Алаізе Пашкевіч больш пасаваў бы іншы псэўданім: Дзядзька. Настолькі яе паэзія мужчынская, агрэсіўная, безапэляцыйная, цяжкая, быццам кулак на скуле – хай мяне і абвінавацяць пасьля гэтага прызнаньня ў сэксісцкай схізьме. Нават у вершы “Вясковым кабетам” Цётка размаўляе з адрасаткамі сваіх горкіх словаў рыхтык як мужчына – якога выпадкова паставілі на чале жаночай брыгады і які пакрысе пранікаецца да падначаленых вымушанай спагадай. Вінаватая тут у першую чаргу інтанацыя – аўтарка магла напісаць што заўгодна, паміж радкоў усё роўна чытаецца толькі адно: “бедныя вы мае бабы”! У астатніх сваіх вершах Цётка падобная да баксёра – які малоціць кулакамі, не разьбіраючы, хто тут супернік, хто глядач, хто судзьдзя: усіх трэба паслаць у накаўт, і як мага хутчэй. Прычым выключна з найлепшых памкненьняў. Зрэшты, існуе і жаночы бокс, але і ён – забава, якую любяць пераважна мужчыны. “У такім баю толькі грэцца!” – кажа паэтка, расчырванеўшыся і расшпіліўшы верхні гузік, – “У такім баю толькі пасьць!” У ложах заінтрыгавана наводзяць маноклі.
Улётка зь вершам "Хрэст на свабоду"
А вось яшчэ. “Рука цьвёрда, грудзь акута, пара, сёстры, парваць пута!” Суфражысткі, пэўне, выбівалі гэтую мантру на спражках сваіх салдацкіх рамянёў. Так і ўяўляеш сабе штурмавы атрад амазонак у поўнай экіпіроўцы. Наперадзе, на белым кані – узброеная паненка. Нічо такая. Уладным рухам яна загадвае сёстрам трохі счакаць перад атакай. Самы час высьветліць, хто яна. Пажадана карыстаючыся яе ўласнымі словамі.
“Хто ты, скуль ты, чаго хочаш,
Чаго выеш і шуміш?
То празь сьлёзы нам рагочаш,
То гарыш уся й дрыжыш?”
“Я Дзядзька Пашкевіч, Пасланец, я вам хаты паламаў”, – кажа амазонка і дае сёстрам сыгнал палонных не пакідаць.
“Там у арыгінале, прамеджду протчым, ня “сёстры”, а “братцы”, – падказвае мне задрамалая памяць. Дакладна, “братцы”. Дзядзька Пашкевіч ведаў, што той народ, які ён так любіў, наўрад ці будзе слухаць “бабу”, і з усяе моцы стараўся пісаць так, каб яго прымалі за мужыка. Кожны верш Дзядзькі, кожны радок прасякнуты шкадаваньнем і крыўдай на прыроду. Гэта не сэксуальная, ня гендэрная крыўда, жаноцкасьці сваёй Дзядзька не саромеўся – незадаволенасьць гэтая палавая была выкліканая выключна палітычнымі меркаваньнямі. Для справы… Не, ня так: для сьвятой Справы, для апошняга Бою больш карысна было б нарадзіцца мужчынам. Дзядзька, як вядома, быў адным з заснавальнікаў і сябрам Рэвалюцыйнай Грамады, фанатычна адданым ідэі, партыйную дысцыпліну выконваў строга і жыцьцё сваё гатовы быў за народную свабоду аддаць не раздумваючы:
“Сохнуць грудзі!
Нас катуюць! Чуйце, людзі!
Праўду знайце: ці ў долі, ці ў нядолі
З вамі станем у адным полі
…за свабоду перад катам”.
Час быў такі: выхаванаму чалавеку ўсюды мроіўся “нагаек царскіх звон”. Ён гучыць у вершы “Суседзям у няволі”. Праўда, што такое нагайка, выхаваны чалавек ведаў цьмяна і ўяўляў яе ў выглядзе жалезнага дрына. Да бальшавіцкай рэвалюцыі заставалася нядоўга, а да сэксуальнай больш за паўстагодзьдзя: любімыя Дзядзькам мужыкі руку хутчэй працягнулі б такому самаму мужыку, таму Дзядзьку трэба было добра пастарацца, каб яго ня выкрылі. Пра гэта сьведчаць і чыста “мужчынскія” параўнаньні, якім Пасланец Дзядзька Пашкевіч упарта аддае перавагу ў сваіх творах. У “Маіх думках”, напрыклад, ён хоча апладніць “ніўкі”.
Па шчырасьці, “Мае думкі” ды яшчэ адно чатырохрадкоўе з нуднага навагодняга верша пад назваю “З чужыны” (“Дзе пацеркай белай Вільля прабягае…”) – лепшае, што засталося зь дзядзькавай баксёрскай паэзіі. Астатняе збольшага выдае хіба што вялікую Дзядзькаву любоў да розных хімічных рэчываў. Ці да гульні “камень-нажніцы-папера”. Напэўна, і таму, і другому навучылі Пасланца падчас вучобы ў гімназіі ў Пецярбургу, якую ён скончыў экстэрнам. Возьмем знакаміты верш “Вера беларуса”.
“Мы ня з карт”, – піша Пасланец пра суайчыньнікаў. Папера.
“Мы ня з гіпсу”, – падумаўшы, дадае ён. Правільна, патрэбны ж быў нейкі пераходны матэрыял – цьвярдзейшы за паперу і мякчэйшы за камень.
“Мы з каменьня”, – нарэшце няўпэўнена абвяшчае Дзядзька Пашкевіч. І тут жа выдае:
“Мы з жалеза”.
Дык з каменьня вы ці з жалеза? – хочацца запытацца ў Пасланца. Трэба неяк вызначыцца, спадары робаты.
“Мы са сталі!” – раптам гаворыць Дзядзька. ОК, са сталі. Чаму б і не? Кожнаму сваё. Але і гэта яшчэ не канец:
Фота 1914 г.
“Мы з граніту!” – заяўляе Пасланец. Апяць 25... То з каменьня, то са сталі, то зноў з каменьня. Складаныя хімічныя працэсы адбываюцца з вамі, панове, і гэта прымушае сумнявацца, што трансфармацыя вас у людзей, абяцаная ў першым радку, пройдзе пасьпяхова. Добра, што хоць з душой разабраліся: яна, як высьвятляецца, з дынаміту, і адносна гэтага інгрэдыенту беларускай натуры ніякіх двухсэнсоўнасьцяў у вершы няма. Як і наконт таго, што ў аўтаркі яна сапраўды была гатовая выбухнуць.
Памерла Цётка не ад звону царскіх нагаек, і не ад дынаміту, а ад тыфусу, ва ўзросьце сарака гадоў. Пасьпеўшы напісаць дзьве кніжкі вершаў, заснаваць палітычную партыю і дзіцячы часопіс, выканаць пару роляў на тэатральнай сцэне, пажыць па чужым пашпарце, павучыцца ў Ягелонскім унівэрсытэце, папрацаваць доктаркай і сястрой міласэрнасьці, пападарожнічаць па Нямеччыне, Аўстра-Вугоршчыне, Італіі, Швэцыі, Фінляндыі… Ня так ужо й мала. Падарожныя нататкі з паездкі ў фінскую вёску Лотала – як сказалі б сёньня, на аздараўленьне – паказваюць зусім іншую Цётку, спакойную, удумлівую, назіральную… і нейкую на дзіва маркотную. Яна зноў жанчына, і яна заўважае ўсё: шапкі фінскіх “звожчыкаў”, сквапнасьць расейцаў у вакзальным буфэце, навіслыя над лясамі скалы… Ставіць беларусам фінаў у прыклад – як народ, які “ня мае ў натуры сваёй, каб карыстаць болей за тое, чым плаціць”, але пры гэтым захаваў і адметнасьць, і мову, і культуру. “Хлеб па-фінску – лейпа, масла – войта, малако – майта…” Здаецца, адна гэтая кароткая журналісцкая проза Цёткі мае большую мастацкую каштоўнасьць за ўсе яе колішнія хрыплыя хрэсты і начыненыя дынамітам скрыпкі.
