Галасы стагодзьдзя - Мінулы век у памяці сучасьнікаў

Самыя яркія ўспаміны майго жыцьця зьвязаныя з архэалягічным юнацтвам. Адзін зь іх зьвязаны з маім родным Слонімам.

У чарговае лета мы выправіліся туды шукаць межы старажытнага гораду. Дзеля гэтага мы торкалі насы ў чужыя прыбраныя гароды ў пошуках самай чорнай зямлі альбо старажытных ашкалёпкаў.

Упадабалі адзін агарод, блізка каля Шчары, ды выправіліся да гаспадароў прасіць дазволу дакласьці шурф у ім.

На ганак выйшла старэнькая бабулька. Пасьля размовы доўга дзівілася – каго гэта можа цікавіць яе агарод? Хіба можа быць у ім што-небудзь вартае ўвагі? Скэптычна ўсьміхнуўшыся махнула рукой – капайце!

Тыдзень прабег неяк неўзаметку. Бабуля да нас прызвычаілася. Усё было цудоўна. Поўнае паразуменьне.

І трэ было ж так здарыцца, што якраз у пятніцу, пад канец дня, на самым мацерыку ў шурфе раскапалі пахаваньне. Прычым вельмі незвычайнае – выдзеўбаныя ў калодзе.

Часу на замалёўку ўжо не заставалася, таму касьцяк старанна пачысьцілі і абсалютна бесклапотна пакінулі да панядзелка. Нябожчкык жа не ўцячэ! І нават не падумалі папярэдзіць бабулю.

У панядзелак раніцай вясёлай ватагай, зь лінейкамі, фотаапаратам увайшлі ў знаёмы двор і са зьдзіўленьнем убачылі на ганку перапалоханую гаспадыню. Ледзь варушачы вуснамі, яна прамовіла: “Дзетачкі, а што ж вы там нарабілі?”

Не зразумеўшы спачатку сэнсу пытаньня, мы бягом кінуліся да свайго шурфа, спалохаўшыся, што нябожчык зьнік, ці, можа, усё разбурана. Падбегшы, убачылі даволі сумную карціну – у шурфе пасьля начнога ліўня набралася з трыццаць сантымэтраў вады.
На паверхні была бачная толькі галава нябожчыка. На ёй сядзела жаба, а маленькае жабянятка веславала навокал.

Бабуля стаяла воддаль, баючыся падыйсьці, і толькі раз-пораз паўтарала: “Што ж вы нарабіл? Як жа я цяпер тут жыць буду?”

Мы зноў, спачатку весела, пачалі ёй даводзіць: вы не перажывайце, мы ж яго закапаем. Над ім жа два мэтры зямлі будзе, ён жа не жывы – маўляў, нічога ёй такога ня зробіць, ня вылезе. Але паглядзўшы, што бабуля вось-вось ад жаху страціць прытомнасьць, пачалі наперабой пераконваць яе, што тут скрозь ва ўсім горадзе, дзен ні капні – усюды пахаваньні і што ўвесь горад увогуле стаіць на касьцях і што не адзін Слонім стаіць на касьцях, так што ў такім суседзстве не адна яна будзе жыць.
Але ў душы мы ўсё ж разумелі, што ранейшага спакою бабульцы ня будзе.

Пад вечар, старанна засыпаўшы шурф, крыху вінаватыя, мы разьвіталіся з гаспадыняй. Але й зараз, амаль праз дваццаць гадоў, перад вачыма стаіць ганак, разгубленая бабуля на ім, і разумееш ужо цяпер, з вышыні сваіх сарака, што архэалёгія, якая здавалася табе бяскрыўднай навукай, здатная заўсёды патрывожыць нейчы спакой.

А можа, гэта адплата за тое, што патрывожылі трохсотгадовы спакой нябожчыка?”

Ніна Здановіч, Менск