Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Што беларусам вінная дзяржава?


Ці адбываецца ў Беларусі дэмантаж сацыяльнай дзяржавы? Чаму Лукашэнка не пайшоў па шляху стварэньня алігархату? Ці сапраўды беларусы ня хочуць рынкавых рэформаў? Над гэтымі пытаньнямі ў «Праскім акцэнце» разважаюць сацыёляг Аляксандар Аўтушка, эканаміст, блогер Зьміцер Ісаёнак і слухач Лёнданскай школы эканомікі Георг Плашчынскі.

Ці робіцца менш шчодрай рука дзяржавы?


Юры Дракахруст
Юры Дракахруст
Дракахруст: На гэтым тыдні Аляксандар Лукашэнка заявіў, што дзяржава дапаможа вырашыць жыльлёвае пытаньне толькі асобным катэгорыям насельніцтва, а астатнія павінны пра гэта паклапаціцца самі: «Спадзявацца, што дзяржава ўсім пабудуе жыльлё, кватэры, дамы, як і спадзявацца на тое,
што дзяржава дасьць усім ільготны крэдыт пад 5% – гэтыя надзеі трэба адкінуць», – сказаў прэзыдэнт на нарадзе ў пытаньнях жыльлёвага будаўніцтва. Заява такога кшталту – ня першая і не апошняя. Таксама на гэтым тыдні ў інтэрвію агенцтву Ройтэрс кіраўнік дзяржавы выказаўся больш канцэптуальна. Зьвяртаючыся да брытанскіх журналістаў, ён сказаў: «Калі ўзяць канкурэнцыю жыцьцёвую, так яна ў вас на парадак вышэй. Гэта значыць наша грамадзтва не знаходзіцца яшчэ ў такой жорсткай сытуацыі, як ваша. Але мы нікуды не падзенемся. Гэта людзям адкрыта кажу, мы ўсё роўна прыйдзем да гэтай канкурэнцыі. І да яе трэба рыхтаваць грамадзтва. Ня трэба іх адразу акунаць ў вір гэты, яны ня вытрымаюць».
Што беларусам вінная дзяржава?
пачакайце

No media source currently available

0:00 0:27:36 0:00

Давайце па пунктах – ці сапраўды ў Беларусі адбываецца набліжэньне да заходніх стандартаў канкурэнтнасьці, як гэта называюць адны, ці дэмантаж сацыяльнай дзяржавы, як называюць гэта іншыя? Словам, што, узровень дзяржаўных дабротаў, клопату дзяржавы пра насельніцтва, паступова зьніжаецца?

Зьміцер Ісаёнак
Зьміцер Ісаёнак
Ісаёнак: У нас часта атрымліваецца, што рэформы ідуць у процілеглых кірунках, таму з упэўненасьцю сказаць складана. Зьніжэньне сацыяльнай апекі насельніцтва назіраецца: з увядзеньнем кантрактнай сыстэмы, з адменай ільгот. Але, тым ня менш, гэта праводзіцца асьцярожна, так што ня факт, што мы ўбачым нейкія рэзкія крокі ў бліжэйшы час.

Дракахруст: Аляксандар Аўтушка, Зьміцер Ісаёнак у сваім ФБ прэзэнтуе сябе як марксіста. А ў вас у скайпе напісана «Marx in hell», што азначае – Маркса ў пекла. Паколькі вы такія палітычныя апанэнты, то вы гэтую сытуацыю бачыце крыху інакш? Зьніжаецца ступень ці патэрналізму, ці клопату беларускай дзяржавы апошнім часам?

Аляксандар Аўтушка
Аляксандар Аўтушка
Аўтушка: Узровень падтрымкі сапраўды зьніжаецца, але гэта не зьяўляецца прыкметай нейкіх праблем. Справа ў тым, што на наступны год у Беларусi няма грошай для таго, каб забясьпечваць той узровень сацыяльнай падтрымкі, які быў раней. У нас не падпісана пагадненьне па нафце, нам прыкрылі экспарт разбаўляльнікаў і нам трэба аддаваць 3 мільярды даляраў доўгу. Таму, хутчэй за ўсё, гэта не сыстэмныя зьмены, а спроба з'эканоміць на пэўных рэчах, бо няма грошай.

Дракахруст: Георг, слухаеце лекцыі ў Лёнданскай школе эканомікі, дарэчы, там ад вас магіла Маркса якраз непадалёку, але да гэтага вы ў Маскве доўга працавалі. Вось скажыце, як у Расеі бачыцца гэтая траекторыя беларускай сацыяльнай дзяржавы? У Расеі ступень гэтай сацыяльнасьці, гледзячы па ўсім, значна меншая. Як гэта выглядае з Расеі?

Георг Плашчынскі
Георг Плашчынскі
Плашчынскі: Мне вельмі дзіўна чуць, што ў Беларусі ўвогуле існуе сацыяльная дзяржава. Можна пачаць з таго, што я ня бачу вялікай розьніцы паміж спажывецкімі коштамі, напрыклад, у Маскве, Лёндане і Менску. Калі мы не бярэм кошт транспарту, некаторых паслуг, такіх, як стаматалёгія, ці тавараў, якія вырабляюцца ў Беларусі, асаблівай розьніцы няма. Вопратка, мабільная сувязь, інтэрнэт, любыя спажывецкія тавары замежнага паходжаньня звычайна каштуюць столькі ж альбо даражэй. Улічваючы тое, што большасьць насельніцтва жадае набываць заходнія тавары, гэта вялікая праблема.

Потым, я не разумею, якая можа быць сацыяльная дзяржава, дзе дапамога беспрацоўным складае 15 даляраў у месяц. У Расеі гэтая дапамога складае ад 30 да 120 даляраў у месяц. У тых жа заходніх дзяржавах, напрыклад, у Францыі гэтыя лічбы складаюць 57% ад мінулага заробку за апошнія 12 месяцаў. Скажам, у Літве – гэта 110 эўра плюс нейкая прапорцыя таго, што супрацоўнік зарабіў за апошнія 6 месяцаў і гэтак далей.

Зараз ільготны крэдыт у Беларусьбанку выдаецца прыкладна пад палову стаўкі рэфінансаваньня, гэта прыкладна 15%. У прынцыпе спажывецкія крэдыты ў Беларусі каштуюць прыкладна ў 3-4 разы даражэй і іх прыкладна ў 3-4 разы меней, чым нават у Маскве. Таму вельмі цяжка гаварыць, што ёсьць нейкая сацыяльная дзяржава.

Па-другое, я думаю, што ня трэба зьвязваць набліжэньне да заходніх стандартаў канкурэнцыі з адмаўленьнем ад сацыяльнай дзяржавы. Таму што прыкладна на працягу апошніх 60-ці гадоў на Захадзе і ў Заходняй Эўропе будуецца «дзяржава ўсеагульнага дабрабыту». І ў прынцыпе да апошняга крызысу ніякага зацягваньня паясоў не было.

На што няма грошай?


Дракахруст: А чаму гэты ўзровень дзяржаўных дабротаў зьніжаецца? Грошай няма – але што значыць няма? Хіба напрыканцы 90-х іх больш было? Можа нейкія іншыя прычыны ёсьць, скажам, улада мяркуе, што нельга так больш гаспадарыць, ці народ сасьпявае да таго віру, пра які казаў Аляксандар Лукашэнка?

Ісаёнак: Мне здаецца, што эканамічная філязофія Лукашэнкі, яна ня цэласная, а тэхналягічная. Ён аднолькава лёгка можа і нацыяналізаваць, і прыватызаваць. У сярэдзіне 90-х быў такі відавочна просты спосаб падняць узровень жыцьця шырокіх масаў насельніцтва за кошт танных рэсурсаў з дапамогай саюзу з Расіяй і мараторыя на прыватызацыю. Такі нескладаны спосаб дзяржавы набыць даволі вялікі рэсурс і перанакіраваць яго, у тым ліку і на сацыяльную падтрымку, на куплю ляяльнасьці даволі шырокіх пластоў насельніцтва. Цяпер такога відавочнага спосабу няма, як можна хутка атрымаць грошы на сацыяльную палітыку, таму пачаліся размовы пра іншыя спосабы існаваньня, у тым ліку і пра дэмантаж сацыяльнай дзяржавы.

Я бы крыху паспрачаўся з Георгам. У нас дзяржава па-ранейшаму падтрымлівае занятасьць, у нас функцыянуюць прадпрыемствы, якія ня факт, што будуць функцыянаваць у рынкавых умовах. У нас па-ранейшаму бясплатная мэдыцына. Гэта значыць, дэмантажаваць яшчэ ёсьць што.

Дракахруст: Аляксандар, вы згодны, што яшчэ ёсьць што дэмантажаваць? І ці варта, на ваш погляд, гэта дэманажаваць?

Аўтушка: З пункту гледжаньня ўлады дэмантажаваць гэта ня варта, таму што да гэтага часу падтрымка Лукашэнкі была інструмэнтальная і грунтавалася на нейкіх матэрыяльных выгодах, якія ўваходзілі ў сацыяльны кантракт. Таму казаць, што дэмантаж адбудзецца, нельга проста таму, што гэта наўрад ці будуць рабіць з-за высокіх рызыкаў. Хутчэй за ўсё, гэта спробы з'эканоміць, магчыма, на некалькі гадоў, з улікам пераходу на іншую форму гаспадараньня. Калі якія-небудзь рэсурсы будуць назапашаныя, вяртаньне ранейшага ўзроўню сацыяльнай падтрымкі магчымае.

Чаму Лукашэнка адмовіўся будаваць алігархат?


Дракахруст: У 2008-2010 гадах шэраг эканамістаў і палітолягаў казалі пра магчымую трансфармацыю беларускай мадэлі ў нейкі варыянт расейскай, у алігархат. Яны і прадказвалі гэта і ў пэўнай ступені падказвалі, маўляў, кіньце вы, Аляксандар Рыгоравіч, гэты старамодны савок, распрадайце ўсю ўласнасьць, завядзіце сабе алігархаў, вось будзе вам сапраўднае апірышча, а не вясковыя бабулькі ды чынавенства. І ня трэба будзе строіць з сябе бяссрэбраніка, на Майбаху паезьдзіце, пажывеце, як чалавек. Але чамусьці адрасат не прыслухаўся да парады. Калі не прыслухаўся, то чаму? А можа насамрэч і прыслухаўся і мы зараз назіраем павольны пераход да іншай мадэлі. Урэшце Пефціеў, Чыж, Тапузідзіс, Машэнскі – людзі зусім ня бедныя. Дык можа гэта той алігархат на расейскі ці ўкраінскі капыл і ёсьць?

Плашчынскі: У прынцыпе Лукашэнка імкнецца да таго, каб шмат чаго захаваць. Канечне, можна гаварыць пра тое, што для Лукашэнкі лепей, калі ў насельніцтва ёсьць сацыяльныя льготы, чым калі іх няма. Але я не магу сказаць, што ў Беларусі ёсьць нейкая мэта стварыць сацыяльную дзяржаву на заходні капыл. Тое, што мы бачым апошнія 2 гады – гэта зацягваньне паясоў, крэдыты для насельніцтва робяцца ўсё больш цяжкімі і паступова падсякаюцца тыя апірышчы сацыяльнай дзяржавы, якія раней існавалі. У тым ліку і крэдыты на жыльлё, адукацыя робіцца даражэйшай. На мой погляд, гэта адбываецца з-за таго, што больш складанымі робяцца зьнешнія ўмовы. Я думаю, што гэты працэс будзе працягвацца да тае пары, пакуль мы ня знойдзем нейкі зьнешнеэканамічны балянс, і ня будзем залежаць ад таго, колькі нафты нам паставіла Расея.

Дракахруст: Аляксандар, як вы мяркуеце, чаму Аляксандар Лукашэнка не прыняў гэтую мадэль, якую падказвалі вольныя эканамісты? І ня толькі яны, але і, гледзячы па ўсім, яго ўласнае атачэньне, якое таксама хацела б, як іх расейскія і ўкраінскія калегі, адпачываць у Куршавелях, езьдзіць на прыгожых машынах і не хаваць гэтага. На ваш погляд, чаму гэтага не адбылося?

Аўтушка: Справа ў тым, што, па-першае, гэта была б зьмена асноваў легітымнасьці таго ж Лукашэнкі, паколькі вельмі часта на працягу ўсяго пэрыяду знаходжаньня яго ва ўладзе гаварылася пра тое, што «мы не распрадамо фамільнае срэбра», гэтага нельга рабіць, бо гэта народнае. Выхад прадпрыемстваў з-пад кантролю дзяржавы – гэта страта часткі эканамічнага кантролю. На гэта Лукашэнка ня пойдзе, напэўна, ніколі, да тых часоў, пакуль не прыцісьне вельмі моцна. То бок, гэтае пераразьмеркаваньне рэсурсаў ад дамінуючага палітычнага актара да алігархаў, якія самі могуць гуляць нейкую ролю, уплываць на палітычныя рашэньні праз валоданьне эканамічнымі рэсурсамі пасьля вялікай прыватызацыі. Гэта ня выгадна, паколькі Лукашэнка губляе тыя рэсурсы, якімі валодае.

Дракахруст: Зьміцер, а як вы лічыце, чаму Лукашэнка не прыняў гэты варыянт? І ці не прыняў? Можа быць, вось гэты сцэнар адбываецца ў Беларусі нейкім чынам спантанна? Можа, у Беларусі алігархічная мадэль ужо існуе?

Ісаёнак: Безумоўна, у нас мадэль, падобная да расейскай. Але ёсьць розьніца, у адрозьненьні ад Расеі, на гэтую мадэль яшчэ навешаная мадэль сацыяльнай прамысловасьці і забесьпячэньня занятасьці насельніцтва. Расейскі алігархат, груба кажучы, ня тлуміць сабе галаву такімі рэчамі, а нашая ўлада ўсё ж гэтым апякуецца. Практычны вопыт усіх суседніх краін паказвае, што пераход буйной савецкай прамысловасьці ў прыватныя рукі азначае павальную дэіндустрыялізацыю, якая цягне за сабой масавае беспрацоўе і рост крыміналу. Калі Прыбалтыка мела магчымасьць скінуць лішнія рукі ў Эўропу, то ў нашай сытуацыі з гэтым крыху складаней. Нягледзячы на тое, што ўлада трохі разьвівае алігархічную мадэль, мне здаецца, што яна спрабуе не дапусьціць сацыяльнай дэстабілізацыі, што можа ўдарыць па яе палітыцы.

Нашто беларусам рэформы?


Дракахруст: Ва ўжо прыгаданым інтэрвію Ройтэрс Лукашэнка сказаў: «Ня трэба іх (беларусаў) адразу акунаць ў вір гэты, яны ня вытрымаюць». Маецца на ўвазе вір свабоднага канкурэнтнага рынку. Два гады таму, адказваючы на пытаньне рэдактара газэты «Беларусы і рынак» Хадасоўскага, кіраўнік дзяржавы выказаўся яшчэ больш выразна: «Вы ведаеце, справа ж не ўва мне. Я вымушаны праводзіць палітыку тую, якую хочаце вы. Таму, калі ў нас тэмпы рэформы, як вы кажаце, ня тыя, гэта не ад мяне залежыць. Гэта залежыць ад вас. Не ад вас асабіста. Вы, можа, і гатовыя. Я маю на ўвазе наш народ, наша насельніцтва. Яно не прымае шокавай тэрапіі. Яно не прымае шаленства ў гэтых тэмпах рэформ».

Можа і сапраўды справа ў тым, што насельніцтва ня тое што не гатовае да рэформаў, а проста ня хоча іх, баіцца, што ў выніку іх згубіць тое, што мае? І кіраўнік дзяржавы проста выконвае гэтую сацыяльную замову.

Ісаёнак: Увогуле, гісторыя прыходу да ўлады Лукашэнкі – гэта гісторыя пра тое, як народ выказаўся супраць, у тым ліку, і павальнай прыватызацыі і агрэсіўных рынкавых рэформаў. З тых часоў народ ня меў асаблівай магчымасьці выказацца, але мы можам сказаць, што так – не прымае.

Дракахруст: Георг, ваша ацэнка.

Плашчынскі: Маё меркаваньне такое, як я ўжо паказаў на некаторых дадзеных, што ў нас няма вялікай сацыяльнай абароненасьці насельніцтва. Праблема ў тым, што калі мы параўноўваем беларускія стандарты жыцьця з заходнімі, ці нават з расейскімі, то аказваецца, што беларусы проста ня ведаюць, як жывуць людзі за мяжой, можа з-за таго, што ня так шмат вандруюць па іншых краінах. Я думаю, што кіраўніцтва краіны імкнецца выкарыстоўваць гэтае няведаньне, адсутнасьць інфармацыі для таго, каб выклікаць нейкі страх перад рэформамі, таму што насельніцтва зьвязвае тыя рэформы, якія былі ў Расеі ў 90-я, з тымі рэформамі, якія, магчыма, будуць у Беларусі. Але пры гэтым мы бачым, што рэйтынг даверу ў Лукашэнкі ня вельмі вялікі, каля 30% па дадзеных НІСЭПД. І, у прынцыпе, казаць пра тое, што насельніцтва зусім ня хоча рэформаў, мы ня можам. Я думаю, што яно хоча рэформаў, але ня ведае, якіх і ня ведае, хто іх можа праводзіць.

Ісаёнак: Можна я паспрачаюся з Георгам? Я нагадаю гісторыю леташняй спробы прыватызацыі. Дзяржава выстаўляла патрабаваньне захаваньня працоўных месцаў і профілю дзейнасьці, што не выклікала жаданьня купляць. А, па-другое, былі скандалы з сабатажам дырэктарату, які настройваў рабочых супраць прыватызацыі. Некаторыя выказваньні былі і з боку дырэктарату, і з боку калектываў аб тым, што гэта ўсё ж такі непажадана, і зноў-такі стала зразумела, што, каб гэта прыватызаваць, перадаць у прыватныя рукі, неабходна аслабіць патрабаваньне па захаваньні працоўных месцаў і профілю дзейнасьці. У мінулым годзе дзяржава проста пабаялася адмяніць патрабаваньне па захаваньні працоўных месцаў.

Дракахруст: Давайце дамо слова Аляксандару, бо ён рабіў спэцыяльную працу пра сувязь даходаў і папулярнасьці прэзыдэнта. На ваш погляд, сапраўды схема такая, што грамадзтва баіцца рэформаў, грамадзтва ня хоча рэформаў, а Аляксандар Рыгоравіч, так бы мовіць, выконвае загад, за што яго і любяць?

Аўтушка: Справа ў тым, што ў Беларусі існуе такая некалькі парадаксальная сытуацыя: палітыка-дзелавы цыкль у нас трымаецца на працягу ўсяго пэрыяду, калі Аляксандар Лукашэнка знаходзіўся ва ўладзе. Гэта парадаксальна па той прычыне, што звычайна выбаршчыка палітыка-дзелавым цыклем нельга падмануць больш за два разы. У той час у нас гэта адбылося ўжо 5 або 6 разоў. Адпаведна, гэта кажа пра тое, што беларусы прынялі гэтыя правілы гульні, якія навязваюцца прэзыдэнтам і так зьявілася паняцьце сацыяльнага кантракту. Рэформы ў прынцыпе разбураюць гэты сацыяльны кантракт, яны разбураюць тую схему адносінаў дзяржавы і грамадзтва, якая склалася на працягу 17 гадоў. Гэта вельмі рызыкоўна – нешта рабіць вельмі рэзка. Усё ж я прытрымліваюся папярэдняй думкі, што тут не сацыяльная замова, а хутчэй спробы з'эканоміць і паглядзець, як на гэта адрэагуе насельніцтва з тым, каб паглядзець, як сацыяльны кантракт можна перафарматаваць у далейшым. Грошай няма не таму, што ў нас маленькае фінансаваньне. Грошай няма, бо для таго, каб ляяльнасьць расла, даходы трэба ня проста трымаць на нейкім узроўні, іх трэба пастаянна падвышаць. Гэтых межаў росту мы дасягнулі якраз у 2010 годзе. Менавіта на тое, каб гэтыя межы росту павышаць, грошай і няма. Адпаведна трэба рабіць нешта іншае. Але што? Рабіць нешта рэзкае сапраўды рызыкоўна, але можна паспрабаваць неяк запаволіць і паглядзець, якой будзе рэакцыя, і падумаць, што можна зрабіць. Магчыма адкаціць, калі эфэктыўнасьць і падтрымка з боку Расеі вернецца.

Дракахруст: Георг, вы хацелі нешта запярэчыць Зьміцеру? Калі ласка.

Плашчынскі: У прынцыпе, мне няма чаму пярэчыць. Магчыма, кіраўніцтва краіны і хацела б выдзяляць нейкія грошы на сацыяльныя кантракты ці нейкія ільготы, але ж грошай жа няма. І я ня бачу, дзе Беларусь іх можа ўзяць. І таму, канечне, нягледзячы на тое, што думае дырэктарат, нягледзячы на тое, што думае насельніцтва, я мяркую, што мы можам убачыць, магчыма, ня так выразна, але нешта кшталту таго, што адбываецца ў Грэцыі. Канечне, у нас такіх пратэстаў не адбудзецца, але нешта падобнае можа адбыцца з прычыны паніжэньня ўзроўню жыцьця, калі мы ў бліжэйшыя гады ня знойдзем, дзе і як рэфармаваць беларускую сыстэму, улічваючы тое, што Беларусь ужо фактычна гандлюе па ўмовах Сусьветнай гандлёвай арганізацыі. Я думаю, што будзе адбывацца далейшае зьніжэньне стандартаў жыцьця.

Якія герогліфы можна пісаць на беларускім аркушы?


Дракахруст: Калісьці Мао Цзэ Дун казаў: народ – гэта чысты аркуш паперы, на якім можна пісаць самыя прыгожыя герогліфы. Але ці сапраўды чысты, і ці любыя герогліфы? У кантэксьце нашай тэмы – зь якімі абмежаваньнямі сутыкнецца любы эканамічны і сацыяльны рэфарматар у Беларусі? Ці тое што ёсьць – гэта оптымум пры існых абмежаваньнях?

Аўтушка: Як мне здаецца, асноўнай праблемай будзе супраціўленьне рынкавай рэформы з боку лузэраў, тых, хто прайграе ад іх. Таму што, як я ўжо казаў, беларусы за 17 гадоў сталі бэнэфіцыярамі сацыяльнай сыстэмы разьмеркаваньня выгод, таго, што ў нас называецца сацыяльнай дзяржавай. І якія-небудзь пераўтварэньні, тым больш шокавыя, якія будуць сур'ёзна падвышаць узровень беспрацоўя і сур'ёзна паніжаць узровень жыцьця, а гэта непазьбежны вынік эканамічных рынкавых рэформаў, выклічуць вельмі вялікі супраціў. Таму, як мне здаецца, што, у прынцыпе, у Беларусі існуе ўрадлівае поле для новага аўтарытарызму. Калі зноў прыйдзе новы папуліст, які паабяцае нешта вялікае.

Дракахруст: Зьміцер, які ваш адказ: якія абмежаваньні, якія герогліфы можна напісаць на гэтым беларускім аркушы?

Ісаёнак: Справа ў тым, што ўсе гэтыя гонкі за заробкам – гэта не ад дабрыні душэўнай, а ад таго, што мы пастаянна знаходзімся пад пагрозай масавага адтоку кваліфікаваных кадраў у Расею. Таму мы спрабуем нарошчваць заробкі. Толькі пакуль мы спрабуем нарошчваць заробкі ўсім. Але эканамічная магчымасьць нарошчваць заробкі ўсім зьнікла. Калі гэтыя высокакваліфікаваныя спэцыялісты, якія ўцякаюць у Расею, не пагодзяцца на роўнасьць у беднасьці, а яны не пагодзяцца на роўнасьць у беднасьці, то дзяржаве прыйдзецца пайсьці на пэўнага кшталту расслаеньне. Тады ім заробкі будуць падвышаць, а моладзі ці менш кваліфікаваным спэцыялістам – ня будуць. Гэтая праслойка сваімі эканамічнымі паводзінамі трохі набліжае рэформы. Напэўна, я таксама бачу пагрозу новага аўтарытарызму ў тым, што падняць заробкі для адных і зьнізіць іх для іншых бяз жорсткай рукі будзе даволі цяжка.

Дракахруст: Георг, якія вы бачыце абмежаваньні? Вы прыгадалі прыклад Грэцыі. Прынамсі з пункту гледжаньня лібэральных эканамістаў, тамтэйшая сытуацыя такая, што ёсьць нейкія рэчы, меры, якія неабходныя эканамічна, але якія абсалютна не рэалізуемыя палітычна. Таму што гэта выклікае страйкі, маніфэстацыі, забурэньні, бойкі з паліцыяй і гэтак далей. І некаторыя рэчы зрабіць проста немагчыма. Вы ня лічыце, што ў Беларусі такое таксама можа быць? Зараз людзі, незалежныя эканамісты, апазыцыянэры, усё ж такі разважаюць абстрактна: вось трэба было б зрабіць тое, тое, тое. А ці ня могуць гэтыя меры, калі іх паспрабаваць рэалізаваць практычна, выклікаць, умоўна кажучы, Атэны ў Менску? Ці пры Лукашэнку ці пасьля яго.

Плашчынскі: Я згодны са сваім калегамі наконт таго, што рэформы, калі яны будуць праводзіцца, то з пэўным нэгатывам сутыкнуцца тыя, хто пачне іх праводзіць. Я думаю, што, нягледзячы на тое, што каналаў для выказваньня насельніцтвам сваіх думак ня вельмі шмат, усё роўна гэта будзе ўплываць. Але, асноўная праблема ня ў гэтым, а ў тым, які новы эканамічны балянс, якую новую эканамічную мадэль мы можам стварыць у Беларусі, улічваючы тое, што ў нас зараз ёсьць. Рэформы будуць залежаць ад таго, што было раней і, у прынцыпе, улічваючы тое, што зараз існуючая мадэль трымалася і трымаецца дзякуючы расейскай падтрымцы. То бок трэба зразумець, дзе мы знойдзем тыя рэсурсы, каб канкураваць з тымі дзяржавамі, якія нас атачаюць. Як мне здаецца, вельмі вялікая праблема ў тым, што ў нас ёсьць састарэлая індустрыя, састарэлыя навыкі людзей, якія маюць няшмат агульнага з тым, як пабудаваная і уладкаваная індустрыя на Захадзе. Таму асноўнай праблемай будзе пошук грошай, каб інвэставаць у новую эканамічную мадэль, і тое, што гэтая мадэль сутыкнецца з нэгатывам з боку насельніцтва.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG