Лінкі ўнівэрсальнага доступу

БЭРЫЯ ПАГРАЖАЎ РАЗБУРЫЦЬ ДЗЯРЖАЎНЫ БУДЫНАК. РЭЦЭНЗІЯ НА КНІГУ “МОЙ БАЦЬКА, БЭРЫЯ”


Сяргей Шупа, Прага

Лаўрэнці Бэрыя вядомы ў гісторыі як змрочны садыст на пасадзе кіраўніка сакрэтнай паліцыі, майстар закулісных справаў зь бязьлітаснымі амбіцыямі і ненатольнай юрлівасьцю, які больш за дзесяцігодзьдзе рабіў чорныя справы на службе ў свайго земляка Іосіфа Сталіна. – піша ў тыднёвіку Time брытанскі саветоляг Робін Найт. Сталін аднойчы назваў яго савецкім Гімлерам. Пасьля сьмерці свайго патрона ў сакавіку 1953 году (паводле некаторых меркаваньняў, яго атруціў сам Бэрыя), ён на 100 дзён захапіў кантроль над службай бясьпекі, пакуль ня быў арыштаваны і пакараны сьмерцю сваімі калегамі, якія баяліся за ўласныя шкуры.

Шмат гадоў, пакуль у 90-х гадоў не пачалі адкрывацца савецкія архівы, гэта была паўсюдна пашыраная вэрсія ролі Бэрыі. Яе старанна прапагандаваў Хрушчоў, які мусіў неяк вытлумачыць сваю цэнтральную ролю ў сьмерці Бэрыі. Выдадзеная нядаўна ў выдавецтве Duckworth кніга сына Бэрыі Сярго «Мой бацька, Бэрыя» кідае сьмелы выклік хрушчоўскім казкам. Разам з тым гэта адно з самых сэнсацыйных апісаньняў жыцьця пры Сталінавым двары.

Галоўная тэма кнігі – з чым пагаджаецца і Франсуаза Том – палягае ў тым, што нацыяналіст Бэрыя быў насамрэч прыхаваным рэфарматарам, які адчуваў нянавісьць да Сталіна і ўжо ў канцы 30-х гадоў зразумеў, што сыстэма цэнтралізаванага кантролю, зазнаваная на тэроры, ня мае будучыні. На думку сына, якраз за тыя 100 дзён, калі Бэрыя меў вольныя рукі, ён паказаў свой сапраўдны твар – абмежаваў уладу паліцыйнага апарату, вызваліў мільёны вязьняў ГУЛАГу, замахнуўся на маналітнасьць дзяржавы, аслабіў кантроль над ускраіннымі рэспублікамі і нават распачаў рэформу Камуністычнай партыі, заклікаўшы сваіх калегаў у Палібтюро публічна прызнацца ў сваіх крывавых злачынствах.

Бэрыя-малодшы, магчыма, мае рацыю, калі кажа, што гэтая апошняя ініцыятыва прывяла Хрушчова ды іншых да неабходнасьці пазбавіцца ягонага бацькі. Ён проста зашмат пра іх усіх ведаў і даволі жорстка ужываў вядомую яму інфармацыю. Аднак найстрашнейшым было тое, што Бэрыя, як і праз 33 гады Гарбачоў, пагражаў разваліць увесь дзяржаўны будынак. У 1953 годзе, у поўні Халоднай вайны, гэта была занадта вялікая пагроза.

Больш выразна, чым хто-небудзь да яго, Сярго Бэрыя апісвае, як Сталін на пачатку 50-х гадоў рыхтаваў Трэцюю сусьветную вайну. У гэтых плянах Бэрыя-старэйшы ўдзельнічаў як галоўны арганізатар распрацовак савецкай атамнай і вадароднай бомбы, аднак на той час, паводле сьведчаньняў сына, усяляк спрабаваў гэты праект затрымаць. У кнізе таксама паказваецца, што Лаўрэнці Бэрыя не пагаджаўся са Сталіным наконт паваеннага падзелу Нямеччыны, навязаньня марыянэткавых рэжымаў краінам Усходняй Эўропы, русыфікацыі балтыйскіх рэспублік і антысэміцкіх кампаніяў у Савецкім Саюзе.

Такі захапляльны перагляд звыклых стэрэатыпаў – а ў кнізе падобнага матэрыялу вельмі шмат – можна лёгка абвергнуць як спробу абяленьня бацькі. Аднак зрабіць так было б простым пацьверджаньнем вэрсіі падзеяў, якая нарадзілася ў вінаватым сумленьні Хрышчова. У кнізе Бэрыі-малодшага, як зазначае Франсуаза Том, «савецкі рэжым паўстае як рэжым, у якім подласьць выстаўляецца абавязкам, баязьлівасьць – альтруізмам, здрада – міласэрнасьцю, садызм – дзейснасьцю, дурасьць – патрыятызмам». Улічваючы палітычныя погляды Сярго Бэрыі, можна думаць, што ён ня меў такога намеру. Аднак проста так выйшла.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG