Галасы стагодзьдзя - Мінулы век у памяці сучасьнікаў

У мяне так склалося жыцьцё, што я 25 гадоў ужо працую ў архэалёгіі. Часам задаюць пытаньне: “Што ты там знайшоў? Зямлю капаеш, корпаесься, нейкую старызну шукаеш”.

А я ніколі не забуду, як аднойчы, раскапаўшы рэшткі драўлянага насьцілу – маставой 12 стагодзьдзя – мы па ім прайшлі (дарэчы, гэта было ў Менску), і было такое адчуваньне, што да цябе, ці паміж табой і тымі людзьмі, якія тады жылі, 800 гадоў таму, нічога не йснуе, нічога не было. Тады, дарэчы, мы знайшлі побач з гэтай маставой лапаць, прычым лапаць сапраўдны, плецены, і на ўсю Беларусь, на ўсю гісторыю беларускай архэалёгіі – гэта больш чым 50 гадоў – гэта было ўсяго толькі другая знаходка.

Самае дзіўнае, што ўжо ў ХІІ-ХІІІ стагодзьдзях нашыя продкі не хадзілі ў лапцях, прынамсі ў гарадох. І калі кажуць, што Беларусь – лапатная краіна, што тут жылі прыціснутыя да зямлі сяляне, якія нічога ня ведалі, не чыталі, неадукаваныя – аказваецца ўжо ў ХІІ стагодзьдзі яны насілі выключна скураны абутак.

Вось ёсьць такая загадка ў архэалёгіі. Розныя стагодзьдзі складаюць розныя пласты – архэалягічныя пласты. І гэты пляст – гэта чыста рэальная рэч, якая мае сваю таўшчыню. Дык вось самыя магутныя напластаваньні, самыя тоўстыя – часам, яны дасягаюць і двух мэтраў, і трох – гэта ХІІ-ХІІІ стагодзьдзі, і потым ХVІІ-ХVІІІ. А вось часы Скарыны, часы Гусоўскага, часы Вітаўта ў культурных напластаваньнях не пакінулі вось гэтага слоя зямлі, пакінуўшы па сабе толькі рэчы. І часам, у тым ліку і ў гарадох, – а паколькі я гарадошнік і там у асноўным праводжу свае раскопкі – можна меркаваць аб стагодзьдзях толькі па саміх рэчах – па кафлі, па кубачках і г.д. Парадокс! Самы сапраўдны. Буяла культура, пісаліся кнігі, пісаліся вершы, пісаліся карціны, жыцьцё ішло ў вялікай, магутнай дзяржаве – Вялікім Княстве Літоўскім, а слою зямлі не нарасло.

Чаму? Можа сьмецьця не было, можа мала кідалі яго сабе пад ногі, можа жыцьцё духоўнае больш напаўняла чалавека, чым хлеб будзёны?
І таму калі праходзіш шматлікія стагодзьдзі, ня дзіва, але менавіта нашае ХХ-е, як і ХІХ-е дарэчы, у гарадох таксама не пакіне нічога па сабе. Выпадковыя рэчы і ня больш за тое.

Увогуле кажуць, што зараз, пасьля таго, як мы сыйдзем, нас ужо ня будуць шукаць у зямлі. Нас будуць шукаць па архівах, па кампутарах, паколькі мы пакідаем пасьля сябе столькі рознай інфармацыі, часам, абсалютна непатрэбнай…

Сяргей Тарасаў