21 жніўня Сямён Домаш зьняў сваю кандыдатуру з прэзыдэнцкіх выбараў і ўзначаліў палітычную раду перадвыбарчага штабу адзінага кандыдата шырокай грамадзянскай кааліцыі Ўладзімера Ганчарыка.
(Дракахруст: ) “Сп-р Домаш, базаю для зьняцьця Вамі сваёй кандыдатуры сталася пагадненьне, падпісанае паміж адзіным кандыдатам Уладзімерам Ганчарыкам і шырокай грамадскай кааліцыяй, якая яго падтрымлівае. Пад гэтым пагадненьнем стаіць і Ваш подпіс. Гэты дакумэнт прадугледжвае глыбокія канстытуцыйныя пераўтварэньні, акрамя таго, там утрымліваецца абяцаньне, што калі сп-р Ганчарык стане прэзыдэнтам, то Вы станеце кіраўніком ураду з шырокімі паўнамоцтвыамі. А якія гэта будуць паўнамоцтвы? І як яны будуць замацаваныя: юрыдычна ці гэта будзе нейкае асабістае пагадненьне паміж Вамі і сп-ром Ганчарыкам?”
(Домаш: ) “Па-першае, гэта мусіць адбыцца ў межах агульнага падзелу ўлады, бо сёньня мы добра бачым, што значная частка тых паўнамоцтваў, якія ўзяў сабе кіраўнік дзяржавы, – гэта паўнамоцтвы ўраду. Калі будзе адбывацца падзел уладаў, тады і адбудзецца гэтае пераразьмеркаваньне паўнамоцтваў паміж прэзыдэнтам і ўрадавымі структурамі. Я мяркую, што гэта ніякім чынам не павінна выклікаць якіх бы там ні было канфліктаў паміж намі, бо ўсё мусіць быць замацавана заканадаўча”.
(Дракахруст: ) “Якім будзе парадак канстытуцыйных пераўтварэньняў? Пагадненьне прадугледжвае, што “палата прадстаўнікоў” будзе распушчаная і будзе сфармаваны новы парлямэнт. Ці спачатку адбудуцца выбары ў новы заканадаўчы ворган, а потым – прыняцьцё Канстытыцыі, ці наадварот? І як прымаць Канстытуцыю – праз рэфэрэндум ці парлямэнтам?”
(Домаш: ) “Я не магу адзін адказваць на гэтыя пытаньні. Мы разам з будучым прэзыдэнтам зараз і рыхтуем праграму гэтых пераўтварэньняў. Але ў любым выпадку мы павінныя будзем прайсьці праз выбары ў новы парлямэнт, бо цяперашні парлямэнт – гэта ворган, які цалкам падпарадкаваны прэзыдэнту, ён ня мае самастойных заканадаўчых функцыяў. І надаць дадатковыя паўнамоцтвы цяперашняму парлямэнту немагчыма, таму што ён і абраны незаконым шляхам, мы добра ведаем, як праводзіліся выбары. Ужо з першых дзён давядзецца абвесьціць пра тое, што гэтая палата нелегітымная і перад ёй будзе пастаўленая ўмова, што яна мусіць свае паўнамоцтвы скласьці, і будуць прызначаныя выбары ў новы парлямэнт паводле іншай сыстэмы, якая будзе вызначаная ці ўказам прэзыдэнта ці якімсьці пагадненьнем паміж тымі палітычнымі суб’ектамі, якія ўдзельнітчаюць у перадвыбарчай кампаніі, і прэзыдэнтам. У нас вакол – адны крызысы: эканамічны, канстытуцыйны, парлямэнцкі. І ўсе гэтыя крызысы трэба будзе вырашаць. Адначасна гэта зрабіць, зразумела, немагчыма. Трэба будзе вызначыць пасьлядоўнасьць, каб нанесьці мінімум шкоды, каб захоўваўся парадак і працавала ўсё. Ні ў якім выпадку нельга дапусьціць, каб пайшлі некіраваныя працэсы”.
(Сьвірко: ) “Сп-р Домаш, як Вы мяркуеце, ці можа і ці будзе пытаньне пра зьніклых палітыкаў галоўным чыньнікам у выбарчай кампаніі?”
(Домаш: ) “Яно ўжо робіцца адным з галоўных чыньнікаў. Я падкрэсьліваю – адным з галоўных. Яно будзе яшчэ больш абвастрацца, чым больш улады будуць маўчаць і дэманстраваць абыякавасьць да гэтага пытаньня. Расьце колькасьць людзей, якія цікавяцца гэтым пытаньнем, расьце таксама колькасьць незадаволеных тым, што ўлады, нягледзячы на вялікую колькасьць спэцслужбаў і міліцыі, дагэтуль так і ня здолелі сказаць людзям, што ўсё ж такі адбылося з гэтымі палітыкамі. Я мяркую, што гэтая хваля будзе нарастаць”.
(Сьвірко: ) “А які лёс напаткае “вэртыкаль”? Яна ўсё ж такі мае пэўнае дачыненьне да ўлады, магчыма, і да гэтых зьнікненьняў. Калі Ганчарык стане прэзыдэнтам, а Вы – прэм’ер-міністрам, ці будзеце вы ладзіць люстрацыі сярод “вэртыкалі?”
(Домаш: ) “Агулам абвінавачаньні сёньня “вэртыкалі” прад’яўляць нельга. Большасьць людзей апынулася там у сілу абставінаў і ня так яны ўжо добрасумленна працуюць на цяперашняга ўладара. Я думаю, што прад’яўляць прэтэнзіі можна толькі да канкрэтных прадстаўнікоў “вэртыкалі”, якім будуць прад’яўленыя абвінавачаньні ў прамым дачыненьні да зьнікненьня гэтых людзей. І наогул нельга сёньня гаварыць і нельга дапусьціць, што адразу пасьля выбараў будзе разбураная ўся цяперашняя сыстэма. Мы нават фізычна ня здольныя будзем гэта зрабіць. Трэба будзе абапірацца на тое, што ёсьць, але паступова праводзіць зьмены. Галоўнае, каб гэтыя зьмены не зацягнуць на вялікі час”.
(Сьвірко: ) “Вы ў свой час казалі, што можна пакінуць трох з шасьці цяперашніх кіраўнікоў аблвыканкамаў. Як Вы ацэньваеце ў сувязі з гэтым зварот да “вэртыкалі” Васіля Лявонава?”
(Домаш: ) “Я лічу, што гэта сваечасовы зварот. Я не выключаю, што прыйдзецца рабіць такі ж зварот можа нам з Ганчарыкам, можа аднаму Ганчарыку. Ня выключана, што такія звароты павінныя будуць зрабіць палітычныя суб’екты, якія ўдзельнічаюць у перадвыбарчай кампаніі. “Вэртыкаль” адчувае сябе сёньня вельмі няёмка. З аднаго боку абсалютнай большасьці ўжо абрыдла і цяперашняе кіраўніцтва, і тыя мэтады, якія выкарыстоўваюцца гэтым кіраўніцтвам у дачыненьні да чыноўнікаў. Але тым ня менш афіцыйна выступіць супраць гэтай ўлады яны баяцца. Чым больш будзе такіх зваротаў, тым больш яны будуць адчуваць, што ім гарантуецца недатыкальнасьць, асабліва тым, хто не парушыў заканадаўства і мае высокі аўтарытэт сярод людзей , дзе яны працуюць. Яны мусяць паверыць у тое, што яны застануцца працаваць, а той, хто зь іх здольны і мае высокі прафэсійны ўзровень, зможа заняць і больш высокія пасады. Такія звароты патрэбныя. Яны павінныя надаць “вэртыкалі” давер да будучай улады, і тады яны змогуць ня выканаць тыя загады фальсыфікаваць выбары ад Лукашэнкі і яго памагатых”.
Сямён Домаш нарадзіўся 2 студзеня 1950 году ў вёсцы Тумашы Ляхавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Скончыў Вышэйшую партыйную школу пры ЦК КПБ і Беларускі інстытут народнай гаспадаркі. Пачынаў працу на Астравецкай аўтабазе ў Гарадзенскай вобласьці. З 1982 году – на партыйнай і савецкай працы: кіраўнік прамысловага аддзелу Гарадзенскага гаркаму КПБ, старшыня Лідскага гарвыканкаму, кіраўнік Кастрычніцкага райкаму КПБ Гародні, старшыня гарадзенскага гарвыканкаму, старшыня Гарадзенскага аблвыканкаму. Дэпутат Вярхоўных Саветаў 12-га і 13-га скліканьняў, сябра Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету 13-га скліканьня. З траўня 2000 году – кіраўнік руху “Рэгіянальная Беларусь”. Сямён Домаш жанаты, мае дваіх дзяцей.
(Дракахруст: ) “Часам і ў дзяржаўных і ў недзяржаўных мэдыях ужываецца формула “Домаш – бэнээфавец”. Вам ужо задавалі пытаньне, чаму так пішуць, і Вы адказвалі, што Вы проста ведаеце беларускую мову. Але мову ведаюць і Ганчарык, і Чыгір, і Казлоўскі, а бэнээфаўцам называюць менавіта Вас. На мой, напрыклад, погляд у гэтым няма нічога для Вас ганебнага, але чаму так гавораць?”
(Домаш: ) “Цяперашнія ўлады выдатна ведаюць, што калі я працаваў кіраўніком і двух гарадоў і потым вобласьці, я знаходзіў паразуменьне паміж усімі палітычнымі суб’ектамі, што дзейнічалі на гэтых тэрытарыяльных адзінках. Самай вялікай апазыцыйнай сілаю на пачатку 90-х гадоў былі структуры БНФ: і партыя, і рух. Праз некаторы час, як я пачаў працаваць кіраўніком, я здолеў знайсьці зь імі кантакты і ў нас у далейшым не было ніякіх непаразуменьняў, наадварот, я выкарыстоўваў іх, як саюзнікаў у вырашэньні гарадзкіх і вабласных праблемаў. Улады вельмі баяцца, каб такія адносіны замацоўваліся. Яны добра разумеюць, што і сёньня, хто б што ні казаў, структуры БНФ застаюцца самымі моцнымі ў краіне. І ўлады баяцца, што я магу атрымаць падтрымку з боку гэтых надзвычай актыўных арганізацыяў.
Па-другое, ім гэта вельмі выгодна выкарыстоўваць, бо ўладамі даўно створаны вобраз БНФ, як дэструктыўнай, небясьпечнай для грамадзтва сілы. БНФ-ам палохаюць людзей. На жаль шмат людзей вераць гэтай прапагандзе і зьвязваюць БНФ з усімі ўзрушэньнямі, якія толькі могуць быць у грамадзтве. Улады хочуць зьвязаць гэты нэгатыўны вобраз БНФ, створаны імі, са мною, каб у людзей узьнікала адмоўнае стаўленьне і да мяне”.
(Сьвірко: ) “У сваім тэлевыступе Вы сказалі, што Беларусь – гэта мост паміж Захадам і Расеяй. Для Вас, як для шмат каго з гарадзенцаў, відаць, Захад – гэта не абстракцыя, а гэта, перадусім, Польшча. Зараз дзяржавы нашага рэгіёну робяць выбар: ці імкнуцца да Эўразьвязу ці адмяжоўвацца ад яго. Які будзе лёс Беларусі, калі Вы ўзначаліце ўрад: мы будзем бліжэй да Польшчы ці да Расеі?”
(Домаш: ) “Я думаю, што ў нас будуць аднолькавыя адносіны і аднолькавая адлегласьць ад Расеі і ад Польшчы. Мы мусім зрабіць усё магчымае, каб у нас перш-наперш разьвівалася ўзаемавыгаднае эканамічнае супрацоўніцтва і з Расеяй, і з Польшчай. Мы сёньня добра бачым, што Польшча, якая ўстала на шлях разьвіцьця паводле заходніх прынцапаў, ужо пераадолела тыя крызысы, якія ў ёй былі напачатку 90-х гадоў. І ў гэтым – дадатковая прывабнасьць Польшчы для нас. Мы можам выкарыстаць іх станоўчы вопыт і пазьбегнуць іх памылак, тым самым паскорыўшы ход рэформаў. Што тычыцца Расеі, то мы добра разумеем, што асноўны рынак нашых тавараў – гэта расейскі. І ў будучым мы павінныя арыентавацца на Расею, як на неабсяжны рынак збыту нашых тавараў і паслугаў. Мы ня можа таксама ня ўлічваць і тое, што асноўную колькасьць энэргарэсурсаў мы атрымліваем з Расеі. І будзем атрымліваць, бо ніякіх альтэрнатыўных крыніцаў у нас няма. І мы павінныя зрабіць усё, каб эканамічныя адносіны з Расеяй нават палепшыліся і пачалі разьвівацца эканамічныя адносіны з Польшчай .
Улічваючы тое, што Расея таксама хоча далучыцца да Эўразьвязу, што Расеі патрэбныя інвэстыцыі і заходнія найноўшыя тэхналёгіі, гэта ўсё можа праходзіць праз Беларусь. І мы павінныя выкарыстаць гэтае становішча. Яно вельмі для нас выгоднае тым, што калі мы наладзім па-сапраўднаму гэты мост, то будзе магчымасьць і павялічыць колькасьць працоўных месцаў, і прыцягнуць інвэстыцыі ў транспарт і сфэру абслугоўваньня, як гэта адбываецца ў транзытных краінах.
Самае галоўнае, каб у кіраўніцтва хапіла розуму выкарыстаць гэтае Богам дадзенае становішча і выйсьці зь цяперашняй складанай сытуацыі.
Добрыя адносіны з нашымі бліжэйшымі заходнімі суседзямі – Польшчай, Літвой, іншымі краінамі, гэта адзіная магчымасьць атрымаць давер з боку іншых краінаў, у першую чаргу заходніх. Нашыя бліжэйшыя суседзі могуць выступіць гарантамі нашай дружалюбнай палітыкі”.
(Сьвірко: ) “Вы пераважна казалі пра эканамічныя стасункі з Расеяй. А якімі будуць палітычныя стасункі? Ці захаваецца так званая саюзная дзяржава?”
(Домаш: ) “У нас няма аніякай саюзнай дзяржавы, ёсьць толькі дэкляратыўныя заявы Лукашэнкі. І ёсьць дзьве самастойныя незалежныя дзяржавы, якія маюць сваю зьнешнюю і ўнутраную палітыку, і гэтага ніхто ня можа абвергнуць. І ўсе заявы пра агульную дзяржаву – гэта ня больш, чым гульня словаў”.
(Дракахруст: ) “У “Белорусской газете” былі апублікаваныя пяць тэзысаў, пяць гарантыяў будучага прэм’ера Домаша. Аляксандар Лукашэнка заявіў, што гэтыя тэзысы ці ня скрадзеныя ў яго, бо ён абяцае рабіць тое ж самае. А ў чым адрозьненьні Вашага бачаньня эканамічных пераўтварэньняў ад лукашэнкавага?”
(Домаш: ) “Нават па храналёгіі гэта самая сапраўдная хлусьня. Атрымоўваецца наадворот, што яны выкарысталі мае тэзысы. Але ня ў гэтым справа. Усё тое, што зацьвяржаецца і ў маіх тэзысах, і ў той праграме, якую агучыў Лукашэнка, гэта не мае падыходы і не Лукашэнкі – гэта падыходы эканамістаў, якія ведаюць беларускую сытуацыю і якія даўно прапаноўвалі, што трэба па гэтых накірунках ісьці. І ў Лукашэнкі была магчымасьць за 7 гадоў рэалізаваць гэтую праграму. І дзе ён быў 7 гадоў і чаму нічога не зрабіў? Ёсьць агульныя падыходы, якія павінныя прымяняць усе, каб вывесьці краіну з крызысу. Але пытаньне ў тым, хто здольны рэалізаваць гэтыя падыходы? Лукашэнка сваёй бязьдзейнасьцю і адмоўным стаўленьнем да рынкавай эканомікі даказаў, што ён гэтыя падходы рэалізаваць ня здольны. Зараз ён убачыў, што зайшоў у тупік і што трэба шукаць новае выйсьце. І ён пачынае прапагандаваць тыя накірункі, па якіх ідзе Эўропа, у тым ліку нашыя бліжэйшыя суседзі: Польшча, Літва, Латвія. Гэта дала станоўчыя вынікі і яму не застаецца нічога іншага, як ізноў сесьці на канька папулізму і абяцаць людзям, што ён гэта зробіць. А чаму ён не зрабіў гэтага за 7 гадоў? А я, у адрозьненьне ад яго, усе гэтыя 7 гадоў лічыў, што наша Беларусь павінная разьвівацца па тых накірунках, якія я агучыў у сваіх пяці тэзысах”.
