Лінкі ўнівэрсальнага доступу

СТАНІСЛАЎ ШУШКЕВІЧ ПРА ВІСКУЛІ, ПАДПІСАНТАЎ БЕЛАВЕСКАГА ПАГАДНЕНЬНЯ ДЫ ПАЛІТЫЧНАЕ ЗАКУЛІСЬСЕ


Ігар Карней, Менск

Напярэдадні 10-й гадавіны ўтварэньня СНД у менскім бюро беларускай службы Радыё Свабода пабываў адзін з падпісантаў белавескіх пагадненьняў Станіслаў Шушкевіч.

Удзельнікі: Станіслаў Шушкевіч, журналісты Валянцін Жданко і Ўладзімер Глод

(Карней: ) "Дзесяць гадоў таму ва ўрадавай рэзыдэнцыі Віскулі, што месьціцца ў Белавеcкай пушчы, тагачасныя лідэры Расеі, Беларусі і Ўкраіны падпісалі трохбаковае пагадненьне пра стварэньне Садружнасьці новых незалежных дзяржаваў.

Тады шокам было нават ня столькі тое, што брала пачатак прынцыпова новая форма міждзяржаўных дачыненьняў, а тое, што спыняў існаваньне "вялікі, магутны" і быццам бесьсьмяроны Савецкі Саюз.

Меней чым праз два тыдні, 21сьнежня таго ж 1991 году, у Алматы да тройкі далучыліся яшчэ восем кіраўнікоў былых савецкіх рэспублік. Такім чынам упершыню міжнародная супольнасьць даведалася пра існаваньне нязвыклай абрэвіятуры — СНД.

Сёньня госьць нашай менскай студыі — адзін з падпісантаў таго гістарычнага пагадненьня, старшыня Вярхоўнага Савету 12 скліканьня Станіслаў Шушкевіч, які пасьля атрымаў мянушку "белавескі зубар".

Спадар Шушкевіч, праз 10 гадоў вы пачуваеце сябе "белавескім зубром"?

(Шушкевіч: ) "Так, пачуваю. Я нават пераканаўся, што гэта вельмі добрая і прыемная мянушка. Асабліва, калі бываеш у замежжы, нехта можа запамятаваць прозьвішча, але хто такі "белавескі зубар" — памятаюць усе. Да таго ж усе схіляюцца, што "зуброў" было тры. Так што я вельмі задаволены, што ўрэшце добрыя прыстойныя мянушкі ёсьць ня толькі ў мяне, але ў Ельцына і Краўчука".

(Карней: ) "Дзякуй! Хачу толькі дадаць, што ў гутарцы са Станіславам Шушкевічам бяруць удзел таксама мае калегі — Валянцін Жданко і Ўладзімер Глод. Калі ласка, вашыя пытаньні".

(Жданко: ) "Станіслаў Станіслававіч, а хто прыдумаў саму назву СНД, якая замацавалася, стала рэальнасьцю. Вядома, чыё гэта аўтарства?"

(Шушкевіч: ) "Усё, што было прыдуманае — гэта калектыўнае аўтарства. Але што да назвы, тут былі даволі гарачыя спрэчкі. Спачатку было жаданьне назваць ССД — Садружнасьць Сувэрэнных Дзяржаваў. Чаму? Таму што ўсе рэспублікі — і гэтыя тры, што былі прадстаўленыя ў Віскулях, і іншыя — прынялі дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце.

Але вельмі моцны аргумэнт кінуў Барыс Ельцын. Кажа: гэтых "СС" ужо было вунь колькі. І СССР, і КПСС, і СС. Хопіць ужо СС. Ну, і ўсе пагадзіліся".

(Жданко: ) "А чаму менавіта Віскулі?"

(Шушкевіч: ) "Ну гэта ўжо, прабачце, ідэя мая. Пачалося гэта так. Чарговы сеанс абурэньня, і майго, і Ельцына, быў 21 кастрычніка 1991 году ў падмаскоўным Нова-Агарове. Тады Гарбачоў паклаў на стол праект новага саюзнай дамовы. Хоць гэта быццам і называлася канфэдэрацыяй, але рэальна канфэдэрацыяй і ня пахла.

Як я, чалавек ня вельмі спрактыкаваны ў партыйна-дзяржаўных гульнях, дык наўпрост сказаў: "Слоўнікаў не чыталі вашыя аўтары, што гэты тэкст пісалі". І разам рашуча супраць тады выказаўся Ельцын. Гарбачоў абурыўся і пайшоў, пакінуў нас і гэты стол, дзе было паседжаньне першых асобаў дзяржаваў.

Тады паўжартам, паўсур'ёзна Карымаў кажа: "Як вы разам з Барысам Мікалаевічам нас з Гарбачовым пасварылі, дык зараз ідзеце ўсталёўвайце адносіны нанова". І мы пайшлі. Мне, прыкладам, было вельмі прыемна ісьці зь Ельцыным. Я яго вельмі паважаў, таму што ён быў новай прывабнай фігурай у Міжрэгіянальнай дэпутацкай групе, эфэктыўным сустаршынём.

Але яшчэ я памятаў пра тое, што Беларусі пагражае цяжкая зіма. Калі толькі Кебіч мяне бачыў, заўсёды казаў: у цябе добрыя адносіны зь Ельцыным, запрасі яго ў Беларусь, зробім паляваньне. Маўляў, мы яго пераканаем, што ня трэба рашуча ісьці да рынку ў гэтую зіму. Валюты ў нас няма, купляць нафту і газ няма за што.

Ды й я таксама пераканаўся, што трэба гэта рабіць. І кажу: "Барыс Мікалаевіч, у вас тут цудоўны краявід, але таго-сяго ўсё ж няма. А ў Белавескай пушчы вы зможаце ўбачыць тое, чаго нават у Сыбіру не бачылі". Зрэшты, я да таго часу ў Віскулях і сам ніводнага разу ня быў. І тут Ельцын нечакана кажа: добра, прыеду, ты толькі паляваньне арганізуй! Я ў адказ — зробім. І аддаю Кебічу пасьля гэтай размовы распараджэньне: рыхтуй! І ў рабочым парадку ўзгаднім час. Узгаднілі, а пасьля хутка і сабраліся".

(Жданко: ) "Але паляваньня не было?"

(Шушкевіч: ) "Было паляваньне. У апартамэнтах Ельцына было ўсё, каб пайсьці са сваёй, так бы мовіць, сьвітай на паляваньне. Усё было цудоўнай якасьці. Тое ж самае было і ва ўкраінскай делегацыі, і ў беларускай. Але менавіта я і ня думаў ісьці на паляваньне, бо саромеўся, што прамажу.

Ды каб і хацеў пайсьці, то ня здолеў бы: працы было вельмі шмат, трэба было працаваць і думаць. А што да Краўчука? Ведаеце, у яго ёсьць звычкі, ад якіх ён не адыходзіць. Напрыклад, шточацьвер у шэсьць гадзінаў ён ходзіць у лазьню. І кажа так: няхай нават Днепр пацячэ на поўнач, усё роўна ён пойдзе на гэтае паляваньне. Маўляў, калі прыехалі на паляваньне, то трэба на паляваньне схадзіць. Яны з Фокіным схадзілі на паляваньне, якое потым абрасло шэрагам мітаў.

Вітольд Фокін, які лічыцца паляўнічым слабейшым за Краўчука, падстрэліў кабанчыка. Краўчук стрэліў як быццам два разы і не патрапіў. Але егеры распаўсюдзілі праз паўгадіны такі міт, і я да гэтага часу ня ведаю, праўда ці не: маўляў, абодвум прывязалі за нагу добрых кабанчыкаў, але Краўчук не захацеў падстрэльваць прывязанага парсючка і перабіў вяроўку, якой той быў прывязаны. І той уцёк.

Ельцын на паляваньне не хадзіў. І ніхто не хадзіў болей. Хоць запрашалі ўсіх".

(Глод: ) "Але наконт Ельцына хадзіла такая байка, што ён не пайшоў не таму, што не хацеў, а таму, што ўжо ня мог фізычна..."

(Шушкевіч: ) "Я вам афіцыйна заўляю яшчэ і яшчэ раз: нічога, што аддцягвала б ад працы, ніякіх уліваньняў у Белавескай пушчы не было. Была толькі ўвечары — позна, амаль уначы — лазьня.

І мне здаецца, што легенда гэтая пароджаная тымі, хто быў за кілямэтар — вашымі калегамі-журналістамі, але не найлепшага кшталту. Я чытаў гэтыя ўспаміны — дарэчы, людзей з украінскай сьвіты. Яны добра ведалі, што Краўчук ніколі ня п'е, не бывае нават зварушаны да выпіўкі.

Адносна Барыса Мікалаевіча? — пасьля, вы ведаеце, быў і Бэрлін, і Ташкент, і я сам многа раз пераконваўся, што бывае. Замест яго і прэсавую канфэрэнцыю праводзіў, гэта цяпер магу адкрыта сказаць, бо ён ужо не прэзыдэнт Расеі. Пры ўсёй павазе да яго. Але ў Белавежы гэтага не было.

І што яшчэ спадабалася. Цудоўныя мастакі намалявалі цудоўныя шаржы, у мяне дома дагэтуль вісяць — трое паляўнічых на матывы пэўнай расейскай клясыкі. Я люблю гэтыя жарты, але калі гаварыць сур'ёзна — гэтага не было і быць не магло".

(Глод: ) "Тады пытаньне рубам: усё, што адбылося ў Віскулях, было экспромтам ці заплянаванай акцыяй? Бо газэты таго часу пісалі пра трохбаковыя кансультацыі напярэдадні сустрэчы ў Маскве, дзе павінен быў прысутнічаць і Гарбачоў. Альбо сапраўдную інфармацыю хавалі ад журналістаў?"

(Шушкевіч: ) "Я ехаў без загадзя акрэсьленых намераў, якія ўрэшце зьдзейсьніліся.

Калі я добра зарыентаваўся, Краўчук таксама ехаў без рашучых намераў. Але ён пасьля рэфэрэндуму аб незалежнасьці ехаў на белым кані. І ён мог сябе паводзіць вельмі па-ўкраінску. Гэта значыць, з пазыцыі незалежнай Украіны, за якую выказаліся 90% насельніцтва. І гэта было добра.

І калі мы зь ім спачатку перагаварылі (а ў нас сапраўды былі агульныя інтарэсы па эканамічных пытаньнях), ён кажа: калі б толькі па гэтых пытаньнях, можа і ехаць ня трэба было б. Гэта мяне вымусіла задумацца. Я напрасіўся да Краўчука ў самалёт, і мы зь ім абмяркоўвалі сытуацыю. Але ў мяне хапіла рашучасьці ў гэтым паўгадзінным палёце сказаць, што мы падпішам: СССР як геапалітычная рэальнасьць спыняе сваё існаваньне.

Але абодва мы адчувалі, што пойдзем далей. Так, ды не хапіла рашучасьці. Не, мы казалі: Гарбачоў не кіруе дзяржавай, яму не падпарадкоўваюцца, сілавікі могуць утварыць што хочуць. Быў жнівеньскі путч, чаму б ня стацца іншаму. І мы гэтым занепакоеныя. Калі мы зьбіраемся разам, адразу пачынаюцца спрэчкі.

На 25 пытаньняў з 26 мы з Краўчуком адказалі сынхронна журналістам аднолькава. Што тычыцца фармулёўкі па Саюзу, то Краўчук лічыць, што аўтар ён. Я думаю, што ўсё ж Бурбуліс. Але гэта была калектыўна насьпелая неабходнасьць заявіць: мы бачым, што Саюз развальваецца, і гэта небясьпечна, і знайшлі прыстойныя словы, як гэта выказаць".

(Карней: ) "Адносна тых, каго ў Віскулі не запрасілі — гэта кіраўнікі закаўкаскіх рэспублік, сярэднеазіяцкіх. Яны, відаць, пакрыўдзіліся?"

(Шушкевіч: ) "Гэтае пытаньне ня простае. Калі мы зразумелі, што гэта падпішам і канцэптуальна стала ясна, якім будзе гэтае пагадненьне, тады мы запрасілі рабочую групу і пачалі фармуляваць ёй заданьне. Што значыць рабочая група? — ну, гэта больш шырока, чым утрая, і нават больш шырока, чым ушасьцёра — Козыраў прысутнічаў і іншыя.

І тут узьнікла такая думка. Глядзіце, што будзе. Саюз славянскіх рэспублік. Мы як быццам супрацьстаім, і гэта ня вельмі добра. Тады Ельцын кажа: о, выдатна, ляціць Назарбаеў у Маскву, трэба яго запрасіць. І тэлефануе. Але вы ведаеце, Назарбаеў у Маскве зрабіў выгляд, што па тэхнічных прычынах ня можа выляцець, а сам пайшоў да Гарбачова. Думаю, нам пашчасьціла, што гэта адбылося. Таму што гэта быў бы вялікі тормаз.

У Алматы ўжо Назарбаеў прэтэндаваў на тое, што яны не далучаюцца да Садружнасьці, а яны... утвараюць Садружнасьць. Там так і запісана ў алматынскай дэклярацыі, але, прабачце, на гэта ўжо ніхто не зьвярнуў увагі. А паміж 8-м і 20-м ён зрабіў заяву, якая і нашым, і вашым. Назарбаеў выказаўся, што ніколі б не падпісаў Белавескія пагадненьні. Але падпісаў ён тыя ж самыя, і яшчэ больш шырокія.

Так што нам проста пашчасьціла, што гэтая так званая "ўсходняя мудрасьць" перашкодзіла б прыняць гэта кансэнсусам. А зацяжка часу была недапушчальнай. Таму з аднаго боку шкада, што гэта трактуецца як саюз славянскіх рэпублік, але гэта ўсяго 10 дзён было. Так што, я думаю, мы выйгралі ад гэтага. Толькі".

(Карней: ) "Хто яшчэ рабіў палітычнае надвор'е ў Віскулях? Хто працаваў над тэкстам дамовы ў складзе рабочай групы ад Беларусі?"

(Шушкевіч: ) "Я быў нядаўна у Маскве, сустракаўся з удзельнікамі тых падзеяў. Доўга гаварылі, успаміналі, што гэта была за рабочая група.

Ну, я проста на ўзроўні пасадаў назаву. Гэта Мясьніковіч наш зь Менску, гэтак званы прэзыдэнт Акадэміі Навук. Краўчанка, сёньняшні амбасадар у Японіі. Пасьля супрацоўнікі МЗС. І Лінг там быў, усе кляцалі ў далоні, падпісвалі паперы.

Але рэальна ў нас, зь беларускага боку пісалі тыя чыноўнікі, якія былі, так бы мовіць, у сьвіце. Але хто пэрсанальна — цяжка сказаць. Адстойваў пазыцыі пасьля Краўчанка. Вельмі яскрава і добра праявіў сябе ўкраінскі бок на чале зь міністрам замежных справаў. Група была вельмі моцная. Што да боку расейскага: зоркі першай велічыні. Гайдар — тагачасны шэф кабінэту міністраў (кіраўніком ураду быў Ельцын, а дзяржсакратаром Бурбуліс). Таксама Шахрай, Козыраў.

Для мяне асабіста галоўнай дзейнай фігурай стаў Шахрай. Бо калі мы заходзілі ў тупік, ніводзін з гэтых пунктаў ня быў прыняты ў тым выглядзе, у якім прапаноўвала рабочая група. Але самыя складаныя пытаньні ў адпаведнасьці з заўвагамі шасьцёркі вырашаў фактычна Шахрай. Я пранікся тады да яго вялікай павагай. Мне ўжо пасьля не падабалася ягоная імпэрскасьць, я зразумеў, як перакладаеца на беларускую ягонае прозьвішча, але тады для мяне гэты чалавек быў вельмі дасьведчаным і вельмі разумным. Тут ягоная рука адчуваецца".

(Жданко: ) "А хто першы даведаўся пра існаваньне СНД па-за Віскулямі?"

(Шушкевіч: ) "Зараз пра гэта можна распавесьці ў дэталях. Спачатку мы селі ўтраіх і вырашылі так: першай справай трэба інфармаваць Гарбачова. Гэта наш абавязак. І пазіраюць на мяне: маўляў, у цябе зь ім лепшыя адносіны, і мы (Ельцын і Краўчук) галасуем, каб ты яму і тэлефанаваў.

Я паклаў перад сабой расейскамоўны тэкст заявы, якая на той момант яшчэ не была падпісаная (подпісы стаялі толькі пад пагадненьнем). Заява трактавала сутнасьць пагадненьня для простага люду. І я пачаў тэлефанаваць Гарбачову. Па спэцсувязі, па якой у ідэале мяне павінны зь ім злучыць імгненна.

Але гэтая спэцсувязь спрацоўвала па-бальшавіцку, па-савецку. Спачатку я трапіў на адзін спэцкамутатар, пасьля на другі, пасьля доўга дакладвалі Гарбачову, хто яму тэлефануе, пасьля пыталіся дазволу. Мне здавалася, што прайшло хвілінаў 5–7. Козыраў сьцьвярджае, што відавочна прайшло хвілінаў 20. Чаму? Бо мы разам вырашылі інфармаваць і міжнародную супольнасьць.

І найбольш уплывовы чалавек у замежжы — гэта прэзыдэнт Буш, Буш-старэйшы, зразумела. І тут мы з Краўчуком таксама сказалі: ну як вы, Барыс Мікалаевіч, лепшы сябар Буша, то пасьля таго, як я адтэлефаную Гарбачову, будзеце гаварыць з Амэрыкай. Але я так доўга стукаўся да Гарбачова, што яны, седзячы ў куце, вырашылі, што я ўжо ўсё растлумачыў.

Козыраў у сваю чаргу меў толькі тэлефон Дзярждэпартамэнту Злучаных Штатаў. Калі ён туды затэлефанаваў — па звычайным тэлефоне, заўважце — і сказаў, кім ёсьць насамрэч, то яму адказалі: можа вы яшчэ Рональд Рэйган? Але ён цярпліва пачаў тлумачыць, што важныя падзеі адбываюцца.

Урэшце яго злучылі зь Белым домам, там быў прыняты нейкім чыноўнікам, якога ведаў, нават абмяняўся парай словаў па-ангельску і фактычна імгненна выйшаў да Буша. Такім чынам, бальшавіцкія парадкі перашкодзілі таму, што Гарбачоў не даведаўся пра гэта першым.

Але ў мяне зьявіўся фантастычны козыр. Гарбачоў заўсёды па-патэрналісцку ставіўся да мяне, заўсёды зьвяртаўся на "ты". А тут — "вы". Я нават апешыў! Пасьля, як я сутнасьць заявы расказаў, ён пытае: а вы можаце сабе ўявіць, як на гэта паглядзіць міжнародная супольнасьць? Вы ж ведаеце, што яны ўспрымаюць Саюз толькі цалкам!

Аргумэнт быў вельмі моцны. Бо незадоўга перад гэтым у кастрычніку быў Буш у Кіеве і сказаў: мы ўспрымаем СССР як цэласную структуру з атамнай зброяй і г.д.

Я кажу: вы ведаеце, нармальна ўспрымае. Вось Барыс Мікалаевіч Бушу сказаў, і той вітае, віншуе. Ну тады не было ўжо чаго гаварыць, была нямая сцэна. На гэтым мы разьвіталіся, і гутарка з Гарбачовым скончылася".

(Карней: ) "На юбілейным саміце кіраўнікоў СНД у Маскве прэзыдэнт Расеі Пуцін уручыў вышэйшую дзяржаўную ўзнагароду — "За заслугі перад Айчынай І ступені" аднаму з падпісантаў Белавескіх пагадненьняў, Барысу Ельцыну. Ці чакаеце вы, што гэтак сама ўшануе вас і Аляксандар Лукашэнка?"

(Шушкевіч: ) "Я катэгарычна па-рознаму стаўлюся да Пуціна — высокаадукаванага, адказнага прэзыдэнта вялікай дзяржавы. Мне ня вельмі падабаліся ягоныя захады, напрыклад, яго артыкул "На мяжы тысячагодзьдзя", бо паводле гэтага артыкулу можна было быць і супэрдэмакратам, і супэрбальшавіком.

Але цяпер я бачу, што відавочна гэта былі ўмовы, у якіх ён ня мог дзейнічаць інакш. І як тое ні трагічна, як тое ні сумна, але толькі трагічныя падзеі 11 верасьня ў ЗША, мне здаецца, вымусілі Пуціна адкрыта заявіць пра сваю пазыцыю. І я вітаю гэтую пазыцыю. І адзін з фрагмэнтаў гэтай пазыцыі — заслужаная ўзнагарода Ельцыну.

Адзін папрок толькі маю на адрас Ельцына — гэта Чачэнія, першая вайна. Гэта вялікая памылка, якой ён да гэтага часу не прызнаў. Але нават гэта ня можа зацьміць уплыў Ельцына на прыняцьце Белавескага пагадненьня.

Фактычна за 200 гадоў, з трэцяга падзелу Польшчы, кіраўнік Расеі, законна і дэмакратычна абраны прэзыдэнт, падпісаў пагадненьне, што Расея прызнае незалежнымі Беларусь і Ўкраіну. І пагадненьне ён такім чынам падаў Вярхоўнаму Савету Расейскай Фэдэрацыі, што яно было ратыфікаванае пераважнай большасьцю. Таму я лічу, што за гэта яму можна было б даць і беларускую ўзнагароду— самую высокую, якая існуе.

А што тычыцца другой часткі пытаньня... Ня трэба параўноўваць чалавека, які розумам і дзеяньнямі ўзьняўся да ўзроўню прэзыдэнта, з чалавекам, які хлусьнёй, абманам і падтасоўкамі стаў начальнікам рэспублікі.

Я сёньня атрымліваю пэнсію ў 225 разоў меншую, чым Краўчук, у 130 разоў меншую, чым дзеячы беларускай кампартыі, саўмінаўцы ды іншыя. І гэта асабістае дасягненьне розуму, калі яго можна назваць розумам нашага прэзыдэнта і яго жыцьцёвай пазыцыі. У гэтага чалавека няма пачуцьця дзяржаўнай адказнасьці. У яго пачуцьцё помсты пераважае над усім.

Я ганаруся, што я сустракаюся з Гаўлам, Квасьнеўскім, з многімі найвышэйшымі кіраўнікамі дзяржаваў. А яго ніхто не пускае на парог. Вось што ён зарабіў. Я за два даляры пражыву. Няхай ён жыве на некалькі тысяч даляраў на месяц. Так што, іншыя гэта зусім людзі".

(Глод: ) "Вы ўзгадалі, што Вярхоўны Савет Расейскай Фэдэрацыі ратыфікаваў пагадненьне пераважнай большасьцю. У вас быў сумнеў, што Вярхоўны Савет 12 скліканьня прагаласуе інакш?"

(Шушкевіч: ) "У мяне ня тое што сумнеў быў, у мяне страх быў. Я не дазволіў сабе расслабіцца нават пасьля падпісаньня пагадненьня. Я думаў: як я павінен гэта падаць Вярхоўнаму Савету, які, вы ведаеце, быў супэрпракамуністычны. Але было многа пазыцыяў, на якіх можна было згуляць.

Прыкладам: дарагія мае, навошта вырашаць пытаньне пра асфальтаваньне плошчы Незалежнасьці ў Маскве, калі мы можам гэта тут вырашыць? Асабліва гэта добра дзейнічала на гаспадарчых і партыйных работнікаў.

Я памятаю, як праводзіў паседжаньні Вярхоўнага Савету СССР Лук'янаў, гэта мой вялікі настаўнік, ён толькі пра гэта ня ведае. У яго катэгарычна іншыя пазыцыі, але ягоныя маніпуляцыі былі мне вельмі зразумелыя. І я маніпуляваў, гэта быў мой абавязак, я рабіў гэта дзеля Беларусі, дзеля незалежнасьці.

Але заўважце: выступілі ў падтрымку ўсе старыя камуністы. Я думаю, у душы яны былі людзі сумленныя. Іх доўга падманвалі, і яны ўрэшце зразумелі: тут нешта ня так. Але хто выступіў супраць? Прадстаўнікі Беларускага Народнага Фронту. І што яны ў заўвагу вынесьлі: адзін з пунктаў, што ў нас адкрытыя межы для інфармацыі і грамадзян, можна трактаваць як жаданьне аднавіць Саюз па-старому. Выратавала, што гэта была лагодная заўвага, і яе ўдалося неяк нэўтралізаваць".

(Карней: ) "Аляксандар Лукашэнка ўвесь час цьвердзіць, што ён быў адзіным, хто прагаласаваў супраць ратыфікацыі белавескіх пагадненьняў. Хто насамрэч быў тым "адзіным"?"

(Шушкевіч: ) "Значыцца, галасаваньне было патаемнае. Але так як супраць — адкрыта, з грунтоўнай матывацыяй выступіў Валеры Ціхіня, які вырас да ўзроўня сакратара кампартыі Беларусі па ідэалёгіі, я думаю, што гэта ён галасаваў супраць. А далей былі два, што ўстрымаліся, і некалькі тых, хто адсутнічаў, уключна і Лукашэнку, які страшыў усіх... Ну, як і прынята. Хлусьня — гэта спосаб ягоных дзеяньняў".

(Жданко: ) "Пасьля 1991 году вы бывалі ў Віскулях?"

(Шушкевіч: ) "Я там ня быў пасьля 1994 году. Але там я сустракаўся з кіраўнікамі некаторых дзяржаваў. Ведаеце, каб прыцягнуць іх для перамоваў, я фактычна падстаўляў гэтыя Віскулі. Мне трэба было, прыкладам, узлагодніць пытаньні зь Літвой, асабліва ў справе не заўсёды своечасовай аплаты за электраэнэргію, і я адразу кажу: рыхтуй Віскулі, Кебіч. Таму быў там шмат да 1994 году.

Але зараз там зробленая кантора адміністрацыі прэзыдэнта, якая здабывае валюту дзякуючы гістарычнай вядомасьці гэтага месца. Мне скардзіліся маскоўскія тэлевізійшчыкі: на гадзіну заехаць за браму для тэлевізійных здымак — трэба заплаціць 200 даляраў, у пакоі зайсьці — 500, недзе яшчэ болей. Так што гэта камэрцыйная структура, якая дае прыбытак у некантралюемы нават "палаткай" паралельны бюджэт.

У свой час мне прэзыдэнт Польшчы Квасьнеўскі сказаў, што меў за шчасьце сядзець за тым сталом, дзе я ставіў свой подпіс. Цяпер яго туды наўрад ці нават пусьцяць".

(Жданко: ) "З таго часу вы сустракаліся і зь Ельцыным, і з Краўчуком?"

(Шушкевіч: ) "Я апошні раз зь Ельцыным сустракаўся 13-га студзеня, за дзесяць дзён да адстаўкі ў Маскве. Пасьля гэтага яшчэ быў візыт Клінтана, і зь Ельцыным я больш не сустракаўся. А што да Краўчука, я многа разоў зь ім сустракаўся. Нават пералічыць цяжка. І дарэчы, ён падзеямі 1991 году ганарыцца больш за ўсё на сьвеце. Як і я".

(Карней: ) "На архіўных кадрах побач з вамі мы бачым тагачаснага прэм'ер-міністра Вячаслава Кебіча, які апошнімі гадамі завуаляваў сваю чыннасьць у гістарычным акце. Але тады вы былі адной камандай.

Чаму Кебіч дыстанцыяваўся ад сваёй ролі ў той лёсавызначальнай падзеі?"

(Шушкевіч: ) "Я скажу шчыра. Калі Кебіч у нармальным стане, гэта добры кіраўнік, добры працаўнік, сумленны чалавек. Але час ад часу ён ад гэтага стану адыходзіў, і тады ягоныя так званыя найбліжэйшыя паплечнікі тварылі, што хацелі. Гэта была вялікая бяда, і мне больш за ўсё крыўдна вось за што.

У 1996-м годзе Кебіч сказаў, што ён чэснай і справядлівай працай і ўчынкамі змые тую ганьбу, якую адбілі на ім Віскулі. Значыць, ён пакаяўся, што зрабіў ня тое. Думаю, ранавата ён гэта сказаў. Пачаў зарана прыслужнічаць чалавеку значна меншых здольнасьцяў, меншай адукаванасьці, меншага клопату пра Беларусь.

Мне здаецца, сёньня ён пра гэта шкадуе. Але я зь ім не сустракаюся. Няма сэнсоўных кантактаў і, зрэшты, патрэбы ў іх".

(Глод: ) "Як вы лічыце, ваша адстаўка ў 1994-м годзе была ў нейкай ступені помстай за Віскулі?"

(Шушкевіч: ) "Віскулі гучалі. Але калі я запытаў у некаторых людзей, чаму тады вы выступалі "за", а цяпер ужо маеце іншае гледзішча? Ці тады вы былі хворыя, ці зараз? І тады яны змоўклі. Але галоўная дзейная сіла тады была менавіта Кебіч. Ён лічыў, што заслугоўвае большага, чым мае і быў упэўнены, што будзе абраны прэзыдэнтам Беларусі, бо ўвесь урад на яго працаваў.

Я дарэчы, нічога дрэннага ў гэтым ня бачу — каб ён не злоўжываў прыстойнасьцю і каб не карыстаўся недастойнымі мэтадамі. Фактычна ўсе матэрыялы так званай карумпаванасьці маёй (калі ўявіць сабе, што гэта праўда, яна па ўсіх ацэнках складае 8-10 даляраў) падсоўваў Кебіч праз свае службы.

Бяда для яго была, што я ня меў права фінансавага подпісу. Нават заработную плату ў Вярхоўным Савеце падпісваў кіраўнік справамі Анціпенка, і таму не было да чаго прыдрацца. І таму знайшлі, што, згодна зь іх разуменьнем, ужыта было больш цьвікоў, хоць усё на лецішчы я рабіў сам. Ва ўсім сьвеце з гэтае "вялікай праблемы" вялікі сьмех. Але гэта ўзровень мысьленьня нашага начальніка рэспублікі. Нехта называе яго прэзыдэнтам. Я рэдка".

(Жданко: ) "Адзначаецца 10-годзьдзе стварэньня Садружнасьці. Праводзяцца афіцыйныя імпрэзы. Вас запрашаюць?"

(Шушкевіч: ) "Я нікуды не запрошаны і ня маю ніякага да гэтага дачыненьня. Летась я атрымаў запрашэньне, але потым ад імя Ярава патэлефанавалі і сказалі: паколькі ўрачыстасьці будуць у Маскве, то ў Менску яны адмяняюцца.

Я гэта ўспрымаю нармальным у межах нашай дзяржаўнай і міждзяржаўнай ненармальнасьці. Чаго чакаць іншага? Калі быў Каратчэня, ён паводзіў сябе бездакорна карэктна. Ён заўсёды дасылаў запрашэньні, ніколі не было адменаў. І наогул ён ганарыўся тым, што ў Менску штаб-кватэра СНД.

Ну й можа яшчэ, што гэта я прапанаваў ягоную кандыдатуру на кіраўніка, бо бачыў у ім энэргічнага чалавека. І каб астатнія пабачылі, што ў Беларусі ня толькі зломкі, якія даходзяць да ўлады і робяць невядома што.

Але калі эканамічны камітэт перанесьлі ў Маскву, то мы ня маем ніякага кіруючага органу СНД у Менску. Нават адміністратыўна. Ёсьць проста Камітэт па скліканьню нарадаў кіраўнікоў дзяржаваў, міністраў і г.д. Больш нічога яны ня робяць. І ня ведаюць, што рабіць. Бо яны пазбавіліся асноўнай работы — узгадненьняў эканамічнага пляну. Гэта цяжкая праца, яны не цягнуць на гэта. А аргкамітэт падрыхтаваць — гэта яны могуць, як у савецкі час падрыхтаваць праект ЦК КПСС і Саўміну. І вярнуцца да папярэдняй важкасьці менскай штаб-кватэры практычна немагчыма".

(Карней: ) "А Садружнасьць наогул ці жыцьцяздольная? Якім вы бачыце ейны век?"

(Шушкевіч: ) "Давайце сфармулюем з пазыцыі дзесяці прамінулых гадоў. Якая галоўная задача стаяла перад Садружнасьцю? Цывілізаваная ліквідацыя гвалтоўна заключанага шлюбу. Я перакананы, што гэтая задача выкананая самым дасканалым чынам. З утварэньнем СНД было спыненае кровапраліцьце, утаймаваныя канфлікты паміж былымі суб'ектамі СССР (Азэрбайджанам і Арменіяй, Абхазіяй і Грузіяй).

Другая задача — утварэньне цывілізаванай супольнасьці. Дык вось супольнасьць утвораная, а цывілізаванасьці... Заўважце, першую спробу надаць сабе нешта кшталту эўрапейскай цывілізаванасьці зрабіла Ўкраіна.

Яна не ратыфікавала гэтае пагадненьне ў чыстым выглядзе. Прынамсі, той пункт, дзе межы адчыненыя для грамадзянаў і інфармацыі. Пераяжджаць можна, але вы ня маеце віду на жыхарства, права на працу і г.д. Але потым на гэтыя дробязі неяк забыліся. Што адбывалася далей? Прымаліся рашэньні, якія не праводзіліся праз нацыянальныя заканадаўствы.

Эўрапейская супольнасьць, якая пачалася з супольнасьці вугля і сталі — не праходзіла нешта праз нацыянальныя заканадаўствы, яны ўсё карэктавалі да таго, каб эканамічныя і падатковыя законы сталі аднолькавымі, банкаўскія працэнтныя стаўкі сталі аднолькавыя. Тады ўжо можна было казаць пра аб'яднаньне грашовых сыстэмаў. 50 гадоў на гэта спатрэбілася.

А што тут? Ускоквае чалавек, як прабачце, Мясьніковіч, альбо Пракаповіч, альбо Кебіч: заўтра аб'яднаем грашовыя сыстэмы, нам без расейскіх грошай няма куды, нашы грошы глупства, яны трацяць вартасьць. Гэта трэба мець такую галаву — рашыць, што грошы трацяць вартасьць у нас з-за расейскага глупства.

Гэта з-за нашага беларускага глупства ўсё адбываецца! Не хапіла мужнасьці пайсьці на манэтарныя прынцыпы рэгуляваньня. Таму пачалася страшэнная карупцыя. Таму гаварыць, ці будзе супольнасьць існаваць...

Супольнасьць можа набыць эўрапейскі характар, калі добра вывучыць досьвед Эўропы. Ён вядомы большасьці палітыкам. І калі хопіць цярпеньня крок за крокам збліжаць заканадаўствы. Дарэчы, далей іншых адышла ад гэтага Беларусь. Параўнайце падатковае заканадаўства, маёмаснае Расеі й Беларусі — гэта неба і зямля. На карысьць Расеі".
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG