Навіны 15 чэрвеня 1999 г.

Аўтар і вядучы - Юры Дракахруст.

Прадстаўнікі ўлады таксама былі запрошаныя на сустрэчу, якая планавалася як дыялёг улады і апазыцыі. Але ад афіцыйнага Менску ў Бухарэст не паехаў ніхто. Дык чым жа была бухарэсцкая нарада?

(Статкевіч: ) "Я думаю, што гэта можна назваць кансультацыямі апазыцыі з АБСЭ".

(Дракахруст: ) Ці можна сказаць, што бакі прыйшлі да нейкіх высноваў у адносінах, напрыклад, да вольных выбараў?

(Сасноў: ) "На мой погляд, справа ў тым, што ніякіх высноваў бакі не рабілі. Таму што і бакоў, мусіць, не было. Па асабістым запрашэньні сп. Сэвэрына сярод прадстаўнікоў больш такой "памяркоўнай", можна сказаць, апазыцыі і "трэцяга сэктару" ішло толькі вызначэньне думак наконт магчымасьці правядзеньня выбараў, і таксама вызначалі, ці здолеюць улады ўзяць у гэтым удзел. Вось такі прыкладна фармат".

(Статкевіч: ) "Для мяне, мабыць, асноўная выснова тая, што, па-першае, апазыцыя прадэманстравала адказнасьць за лёс краіны і гатоўнасьць да дыялёгу. Па-другое, улада прадэманстравала негатоўнасьць да дыялёгу і, у нейкай ступені, абразіла прадстаўнікоў Эўропы сваёй адмовай удзельнічаць у гэтай сустрэчы. Напярэдадні гэтай сустрэчы распаўсюджвалася меркаваньне, што беларуская апазыцыя "адарваная ад народа", яна радыкальная, яна не хоча дыялёгу, а ўлада, наадварот, хоча дыялёгу. Вось чаму я лічыў, што калі прадстаўнікі ўлады на гэтую сустрэчу не паедуць, апазыцыя абавязкова павінная быць там, каб прадэманстраваць нашую гатоўнасьць да дыялёгу. Мы ня можам быць ізаляванай краінай, мы знаходзімся ў цэнтры Эўропы, і нам вельмі важна, каб Эўропа ведала, што мы - адказная сіла".

(Карэспандэнт: ) Спадар Лябедзька, скажыце, калі ласка, пра пытаньне аб правядзеньні вольных выбараў. Якія варыянты разглядаліся пад час гэтай нарады?

(Лябедзька: ) "Патрэбны абавязковы ўдзел апазыцыі ў фармаваньні і выпрацоўцы правілаў, паводле якіх будуць праводзіцца выбары, і іхні ўдзел у зацьвярджэньні гэтых правілаў. І я не выключаю, што па выніках перамоваў можна было б выйсьці стварэньне нейкай рабочай групы. У якой былі б прадстаўленыя на партытэтных падставах улада і апазыцыя, пры пасрэдніцтве міжнародных структураў, найперш АБСЭ, каб менавіта гэтая арганізацыя выпрацавала правілы, паводле якіх будуць праводзіцца выбары. І павінен быць мэханізм зацьвярджэньня гэтых правілаў, магчыма, праз зацьверджаньне Вярхоўным Саветам і "палатай прадстаўнікоў", і затым - подпісамі старшыні Вярхоўнага Савета і прэзыдэнта краіны Лукашэнкі. Гэта - канкрэтны мэханізм, які можа быць, як адзін з варыянтаў, па выніках перамоўнага прэцэсу, які пакуль што яшчэ і не пайшоў".

(Дракахруст: ) Анатоль, ці правільна я зразумеў, што пытаньне канстытуцыйнага крызісу , канстытуцыйнай рэформы было, так бы мовіць, адсунутае ўбок? І не абмяркоўвалася, паводле якой Канстытуцыі і куды трэба праводзіць вось гэтыя вольныя выбары?

(Лябедзька: ) "Не, не зусім так. Вось наступны крок, які таксама прэзэнтаваўся асабіста мной, я думаю, што тая ж самая рабочая група магла б вынесьці вынікі сваёй працы як агульны нейкі законапраект. Які ўжо зацьверджаны і прэзыдэнтам, і Вярхоўным Саветам, — на агульнанацыянальны рэфэрэндум. Каб ён зацьвердзіў. Па-сутнасьці, гэта азначае вырашэньне, можа, ня ў поўнай ступені, канстытуцыйнага пытаньня. Калі б праз рэфэрэндум былі зацьверджаныя гэтыя "правілы гульні", правілы, паводле якіх будуць праводзіцца выбары, дык гэта азначае якраз выйсьце з таго тупіка канстытуцыйнага і палітычнага, які маем. Прычым спачатку пачынаюцца перамовы. Магчыма, вынікам гэтых перамоваў будзе стварэньне рабочай групы. Ейным першым вынікам стане напрацоўка нейкага законапраекта пра выбары, і вынясеньне яго на рэфэрэндум. Але што будзе першым? Натуральна, рэфэрэндум, калі ён замацоўвае правілы, паводле якіх будуць праведзеныя выбары. Затым праводзіцца працэдура выбараў. Я лічу гэта тым мінімальным, ніжэй якога апазыцыя проста ня можа апускацца. Тут ёсьць якраз узаемныя саступкі. І з прэзыдэнцкага боку, і з боку апазыцыі і Вярхоўнага Савета. Калі мы дзяржаўныя і адказныя людзі, дык недзе там, у гэтым рэчышчы, знаходзіцца вырашэньне беларускай праблематыкі, якая рэальна сёньня - другі нумар у міжнароднай павестцы дня. З гэтым пагаджаюцца і нашыя калегі ў замежжы".

(Дракахруст: ) Спадар Статкевіч, напярэдадні нарады ў Бухарэсьце Вы казалі, што маеце намер абмеркаваць на ёй прапанову вашай партыі аб скліканьні Канстытуцыйнага сходу. Як да гэтай ідэі паставіліся прадстаўнікі апазыцыі а АБСЭ?

(Статкевіч: ) "Гэтая сустрэча зрабілася кансультацыяй эўрапейскіх структураў. Там крыху незаплянавана з'явіўся Генэральны сакратар АБСЭ. Статус гэтай сустрэчы быў вельмі высокі. Я скажу, калі Вы ня ведаеце, што яна адбывалася не ў самім Бухарэсьце, а ў горах, у рэзыдэнцыі прэзыдэнта Румыніі. Дык вось, падчас гэтай сустрэчы якраз прадстаўнікі Эўропы здолелі пазнаёміцца з падыходамі апазыцыі ў тым ліку да ўрэгуляваньня канстытуцыйнага крызісу. Што тычыцца гэтай канкрэтнай прапановы, то мне не прыйшлося нават гаварыць пра яе, бо ўжо без мяне аб ёй гаварылі як прадстаўнікі апазыцыі, так і прадстаўнікі АБСЭ. Ну, напрыклад, адзін зь вядучых, дэпутат Ярошташ, ад Украіны, член рабочай групы АБСЭ ад Беларусі, ён дастаткова падрабязна спыніўся на гэтай ідэі, спаслаўшыся, безумоўна, на яе аўтараў. Так што гэтая ідэя таксама ўвайшла ў банк магчымых варыянтаў урэгуляваньня канстытуцыйнага крызісу".

(Дракахруст: ) На Бухарэсцкую нараду былі запрошаныя ня толькі палітыкі, прадстаўнікі палітычных партыяў, але і прадстаўнікі так званага "трэцяга сэктару" - непалітычных грамадзкіх аб'яднаньняў. У якім фармаце, якім чынам закраналіся пытаньні грамадзянскай супольнасьці, абароны правоў чалавека? Маё пытаньне да Зьміцера Бандарэнкі, актывіста "Хартыі-97".

(Бандарэнка: ) "Як асобнага, такога пытаньня не было, таму што было вынесена тры пункты для абмеркаваньня - заканадаўчы ворган, СМІ, і выбары. І пры абмеркаваньні гэтых пунктаў, натуральна, паўставала пытаньне пра забесьпячэньне свабоды слова, менавіта ў рэчышчы правядзеньня выбарчай кампаніі".

(Дракахруст: ) Ці ішла гаворка пра тое, якім чынам можна забясьпечыць гэтую свабоду слова, хаця б пад час перадвыбарчай кампаніі?

(Бандарэнка: ) "Абсалютная большасьць удзельнікаў дыскусіі сышліся на тым, што патрэбны свабодныя і дэмакратычныя выбары, а гэта ўжо ёсьць пытаньне доступу да СМІ. Таму што існуюць эўрапэйскія, міжнародныя стандарты. Ня могуць адбывацца вольныя дэмакратычныя выбары , калі абсалютная большасьць палітычных партыяў ня мае доступу да сродкаў масавай інфармацыі. Выбары проста ня будуць лічыцца вольнымі. А ўжо мэханізм, якім чынам гэта будзе вырашацца - і ў гэтым зноў жа ўсе згодныя - прамыя перамовы дэлегацыі шырокай апазыцыі і ўладаў, пры пасярэдніцтве АБСЭ ці іншых міжнародных арганізацыяў".

(Дракахруст: ) Прадстаўнікі ўладаў навогул не прысутнічалі на гэтай нарадзе, і наўрад ці сапраўднай прычынай стала тое, што яны праводзіліся за мяжой Беларусі. Ці абмяркоўвалася пытаньне, якім чынам усё ж распачаць дыялёг паміж сіламі, якія супрацьстаяць адна адной?

(Сасноў: ) "Тое, што не прыехалі прадстаўнікі ўраду, сьведчыць, на мой погляд, пра тое, што што яны адразу сказалі, на якім узроўні яны гатовыя прыняць прапанову аб перамовах. Тое, што яны не прыехалі, сьведчыць, што той узровень, на якім яны згодныя ісьці на кампраміс - вельмі нізкі. Яны лічаць, што сам іхні падыход, тое, што яны пагадзяцца на перамовы, гэта і ёсьць максімум урадавага кампрамісу. Што датычыцца апазыцыі, у шырокім сэнсе, дык яна згодная абмяркоўваць розныя магчымасьці, як знайсьці паразуменьне".

(Дркахруст: ) Мяне цікавіць у дадзеным выпадку чыста тэхнялягічнае пытаньне. Улады ў Бухарэсьце проста не прысутнічалі. Апазыцыя выпрацавала нейкія варыянты магчымых кампрамісаў. Ну а ці ішла размова пра тое, як усё ж распачаць дыялёг? Апазыцыя павінная нешта прапанаваць уладам, цйі АБСЭ павінна прапанаваць, ці апазыцыя павінная чакаць, што ўлады ёй прапануюць, напрыклад, месца і час, дзе можна сустрэцца і паразмаўляць?

(Сасноў: ) "Пытаньне цікавае ў тым сэнсе, што ніхто ня ведае, што прапануе другі бок. Таму можа адбыцца ўсякае. Я думаю, што апазыцыя проста павінная дамагацца ад уладаў гэтых перамоваў. Павінная. І калі апазыцыю падтрымае АБСЭ ці нейкая іншая арганізацыя, дык гэта будзе добра. Але трэба атрымаць і ад ураду нейкі знак, што яны таксама згодныя і мне падаецца, што яны будуць згодныя, таму што канстытуцыйны крызіс у краіне ўзмацняецца. Падыходзіць 20 ліпеня".

(Лябедзька: ) "Я думаю, трэба канстатаваць - дыялёг у Бухарэсьце пачаўся. Нягледзячы на тое, што прадстаўнікі прэзыдэнцкага боку не прысутнічалі. І я думаю, што адным з вынікаў Бухарэста з'яўляецца тое, што парлямэнцкая асамблея АБСЭ зрабіла сур'ёзную заяўку, каб быць галоўнай міжпарлямэнцкай структурай у беларускім пытаньні. І гэта будзе замацавана у Санкт-Пецярбургу на паседжаньні асамблеі. Цяпер, што датычыць тэхнічнага боку, я прагназую, што магчыма правядзеньне другога раўнда гэтага дыялёгу яшчэ да 20 ліпеня".