці ўрад, ці прэзыдэнт. Вось была дыскусія аб тым, што трэба даць прафсаюзам доступ у наўпроставы тэлеэфір. Пісалі лісты, чакалі адказу. Але так і не атрымалі. На пачатку году, калі Ганчарык заявіў, што ён ідзе на прэзыдэнцкія выбары, Фэдэрацыя прафсаюзаў абвесьціла мітынг пад лёзунгам: зарплату на ўзровень цэнаў! І паабяцала: на Бангалёр ніколі ня пойдзем! Не павядзем людзей на пляцоўку для выгулу сабак! А ў выніку – пайшлі. І атрымалася, як заўсёды: адвялі ім месца на Бангалёры.

На маёй памяці ў апошнія гады была толькі адна пасьпяховая акцыя, якая прайшла з парушэньнем тых правілаў, якія ўсталяваў Менгарвыканакам – увосені 98-га году, калі ад Трактарнага заводу людзі пайшлі да адміністрацыі прэзыдэнта. Хаця яны йшлі ў эскорце – на грузавіках сядзелі гэтыя “тантон-макуты”, і гэта выглядала пагрозьліва. Але паколькі йшлі рабочыя, ніхто з уладаў не рашыўся прыдушыць гэта ўсё і паразганяць людзей, пакідаць іх у Сьвіслач. І яны дайшлі! Дьзве жанчыны йшлі – Ірына Жыхар і Марыя Аліева. І данесьлі пэтыцыю да адміністрацыі прэзыдэнта.

Калі прафсаюзы ня здолеюць неяк пераламаць сытуацыю і ўзяць ініцыятыву ў свае рукі, дык нічога і ня будзе. Ну, не пайшлі салігорцы на страйк, бо збаяўся Незалежны прафасаюз, што ўвогуле ліквідуюць прафсаюзы ў нашай краіне. Я ня ведаю – на такі крок Лукашэнка, мабыць, не пайшоў бы, бо гэта мела б надта вялікі рэзнананс.

А зь іншага боку, Ганчарык, які падчас усёй прэзыдэнцкай кампаніі казаў, што ў яго тры ці чатыры мільёны сяброў прафсаюзу, што ў яго ёсьць структуры – яго не дапусьцілі нават на прадпрыемствы, каб ён сустрэўся з працоўнымі масамі. І што з гэтага атрымалася, вы ўсе добра ведаеце. Калі папытацца ў рабочых МТЗ, дык яны й ня ведаюць нават, хто такі Ганчарык.

Вось такія вялікія структуры, колькасьць якіх налічвае мільёны – гэта характэрная рыса ўсіх таталітарных рэжымаў. Усе былі сябрамі якой-небудзь арганізацыі. Гэта рабілася ў мэтах дысцыплінавасьці, адказнасьці, каб на чалавека можна было паўплываць. Зараз у такіх прафсаюзах патрэбы няма. Трэба актыўная частка людзей, гатовых навязаць уладам свой тэмп, сваё гледжаньне на праблему. Тут павінны прымацца нейкія неардынарныя захады.

Што тычыцца складак, дык для ФПБ гэта вельмі важнае пытаньне, таму што яна валодае маёмасцью, вялізным апаратам, і ўсё гэта патрабуе грошай. А для незалежных прафсаюзаў гэта ўвогуле не праблема, бо ад чалавека, які палянуецца аднесьці свае грошы, знайсьці прафгрупорга, няма ніякай карысьці. А вось той, хто сам прынясе свае грошы – ён ужо паказвае, што будзе актыўна працаваць. Вы ж успомніце клясыку – гэты з’езд, на якім бальшавікі і меншавікі разьмежаваліся. Там быў пункт: ня толькі аказваць фінансавую дапамогу, але ўдзельнічаць у працы. Вось тады чалавек мог лічыцца партыйцам.

І ў мяне толькі надзея на Незалежны прафасаюз і на тое, што яны здолеюць нейкую кааліцыю зарганізаваць з тым, што застанецца ад афіцыйных прафсаюзаў. Толькі такія захады створаць нейкую пэрспэктыву. Успомніце 91-ы год, калі рабочыя ўзялі й пайшлі. Без аніякага закону – паводле таго права, што ім трэба жыць. Вось як трэба ставіць пытаньне, на мой погляд”.

Сп. Бабаед! Як вы ставіцеся да тэзысу сп. Скуратовіча – я гэты тэзыс наўмысна спрашчаю – лепш менш, ды лепш? Гэта значыць, невялічкая група энтузыястаў можа навязваць адміністрацыі свае правілы гульні?

(Бабаед:) “Сп. Скуратовіч амаль па ўсіх пунктах, якія ён выказаў, мае рацыю. Калі зазірнуць у мінулае прафасаюзаў, у тым ліку ў недалёкую гісторыю Незалежнага прафасаюзу, дык 10 гадоў таму мы актыўна назвязвалі сваю пазыцыю адміністрацыі, дзеючы па-за законам. Гэта не было парушэньнем закону, але гэта не было скурпулёзнае выкананьне закону. Мы дзейнічаем і зараз на грані яго.

Гэта для нас становішча звыклае, і мы да яго прыстасаваліся. Калі зазірнуць у больш далёкую гісторыю, дык прафсаюзы заўсёды дзейнічалі па-за законам. Яны йшлі на актыўнае, нават сілавое процістаяньне наймальнікам і дзяржаве. І дзяржава мусіла патрабаваньні прафсаюзу рана ці позна ўзводзіць у ранг закону. Так разьвівалася гісторыя прафсаюзнага руху, так адыбвалася трансфармацыя грамадзянскай супольнасьці ў кожнай дзяржаве.

Павінна быць нейкая група людзей, якая мусіць як лякаматыў цягнуць за сабой увесь поезд, у тым ліку і ў працоўных адносінах. Тут прымусіць дзяржаву сфармаваць заканадаўства могуць толькі прафсаюзы.

Калі мы паглядзім, што адбываецца ў нашай дязржаве цяпер, дык мы ўбачым рэгрэс. Калі зьвярнуцца да Працоўнага кодэксу СССР, дык гэта быў найлепшы нарматыўны акт у сьвеце, калі рэгуляваў адносіны працадаўцы і наёмнага работніка. Калі мы зьвернемся да цяперашняга працоўнага заканадаўства нашай дзяржавы, або апошняга расейскага кодэксу, дык мы бачым, што дзяржава актыўна наступае на правы працоўных.

Гэта адбываецца толькі таму, што актыўнай сілы, якая можа супрацьстаяць, яшчэ ня выявілася ні ў Расеі, ні ў нас.

Ёсьць Незалежны прафсаюз, ёсьць прафсаюз хімікаў, які зьяўляецца нашым саюзьнікам. Мы можам сёньня сьмела сказаць – братамі мы зь імі зьяўляемся, таму што мы адны супрацьстаім нахабству дзяржавы, якая кантроль над сабой ужо згубіла.

Наш урад, прэзыдэнт зразумелі адно: можна рабіць усё, таму што народ усё прыме. Сёньня вы прачнуліся – цэны ўзьняліся на пяць працэнтаў. Калі б вы былі ў іншай дзяржаве, гэты ўрад лёг бы ужо да вечара. Народ маўчыць. Падвышаліся цэны і на большыя працэнты – народ усё церпіць. У нас няма грамадзкай супольнасьці, няма сьвядомасьці грамадзяніна. У нас у асноўным існуе рабская псыхалёгія, становішча раба – ніякай сваёй годнасьці ніхто не адчувае.

Ёсьць нейкія астраўкі, якія зрабілі першыя крокі ў абарону сваіх правоў. І зь імі справіцца дзяржаве будзе вельмі складана”.

Вы, сп. Бабаед былі адным з арганізатараў рабочага руху пачатку 90-х, як і Быкаў, Антончык, некаторыя іншыя. Натуральна, за 10 гадоў сытуацыя кардынальна зьмянілася, і цяпер ужо ніхто не чакае такіх масавых страйкаў, як у 91-м. Але вось што цікава. Многія экспэрты згодныя цяпер у тым, што рабочых падштурхнулі да страйку дырэктары, бо тады ім было выгадна выкарыстоўваць гэтую зброю супраць ураду. Цяпер жа мы бачым, што адміністрацыя ўсё часьцей ідзе на рэпрэсіі супраць прафсаюзаў ды й самых рабочых. Гэта могуць быць судовыя захады, як у Салігорску, але гэта могуць быць і проста проціпраўныя дзеяньні, як на МТЗ, дзе дырэкцыя дамаглася закрыцьця ячэйкі Свабоднага прасфаюзу.

І ў выніку, калі дырэктара МТЗ Лявонава пасадзілі, на заводзе хоць і пачалі зьбіраць нейкія подпісы ў ягоную абарону, але ня надта актыўна. Я хачу вось пра што спытаць – калі адміністрацыя прыцясьняе прафсаюзы, няважна якія, прыцясьняе рабочых, няўжо ніхто з адміністратараў не разумее, што яны як бы пазбаўляюць сябе партнэраў, зь якімі можна дамаўляцца. Бо некалі ж дырэктары могуць апынуцца сам-насам з раззлаванай масай, і больш таго – стыхійныя настроі могуць быць сьвядома выкарыстаныя вышэйшым кіраўніцтвам краіны, каб адвесьці крытыку ад сябе. Ёсьць такое разуменьне, ці не?

(Бабаед: ) “Вы добра адцемілі той факт, што ў 91-м годзе працоўных Менска на вуліцы выгнала адміністрацыя. Дырэктары адчынілі брамы і сказалі: ідзіце. І рабочыя пайшлі. Яны адчувалі падтрымку адміністрацыі і не баяліся ісьці супраць ураду, які быў слабы. У той час вітаў дух дэмакратыі й свабоды, і дырэктарскі корпус хацеў перамен. Ён хацеў дабіцца іх, падштурхнуўшы працоўных на плошчы, каб яны нечага дамагаліся.

Зусім іншым быў страйк 92 году ў Салігорску, калі ўжо ўрад пачаў кантраляваць сітуацыю, ціск на працоўных быў вельмі моцны, таму што ўсе ўжо ведалі, да чаго прыводзяць шахцёрскія бунты.

Але з гэтага нічога не атрымалася. Пачалаўся вельмі моцны страйк, у якім шахцёры перамаглі. Нешта падобнае адбаваецца ў гэты час у Салігорску і цяпер. Чым больш адміністрацыя цісьне на прафсаюзы, тым больш нарастае пратэст сярод працоўных. Таму што яны бачаць – калі разганаць прафсаюзы, дык заўтра яны зноў апынуцца на восьмым мейсцы па заробках у Беларусі. І гэтага яны баяцца. Таму тут падтрымка будзе. І калі мы ўступім у страйк – адпаведна з законам – а гэты мы зробім, думаю, калі нашыя патрабаваньні ян будуць выкананыя, тут будуць адбывацца сур’ёзныя падзеі”.

Ці могуць знайсьці нейкае паразуменьне прафсаюзныя лідэры з адміністрацыяй? Незадаволенасьць рэжымам ёсьць у асяродку рабочых, і сярод дырэктараў. Ці гэта беспэрспэкутыўны занятак – шукаць тут паразуменьня?

(Скуратовіч: ) “Вы ж памятаеце, як усё лета мы жылі надзеяй на нейкую там намэнклятурную рэвалюцыю, што будзе выкарыстаны адміністрацыйны рэсурс на карысьць адзінага кандыдата, і што з гэтага атрымалася. Не дапусьцлі ні агітатараў, ні давераных асобаў кандыдатаў да працоўных калектываў. І нават на ўзроўні заводзкіх камітэтаў прафсаюзныя лідэры нічога не рабілі – ніяк не працавалі з адміністрацыяй, каб усё-ткі наладзіць гэтыя кантакты.

Гэта з аднаго боку. Зь іншага боку, мяне зьдзіўляюць такія параўнаньні: вось у іншых краінах… а ў нас рабская псыхалёгія. Ня рабская! Як сьведчаць вынікі выбараў, значная частка людзей ня лічаць сябе рабамі. Але яны нічога ня могуць зрабіць, бо ня бачаць лідэраў, якія былі б арыгінальнымі.

Вось такая зьява, як беларускі трыпартызм: прафсаюзы, саюзы наймальнікаў і ўрад дамаўляюцца наконт заробкаў, умоваў працы і г.д. У апошнім такім пагадненьні адзінае, на што не пасягнулі – савецкі феномэн: гэта малако на вытворчасьці, якая нясе шкоды здароўю. І ўсё. І так з году ў год – плянка зьніжалася, патрабаваньні прафсаюзаў зьніжаліся. Як бы раней сказалі, што гучала вельмі абразьліва, “згодніцкія прафсаюзы”.

Інакш кажучы, гэта ідэя супрацоўніцтва прафсаюзаў з уладай, якае навязвае свае правілы гульні і сама судзіць.

У першую чаргу – і гэта тычыцца, найперш, ФПБ – трэба выйсьці з гэтай гульні, разарваць гэты трыпартызм. Тым больш, што ўрад карыстаецца ім для таго, каб рабіць усё, што яму заўгодна”.

(Бабаед: ) “Мы нядаўна першы раз сабралі складкі пасьля доўгага перапынку, і мы сабралі 85 працэнтаў. Людзі здаюць без усялякіх праблемаў, і нас гэтая праблема не турбуе.

Што тычыцца саюзу з дырэктарамі – гэта немагчымая рэч. Сёньня дырэктарскі корпус кантралюе адміністрацыя прэзыдэнта. Кожнага дырэктара пры нашым заканадаўстве можна арыштоўваць, а потым узбуджаць крымінальную справу. Адпаведныя структуры накапаюць матэрыялаў на восем гадоў вельмі проста. Таму дырэктарскі корпус баіцца крымінальнага перасьледу.

Магу дапусьціць, што калі пачнуцца нейкія страйкі, адміністрацыя прадпрыемстваў ня будзе прыкладаць вялікія намаганьні, каб іх спыніць. Але нешта рабіць яна пакуль баіцца, і крымінальнага перасьледу ў першую чаргу”.

(Скуратовіч: ) Што тычыцца прафсаюзаў, дык галоўная іх задача – барацьба за правы працоўных. У тым ліку ёсьць такое паняцьце як прафсаюзная салідарнасьць. А калі гэта перавесьці на нармальную мову, гэта і фінансавая і іншая падтрымка таго, супраць каго абрынуліся рэпрэсіі. Бо ў сёньняшнягаі беларуса – гэта і дзякуючы прапагандзе, гэта так зроблена й палітычна – усе інтарэсы зьвязаныя са спажывецкім кошыкам. Ніхто больш пра нешта іншае ня здольны думаць, нават пра тое, што дзяцей трэба вучыць, што невядома, якую працу яны будуць мець, як будуць жыць у будучым. Паўсядзёнка гэтая ўсё з сабой забірае. Але ёсьць такія прадпрыемствы, як салігорскія калійныя комплексы, ёсьць МАЗ, дзе людзі добра зарабляюць – яны пачуваюць сябе больш годна, і таму ў іх гэты “крытычны парог” даволі нізкі. І таму яны больш гатовыя да таго, каб нешта зрабіць. А чалавек, якога замучыла жыцьцё, няздольны да супраціву. Ён будзе глядзець, каб у яго не адабралі апошняе.

І вось у прафсаюзаў у гэтым напрамку працы шмат і шмат. А першы моцны правал быў у прафсаюзаў, калі звольнілі работнікаў мэтрапалітэну – машыністаў. Яны не атрымалі адпаведнай падтрымкі ад прафасаюзу, які ініцыяваў страйк”.

Відаць, мы не выпадкова вярнуліся да тэмы страйку мэтрапалітэнаўцаў, якую на самым пачатку нашай гутаркі закрануў старшыня Незалежнага прафсаюзу Віктар Бабаед. У тым, што сказаў зараз другі суразмоўца – журналіст Канстантын Скуратовіч, ключавым падаецца слова салідарнасьць. Менавіта ад салідарнасьці залежыць будучыня рабочага і прафсаюзнага руху ў Беларусі, ды й грамадзтва увогуле.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG