(Міхась Скобла: ) "Якуб Колас яшчэ ў 1921 годзе ў вершы "Беларускаму люду" не пабаяўся назваць бальшавікоў "чужаніцамі" ды "махлярамі чорных дарог". Дзіўна было б думаць, што Беларусь паслухмяна збочыла са свайго, хай сабе яшчэ не да канца пратаптанага шляху, на тыя "чорныя дарогі".
Але праўда пра змаганьне беларусаў з "чужаніцамі" з Усходу да нядаўняга часу была надзейна схаваная. Цягам апошняга дзясятку гадоў заслона прыадкрылася, і мы ўбачылі падзеі ды асобаў, што прэтэндуюць на месца ў падручніках гісторыі незалежнай Беларусі.
Нядаўна ў Вільні пабачыла сьвет кніга пад назовам "Беларусь мяцежная: з гісторыі антысавецкага ўзброенага супраціву 1920-х гадоў". Ейная аўтарка — гісторык Ніна Стужынская, яна сёньня з намі ў "Вольнай студыі".
У сваёй кнізе вы падрабязна разглядаеце два агмені беларускага антыбальшавіцкага супраціву — Слуцкае паўстаньне й дзейнасьць арганізацыі "Зялёны Дуб".
Калі пра слуцкіх паўстанцаў нават за савецкім часам зьяўляліся цэлыя кнігі, то пра "зялёнадубцаў" сур'ёзных дасьледаваньняў папросту не было. Тут пальма першынства належыць вам. Што зь сябе ўяўляла ваенна-палітычная арганізацыя "Зялёны Дуб"?"
(Ніна Стужынская: ) "У тым часе, на пачатку мінулага стагодзьдзя, "Зялёны Дуб" быў абсалютна тыповай патаемнай палітычнай арганізацыяй баёвага тыпу. Гэта была партыйная арганізацыя пад назвай Беларуская сялянская партыя "Зялёны Дуб".
Напачатку (а гісторыя "Зялёнага Дубу" пачалася ў 1910 годзе) гэта была культурніцкая моладзевая арганізацыя, што таксама тыпова для ўтварэньняў падобнага кшталту. Зь цягам часу на асноведзі тагачасных падзеяў — Першай сусьветнай вайны, кастрычніцкага перавароту, разлому Расейскай імпэрыі — моладзь далучалася да вялікай палітыкі і ўрэшце прыйшла ў яе".
(Скобла: ) "Наколькі масавым быў антысавецкі рух увогуле і ў прыватнасьці — рух "зялёнадубцаў"? Юрка Віцьбіч у сваёй нью-ёрскай кнізе "Антыбальшавіцкія паўстаньні і партызанская барацьба на Беларусі" (1996) сьцьвярджае, што, да прыкладу, у Вяліскім паўстаньні брала ўдзел 50 000 чалавек. Якія лічбы можаце прывесьці вы?"
(Стужынская: ) "Я б адразу параіла ня блытаць дзьве формы супраціву. Спачатку на Беларусі мелі месца ўзброеныя паўстаньні. Яны сапраўды былі масавыя, хоць часам дрэнна падрыхтаваныя, стыхійныя. Асабліва гэта датычыць выступаў на Віцебшчыне, на якія вы спаслаліся.
Але ўсё ж Віцьбіч быў недалёкі ад праўды. Таму што паўстаньні насілі характар хваляў. Напрыклад, у адным раёне паўставала 15 000 чалавек. Не пасьпявалі расправіцца зь імі, як у суседнім раёне паўставалі новыя 10 000–15 000. І таму Віцьбіч мае рацыю, калі гаворыць пра такі масавы рух.
(Цалкам тэкст перадачы зьмешчаны ў адпаведным разьдзеле сайту)