Калі Сямён Домаш стане кіраўніком ураду, ён дае пяць гарантыяў:
Гарантыя сям’і. Бацькі мусяць атрымліваць дзяржаўную дапамогу на кожнае дзіця.
Гарантыя сацыяльна неабароненым. Падтрымка інвалідаў – не падачка, а маральны абавязак грамадзтва. Высокая пэнсія – не прывілей, а заробленае права.
Гарантыя падаткаплацельшчыкам. Падатак 10% на даход фізычнай асобы – гэта справядліва.
Гарантыя працаўнікам. Малы бізнэс – найлепшая крыніца новых працоўных месцаў. Кожны грамадзянін у любым горадзе мусіць мець права без даведак і прапіскі атрымліваць працу і купляць жыльлё
Гарантыя ўласьніку. Рэгістрацыя бізнэсу мусіць праходзіць за гадзіну за адным сталом. Максымум адна праверка ў год. Ніякіх прывілеяў дзяржпрадпрыемствам і замежнікам.
(Дракахруст: ) “Аляксандар Лукашэнка выступае супраць прыватнай уласнасьці на зямлю. Вы – за?”
(Домаш: ) “Так, я – за”.
(Дракахруст: ) “А ў якіх межах?”
(Домаш: ) “Я лічу, што ў нас пераважная частка зямлі мусіць быць прадметам гандлю, таварам. А ва ўласнасьці дзяржавы павінныя застацца тыя землі, якія зьяўляюцца нацыянальным здабыткам. Гэта няшмат – заказнікі, землі стратэгічнага прызначэньня. А ўся астатняя зямля, што ўдзельнічае ў гаспадарчым абароце, павінная прадавацца”.
(Дракахруст: ) “Ці трэба прыватызаваць, напрыклад, Ваш гарадзенскі “Азот?”
(Домаш: ) “Такія прадпрыемствы, як “Азот”, а я адношу яго да прадпрыемстваў стратэгічнага прызначэньня, трэба прыватызаваць вельмі асьцярожна, да іх чарга павінна падысьці напрыканцы прыватызацыі. Лепш за ўсё іх рабіць прадпрыемствамі зьмешанай формы ўласнасьці: працоўнага калектыва і дзяржавы. Падобныя прадпрыемствы мусяць заставацца пад дзяржаўным кантролем. А вось усю дробную вытворочасьць, сфэру паслугаў, гандаль – усё гэта трэба прыватызаваць. Паводле падлікаў эканамістаў, хаця гэта лічба і неафіцыйная, сёньня ва ўласнасьці грамадзянаў у Беларусі знаходзіцца толькі 5-7% асноўных сродкаў вытворчасьці. Дробныя прадпрыемствы трэба прыватызаваць у першую чаргу, не разважаючы, трэба прыватызаваць ці не. Галоўнае, каб гэтая прыватызацыя была справядлівая”.
(Сьвірко: ) “Напярэдадні вайсковых вучэньняў “Нёман” хочацца спытаць Вас пра Вашае стаўленьне да НАТО. Кандыдат на прэзыдэнта Сяргей Гайдукевіч заявіў, што ён ня супраць, каб Беларусь уступіла ў НАТА. А Вы?”
(Домаш: ) “Я заўсёды быў супраць, каб Беларусь ўваходзіла ў якія-небудзь ваеныя блёкі. Сёньня ў нас у Канстытуцыі зацьверджана, што мы мусім ісьці да нўтралітэту. Я прыхільнік таго, каб Беларусь была нэўтральнай дзяржавай. А вось было б вельмі добра, каб Расея ўступіла ў НАТО, а Беларусь засталася б нэўтральнай дзяржавай. Гэта было б тое, што патрэбна”.
(Дракахруст: ) “Як Вы мяркуеце вырашаць пытаньне беларускай мовы? Яе гаротны стан усім відавочны. Часткова гэта абумоўлена тым, што ў Канстытуцыі замацаваны дзяржаўны статус расейскай мовы, часткова – практычнаю палітыкай цяперашняй ўлады. Ці варта скасоўваць дзяржаўны статус расейскай мовы?”
(Домаш: ) “Я мяркую, што на сёньняшні дзень гэтага рабіць ня трэба. Лепш падцягнуць статус беларускай мовы да ўзроўню расейскай. Я лічу, што зрабіць гэта будзе ня цяжка. Першая умова – каб кіраўнікі дзяржавы, чыноўнікі выкарыстоўвалі беларускую мову як афіцыйную, а таксама ў размовах зь людзьмі. Другая ўмова – дзяржава павінная стварыць беларускамоўнае асяродзьдзе, каб у людзей зьявілася патрэба ўжываць беларускую мову. І тады гэтае пытаньне вырашыцца само сабою.
(Дракахруст: ) “А як трэба вырашаць пытаньне беларускіх школаў? Зараз іх надзвычай мала. А колькі іх мусіць быць, які падыход тут трэба ўжывааць?”
(Домаш: ) “Я тут выкарыстаў бы сваю практыку. Калі я быў старшынём Гарадзенскага гарвыканкаму, у 1992 годзе мой намесьнік Аляксандар Мелінкевіч са сваімі паплечнікамі ўнес прапанову: сабраць дырэктараў школаў і паразмаўляць, як яны бачаць разьвіцьцё беларускай школы. Мы правялі такую нараду і атрымалі адказ ад кіраўнікоў школаў, што яны ня супраць таго, каб школы былі беларускамоўныя, але для гэтага трэба, каб на гэта пагадзіліся бацькі. Мы прапанавалі, каб клясныя кіраўнікі правялі бацькоўскія сходы і спыталі, ці хочуць бацькі, каб іх дзеці вучыліся ў беларускамоўных школах і класах. За тры месяцы да завяршэньня навучальнага году мы пачалі рабіць гэтую працу. І з 32 школаў, што былі ў Горадні, у 24 школах ў 1993 годзе першыя класы былі набраныя як беларускамоўныя. І толькі 8 школаў па жаданьні бацькоў засталіся расейскамоўныя. І на працягу 1993 навучальнага году мы не атрымалі ніводнай скаргі, што такая вялікая колькасьць школаў перайшла на беларускую мову. Я думаю, што пытаньне гэтае вырашыць вельмі лёгка, калі ўлада будзе мець такое жаданьне і весьці разумную палітыку, яна зможа пераканаць насельніцтва ў пэрспэктывах ужываньня беларускай мовы. У першую чаргу тут трэба пачынаць зь дзяцей, нават з дзіцячых садкаў”.
(Дракахруст: ) “Ці варта вяртаць беларускія сымбалі – бел-чырвона-белы сьцяг і герб “Пагоня”? І калі варта, то як іх вяртаць?”
(Домаш: ) “Сёньняшняя сымболіка не адпавядае нашай гісторыі і нашай дзяржаўнасьці. Але справа ў тым, што пераважная большасьць нашага народу проста ня ведае гісторыі нашай дзяржавы і нашых продкаў. І каб мы маглі канчаткова вырашыць пытаньне сымболікі, улада павінная стварыць групу дасьведчаных, аўтарытэтных людзей, і даць магчымасьць гэтай групе на працягу, скажам, паўгода весьці шырокую працу з насельніцтвам па азнаямленьні нашых людзей з беларускай гісторыяй. Я больш чым перакананы, што калі людзі даведаюцца пра сваю гісторыю, яны самі будуць патрабаваць, каб адбыліся зьмены на карысьць нацыянальнай сымболікі. Тады можна будзе выкарыстаць і рэфэрэндум, але каб ён быў справядлівы, з адкрытымі зразумелымі пытаньнямі, а ня так, як было зроблена ў 1995 годзе падчас рэфэрэндуму пра зьмену сымболікі. І тады, я лічу, што гэта будзе незваротны працэс і вярнуць гэта назад ужо потым ніхто ня здолее”.
