Шэрая мыш у маёй пасялілася кухні,
Абсталявала кватэру сабе за плітой,
Тыдзень ужо галава задумённая пухне:
Што мне рабіць з кватаранткай нахабнай такой?
Неўзабаве гэтая мыш (яна) ператвараецца ў страшнага зьвера (яго, мыша):
Той зьвер, нібы д’ябал, як здань, быццам боская кара,
Ён хітры, няўлоўны, ён страшны, ён проста пачвара!
І сёньня нарэшце магло б распачацца сафары,
Я б выйшла на зьвера,
Ды як паляваць? Ты ня пойдзеш з пустымі рукамі!
А скура зьвярыная цьвёрдая, нібыта камень,
І зубы ён мае, і пашча ў пачвары такая —
Вялізных памераў!
Паляўнічы (яна) пастанаўляе зьніштожыць пачварыну. Сямейныя штуцар і стрэльба кудысьці прапалі, таму зброяй стане «пастка з мэханізмам такім адмысловым». Падрыхтоўка да ловаў выклікае ў лоўчай (доктара гістарычных навукаў і ўнівэрсытэцкага выкладчыка) зразумелыя ў гэтым кантэксьце літаратурна-гістарычныя асацыяцыі:
На Беларусі нашай, мілы пане,
Здавён упадабалі паляваньне,
На тураў палявалі, на зуброў,
Калісь аб гэтым на латыні боскай
Паэму напісаў сьвятар Гусоўскі,
Па прапанове аднаго зь сяброў...
Потым ідзе пералік «шкодаў і псотаў», якія ў хатняй гаспадарцы ўчыніў паганы мыш. Паляўнічы ня тое, што хоча спатоліць свой лоўчы азарт, ён (гэта значыць, яна, прафэсарка) хоча жорсткай помсты за панесеныя эканамічныя страты:
Мышыных сьпісаў можа дваццаць пяць
І ў кожным — шкода, псота, зьдзек і ліха.
Ды будзе помста горкая мышу
За зьдзек ганебны, за ману і шкоду,
А за яго гаротную душу
Хай моляцца ахоўнікі прыроды!
Пастка з прынадай пастаўлена, лёс мыша прадвызначаны:
Зыгарак заціх, адбіваючы звонка дванаццаць,
І поўня глядзелася ў шкло, нібы сіні тапелец...
Ён крочыў павольнай хадою вяльможнага ўладцы
І сала з чырвонай праслойкай трымаў у прыцэле.
І кінуўся ён! І заенчыў! І помста збылася!
Хрыбет затрашчаў пад ударам жалезнай спружыны,
І пыса застыгла ў апошняй сьмяротнай грымасе ...
Удалыя ловы! Патрапіла ў пастку дзічына!
Пасьля кароткіх філязафічных развагаў на тэму, ці існуе мышынае неба і ці ёсьць у ім беларускае сала, паляўнічы спраўляе паховіны для ўпаляванай зьвярыны:
Быў мыш пахаваны бясслаўна ў гародзе пад плотам,
Хаўтур не было і ніхто ля магілкі ня плакаў,
Сумленьне маё не трывожылі жаль і згрызота,
Вянкоў пахавальных ня ўсклалі ні кот, ні сабака.
Няхай чытачы мне прабачаць празьмернае цытаваньне (тыя, што стрывалі цытаты да гэтага месца, я ўпэўнены, пойдуць ужо да канца), але я не магу не працытаваць яшчэ эпітафіі, якую гэтаму мышынаму паганцу пакінула наша лоўчая:
Між грызуноў ён быў мацнейшы вой,
Ён заграбасты, хітры быў і хцівы,
Ды скончыў шлях на гэтым сьвеце свой,
Рукою пакараны справядлівай.
Няхай цяпер працуе на дабро,
Няхай скаштуе цяжкай долі гэткай,
Хай празь яго зламанае рабро
Вясной зялёнай прарастае кветка.
Сьвятлана Куль
Гэтую цудоўную «Песьню пра мыша, яго моц і веліч, і пра паляваньне на яго», у аснову якой пакладзены «сапраўдныя падзеі і твор Гусоўскага», напісала Сьвятлана Куль-Сяльверстава — прафэсар катэдры археалёгіі і этналёгіі Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы.
У наогул грамадзянска-патасным беларускім вершаскладаньні гэтая дыхтоўная пародыя на твор Міколы Гусоўскага тхне атмасфэрай чыстага камізму і бурлеску. Мне так і хочацца сказаць: вось якую беларускую літаратуру я чытаў бы без патрыятычнай прынукі. Каб адчуваць ад яе, беларускай літаратуры, эстэтычную радасьць і асалоду.
А калі каму трэба, у гэтай «Песьні пра мыша», побач з пародыяй, можна знайсьці і тонкую палітычную сатыру...
Ну, скажаце, пародыя — такі жанр, у якім даволі лёгка здабыць танную папулярнасьць. Магчыма, што і так. Але Сьвятлана Куль напісала дастаткова яркіх вершаў акрамя «Песьні пра мыша» (дзякуй Юліі Чарняўскай, выкладчыцы Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту культуры і мастацтваў у Менску, якая зьвярнула маю ўвагу на паэтычную падборку Сьвятланы Куль), каб загаварыць пра яе як пра неардынарную зьяву ў беларускай паэзіі.
Мне як правінцыялу і аматару ўсялякіх рэгіяналізмаў у літаратуры асабліва прыемна падкрэсьліць, што Сьвятлана Куль — якраз з правінцыі, як Алесь Аркуш, Юры Гумянюк, Ігар Сідарук, Вінцэсь Мудроў, Лявон Вашко, Сяргей Астравец або беластоцкія «апошнія магікане» Міра Лукша і Міхась Андрасюк. Гадоў 10 таму мы разам з Алесем Аркушам, Сяргеем Шупам і Аляксандрам Максімюком выдалі два нумары літаратурнага часопісу «Правінцыя», у якім публікаваліся гэтыя і іншыя правінцыйныя аўтары. Часопіс быў такім своеасаблівым выклікам «заканадаўчаму дыктату Менску» ў беларускай літаратуры. Атрымалася наогул няблага і магло атрымацца яшчэ лепш, паколькі літаратурная правінцыя ў Беларусі мела тады даволі моцны патэнцыял, адно што рэдактарам і выдаўцам часопісу не хапіла часу і настойлівасьці, каб корпацца з папяровым выданьнем у век інтэрнэту і электроннай пошты. Але літаратурная правінцыя ад гэтага не рассыпалася. Згаданыя мною правінцыялы далей зьяўляюцца актыўнымі літаратарамі, цяпер ужо на паўдарозе да статусу нацыянальных клясыкаў, а нечаканае зьяўленьне Сьвятланы Куль на паэтычным небасхіле пацьвярджае, што беларуская літаратурная правінцыя і ня думае пераяжджаць у Менск. І гэта вельмі добра.
Закончыць гэтую анатацыю на зьяўленьне новай паэтычнай зоркі (сёлета Сьвятлана Куль апублікавала сваю першую паэтычную кнігу, «Вершы, байкі, паэмы», і нядаўна прэзэнтавала яе ў Горадні) мне хочацца вершам, які аўтарка прысьвяціла паэту і гісторыку Эдзіку Мазько — аднаму з аўтараў «Правінцыі», палешуку з Кобрыншчыны, які быў яе калегам у гарадзенскім унівэрсытэце і летась нечакана памёр на 41-м годзе жыцьця. Верш, вызвалены з гарсэту рыфмаў, іграе чыстым інтэлектуальным вобразам, крыху гермэтычным і неразгаданым, як і належыць высокай паэзіі. Вось як будзе выглядаць беларуская паэзія будучыні, калі хоць частка зь беларускіх паэтаў закончыць гульні з шыхтаваньнем рыфмы:
Заўсёдны дождж ідзе ў тваім сусьвеце,
Самота, ноч.
Я па тваіх сьлядах
іду.
Па горадзе разносіць вецер
Памерлых хрызантэмаў пах.
Кастрычнік сёньня ў келіху тваім
Даўно астылай недапітай кавы
Мяшае жоўтай лыжкай.
Дым
Ад цыгарэты — водар яблык.
Справа
ад ліхтара кладзецца цень.
Анёл ці ты?
Твой капялюш і шалік.
Тралейбус цёмны і пусты.
Для жалю
Так мала часу — два ці тры гады,
Пясок у жмені.
Ты пазавеш мяне
— туды,
Блукаць па вуліцах Гародні
ценем.
