(Дракахруст: ) “Падчас апазыцыйных маніфэстацыяў у Беларусі даволі часта можна бачыць лёзунг: “З БНР у ХХІ стагодзьдзе!”
25 сакавіка сёлета – першая гадавіна стварэньня БНР у новым ХХІ стагодзьдзі, і гэта добрая нагода паразважаць пра ролю БНР у найноўшай беларускай гісторыі. Вядома, што Беларуская Народная Рэспубліка пасьля некалькіх месяцаў свайго існаваньня была разгромленая бальшавіцкімі войскамі, але гэта была першая дзяржава беларускай нацыі. Як, на ваш погляд, паўплываў на далейшую хаду падзеяў сам факт абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі”.
(Запруднік: ) “Абвяшчэньне незалежнасьці Беларусі – тры Статутныя Граматы БНР – маюць у сабе неўміручыя ідэі, і чым большы заціск свабоды ў Беларусі, тым яны больш актуальныя.
Я хачу зьвярнуць увагу, што з гледзішча беларускай дыяспары, асабліва палітычнай эміграцыі, беларускае эміграцыйнае жыцьцё 20-ых гадоў і асабліва пасьля Другой Усясьветнай вайны мела ў сваім цэнтры якраз ідэю 25 сакавіка 1918 году – ідэю БНР, ідэю незалежнасьці і дэмакратычнага ладу Беларусі, і яна сталася правадною на працягу ўсёй гісторыі, аж пакуль, фармальна, у 1991 годзе не была абвешчаная незалежнасьць. Хоць сёньня гэтая незалежнасьць рэлятыўная, тым ня менш існасьць усяго палітычнага працэсу на працягу ўсіх гэтых дзсяцігодзьдзяў – гэта рэалізацыя ідэі БНР”.
(Пліска: ) “Мне здаецца, што гэта была адметная зьява ў станаўленьні беларускай дзяржавы, у тым ліку і сучаснай. Мне здаецца, што калі б не была абвешчаная БНР, то не было б і савецкай Беларусі, таму што ў асяродзьдзі камуністаў вельмі моднымі былі інтэрнацыянальныя ідэі, і шмат расейскіх камуністаў увогуле не разглядалі беларусаў, як нацыю, і таму абвяшчэньне Беларускай Народнай Рэспублікі прымусіла расейскіх бальшавікоў пайсьці на стварэньне савецкай Беларусі.
Тое, што была створаная савецкая Беларусь, і тое, што потым пачалася беларусізацыя ў межах савецкай Беларусі – гэта таксама паспрыяла разьвіцьцю беларускай нацыі і ўвогуле адыграла сваю ролю ўжо пасьля Другой Усясьветнай вайны – на прыканцы 80-пачатку 90 гадоў, калі Беларусь адрадзіла сваю незалежнасьць у 1991 годзе.
Таму можна сказаць, што Беларуская Народная Рэспубліка – гэта звышмэта, сымбаль таго, што беларускай нацыі патрэбная свая дзяржава, і тую справу, якую распачалі ў пачатку ХХ стагодзьдзя, нельга згубіць у пачатку ХХІ стагодзьдзя”.
(Лукашук: ) “Я хіба адзначыў бы тры моманты, пра якія варта гаварыць сёньня, на пачатку ХХІ стагодзьдзя.
Абвяшчэньне і ўтварэньне БНР сталася пікам, найвышэйшаю кропкаю, кульмінацыяй нацыянальнага разьвіцьця беларускага народу.
Другі момант – пік гэты аказаўся настолькі высокім, што нават сваім сымбалічным існаваньнем уплываў на хаду гісторыі. Гэта лепш за ўсё ўвасобілася ў тым, што Канстытуцыя БССР 1994 году ўтрымлівае ў сабе запіс, што гістарычная дзяржаўнасьць Беларусі палягае ў тым ліку і на Беларускай Народнай Рэспубліцы. Значыць афіцыйна, як дзяржава, мы прызнаем, што гэта нашыя карані.
Трэцяе: абвяшчэньне БНР дало вельмі моцны сымбалічны лёзунг, сымбалічную зброю, ідэалягічную і ідэальную зброю дэмакратам, тым, хто выступаў за незалежнасьць Беларусі ў 80-90 гады. Гэта, сапраўды, мела палітычнае значэньне.
У гэтай сувязі цікава, што тагачасны міністар замежных справаў Пётар Краўчанка праводзіў перамовы ў Амэрыцы з сябрамі Рады БНР аб перадачы паўнамоцтваў БНР Рэспубліцы Беларусь у сувязі зь яе абвяшчэньнем. Гэта вышэйшым палітычным, дзяржаўным кіраўніцтвам краіны ўсьведамлялася як пажаданая і неабходная акцыя і, скажам, на Ўкраіне такая перадача сапраўды адбылася”.
(Дракахруст: ) “Алесь ужо перайшоў да адказу на маё наступнае пытаньне, якое мне падаецца больш складаным, гэта – ідэйная і палітычная спадчына БНР. Зразумела, што бацькі-заснавальнікі БНР былі дзецьмі свайго часу. Тут варта прыгадаць адну з тэзаў адной са статутных граматаў: права прыватнай уласнасьці на зямлю касуецца.
Пад такой тэзаю зараз з задавальненьнем падпісаўся б Аляксандар Лукашэнка, але яе закрэсьлілі б усе беларускія дэмакраты. І, тым ня менш, пытаньне пра спадчыну застаецца. Варта паразмаўляць пра яе тэхналягічны аспэкт. Перад людзьмі, якія стваралі БНР, стаялі вельмі складаныя, вельмі сур’ёзныя задачы. Яны іх нейкім чынам вырашалі. У гэтых рашэньнях былі посьпехі, былі памылкі. І вось менавіта гэты палітычны і ідэйны досьвед БНР: наколькі, на ваш погляд, ён карысны зараз – на пачатку новага стагодзьдзя?”
(Пліска: ) “Мне здаецца, што мы павінны ўлічыць, на мой погляд, тую памылку, якую зрабілі дзеячы БНР. Шмат дзеячоў БНР прытрымліваліся сацыялістычных і сацыял-дэмакратычных поглядаў, і нават сярод сябраў Рады БНР былі распаўсюджаныя думкі аб тым, што можна стварыць нейкую фэдэрацыю з Расейскаю Рэспублікаю і што на гэтай глебе можна супрацоўнічаць.
І вось зараз, мне здаецца, калі распачалося новае стагодзьдзе, мы не павінныя забываць пра гэта. Вось гэты звышінтэрнацыяналізм, які быў уласьцівы ўсё ж такі БНР, стаўся адной з прычынаў страты, паразы.
Зараз, калі нашае кіраўніцтва вядзе гаворку пра стварэньне саюзнай дзяржавы з Расеяй, і некаторыя дэмакратычныя колы ня тое што расцэньваюць гэта, як пазытыў, але нэўтральна да гэтага ставяцца, мы павінныя ўлічваць, што як толькі мы наладзім нейкі саюз з Расеяй, то мы можам згубіць тую спадчыну, аб якой вы казалі”.
(Лукашук: ) “Міхась, я хацеў бы адразу не пагадзіцца з той галоўнаю памылкаю, якую вы закідаеце дзеячам БНР. Іх стаўленьне да зямлі спалучалася са стаўленьнем да волі, хаця гэта сапраўды было ў тагачасным гістарычным кантэксьце.
Што тычыцца стаўленьня да Расеі, да інтэрнацыяналізацыі – мне здаецца якраз самым моцным фактарам, самаю моцнаю спадчынаю БНРаўцаў застаецца іх абсалютная ідэя на незалежнасьць і на самастойнасьць.
Ужо прыкладна праз год пасьля абвяшчэньня БНР, калі рыхтаваліся дакумэнты для Жэнэўскай канфэрэнцыі, Рада БНР падрыхтавала тэкст справаздачы – свой погляд на рэчы. І ў якасьці спрыяльных дзяржаваў для БНР там называліся Літва, Латвія, Эстонія і Ўкраіна, а галоўным ворагам у гэты час для БНР, з пункту гледжаньня інтарэсаў Беларусі, называецца нават не Расея, а Польшча.
Польшча і Расея з самага пачатку былі, і як паказала будучыня, і сталіся галоўнымі чыньнікамі паразы БНР. Гэтая параза зыходзіла не знутры, не з недасканалай арганізацыі, няправільнай палітыкі, няверна абранай, магчыма, тактыкі дзеяньня, а проста з таго, што суседнія дзяржавы, суседнія сілы былі настолькі непараўнальна больш моцныя, мелі настолькі больш моцныя рэсурсы, што супрацьстаяць ім самастойна, фактычна, не было ніякай магчымасьці”.
(Цалкам тэкст перадачы зьмешчаны ў адпаведным разьдзеле сайту)
