Чым зьяўляюцца акцыі маўклівых апладысмэнтаў – авангардам будучай арміі пераменаў ці лякальнай зьявай, якая ня будзе мець ніякіх наступстваў? Які прагноз эканамічнай і сацыяльнай сытуацыі ў Беларусі, ці будзе паглыбляцца эканамічны крызіс, ці ператворыцца незадаволенасьць ў масавы публічны пратэст?
На гэтыя тэмы ў Праскім акцэнце спрачаюцца блогер Дзьмітры Ісаёнак, кіраўнік гомельскай арганізацыі руху «За Свабоду» Пётар Кузьняцоў і палітоляг Дзяніс Мельянцоў.
Дракахруст: Дэманстрацыі маўчаньня з апладысмэнтамі доўжацца ўжо месяц, на гэтым тыдні адбылася шостая. Ужо можна рабіць некаторыя высновы.
Якая роля гэтай ініцыятывы: гэта авангард будучай арміі пераменаў, „штурманы будучай буры», ці лякальная, дзіўнаватая постмадэрнісцкая зьява, пра якую праз пэўны час будуць памятаць толькі адмыслоўцы, як пра флэш-мобы пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2006 году?
Мельянцоў: Я мяркую, што іх можна кваліфікаваць, як шлейфавыя акцыі пасьлявыбарчага году, удзельнікі іх збольшага складаюцца з актыву, які удзельнічаў у кампаніях кандыдатаў, арганізатары гэтых акцыяў таксама ўдзельнічалі ў папярэдніх кампаніях . Гэтыя акцыі ня маюць ніякага агульнага пляну і мэты, гэта пратэст дзеля пратэсту, дэманстрацыя незадаволенасьці без выразных палітычных патрабаваньняў. Мэта тут можа быць толькі адна – нэрваваньне ўлады і дэманстрацыя грамадзянам, што нешта ў краіне адбываецца. Я б іх назваў ШОС-акцыямі альбо акцыямі адчаю.
Наўрад ці гэта авангард пераменаў. Вуліца сама па сабе мае значэньне, калі ёсьць палітычная сіла, гатовая ўзяць уладу, калі гэтая сіла мае стратэгічны плян дзеяньняў, праграму дзеяньняў, калі ёсьць структуры, гатовыя да рашучых дзеяньняў і перамоваў з уладамі. Тады вуліца адыгрывае ролю дадатковага інструмэнту ціску, як гэта было падчас «аранжавай» рэвалюцыі ва Ўкраіне, падчас іншых усходнеэўрапейскіх рэвалюцыяў. У нас пакуль што ёсьць толькі гэты дадатковы інструмэнт, які сам па сабе наўрад ці правядзе да зьменаў у краіне. Астатніх элемэнтаў, неабходных для гэтага, я пакуль, на жаль, не назіраю.
Дракахруст: Пётар, ці згодныя вы зь Дзянісам? Дарэчы, днямі ў маёй перадачы ўдзельнічаў блогер-дасьледнік Віктар Малішэўскі, дык ён вывучаў сьпіс затрыманых падчас маўклівых акцыяў і, паводле яго, гэта пераважна абсалютна новыя імёны. Гэта да тэзы Дзяніса, што гэта людзі з камандаў кандыдатаў. Паводле Малішэўскага гэта беларуская благасфэра, насельнікі сацыяльных сетак, якія падчас выбарчай кампаніі ў дзеяньні ня надта сябе праяўлялі.
Гэтыя людзі маюць шкалу каштоўнасьцяў,
Кузьняцоў: Я згодны са спадаром Мельянцовым, але часткова. І часткова згодны са спадаром Малішэўскім. У нас у Гомелі ў лепшыя дні на вуліцы выходзіла да тысячы чалавек, я прыходзіў туды – я ведаў там максымум 10 чалавек, якія належалі да камандаў кандыдатаў і наагул да структураў апазыцыі ці грамадзянскай супольнасьці. Гэта насамрэч пераважна новыя людзі, якія раней не былі ангажаваныя.
Гэтыя людзі маюць шкалу каштоўнасьцяў, якая не зусім адпавядае шкале сярэдняга беларуса. Гэта ня просты люд, не рабацягі, гэта людзі дасьведчаныя і адукаваныя.
Я згодны з калегам у тым, што самі па сабе гэтыя акцыі ня могуць прывесьці да зьмены ўлады. Але пры пэўных умовах яны могуць стаць авангардам пераменаў, як вы казалі. Гэтая кампанія закладае вельмі сур'ёзны падмурак у беларускім грамадзтве дзеля будучых пераменаў. Фармуецца новая грамадзянская супольнасьць, якая здольная да самаарганізацыі і да салідарнасьці. Магчыма, яна яшчэ няздольная да таго, каб фармуляваць нейкія палітычныя патрабаваньні і мэты, але ўжо здольная да таго, каб рабіць пэўныя крокі, мае мужнасьць на гэта. А бяз гэтага нічога не адбудзецца ў Беларусі, бо самі па сабе структуры ня здольныя нічога зрабіць без грамадзянскай супольнасьці.
Ці будзе яе фармаваньне пасьпяховым, ці будуць яе памятаць далей – гэта будзе залежаць ад яе далейшых дзеяньняў. Мы бачым, што фармат маўклівых акцыяў выраджаецца, людзей усё меней. Але, на мой погляд, гэтая ініцыятыва яшчэ мае патэнцыял і можа сябе паказаць.
Дракахруст: Дзьмітры, а на ваш погляд – што гэта такое? У мяне такое ўражаньне, што тых людзей, якія зараз выходзяць на вуліцы, выводзіць туды ня толькі крызіс ці ня столькі крызіс, па меншай меры. Дык адкуль гэта зьявілася?
Ёсьць невялікі кантынгент, які спрабуе
Ісаёнак: Я ў цэлым згодны зь Дзянісам, што гэта мае шлейфавы характар. Я б зьвярнуў увагу на тое, што 19 сьнежня ў нас усё круцілася вакол ідэй рашучасьці, бескампраміснасьці, увасобленых у моцным лідэры. Пасьля паразы гэтага адбыўся адкат ківача ў адваротны бок, калі ў нас ізноў -- негвалтоўнасьць і адсутнасьць лідэраў. Па форме зьмянілася – па сутнасьці не зьмянілася нічога, не адбылося звароту да інтарэсаў новых сацыяльных груп, не зьявілася новых аргумэнтаў. Зараз сэнсавая нагрузка палягае ў тым, што ёсьць невялікі кантынгент, які не прымае існую сыстэму, і які спрабуе заразіць астатніх сваім эмацыйным настроем, так бы мовіць, забудзь пра ўсё, танчы разам з намі.
Мне здаецца, што рэсурс прыцягненьня людзей на эмоцыях быў выпрацаваны ўжо 19 сьнежня. Зараз яны спрабуюць зьмяніць форму, пакінуўшы той самы зьмест, які і тады прывёў да паразы. Таму я б не прагназаваў, што гэта можа выліцца ў нешта большае.
Дракахруст: Пётар, раней у Беларусі ўсё факусавалася на сталіцы, усё было ў Менску, усё праяўлялася ў Менску. А каб сотні людзей выходзілі на вуліцы ў Гомелі, Берасьці, Горадні, Магілёве, дзясяткі людзей – у райцэнтрах, я нешта не прыгадваю такіх часоў. Нават калі гэта шлейфавая зьява, што спрэчна, але такога не было падчас выбарчай кампаніі. А зараз ёсьць. У чым прычына?
Маўклівая рэвалюцыя ня можа зьмяніць уладу,
Кузьняцоў: Вы маеце рацыю, у такіх маштабах гэтага не было ні ў леташнюю, і ў ранейшыя выбарчыя кампаніі. Я ведаю большасьць актывістаў, якія працавалі падчас выбарчай кампаніі, і зараз на акцыях я бачу, што гэта пераважна не яны. І гэта новы фармат. Немагчыма зрабіць рэвалюцыю ў краіне сіламі адной сталіцы.
Калі я быў на «аранжавай» рэвалюцыі ў Кіеве, там у першыя 10 дзён увесь час пад'яжджалі людзі з рэгіёнаў. У нас кожны раз імкнуліся зрабіць рэвалюцыю ў першы дзень і гэта трэба было абавязкова зрабіць у сталіцы. І пратэставы патэнцыял рэгіёнаў аказваўся па-за гэтым працэсам, максымум 10% з рэгіёнаў маглі прыехаць у Менск. А калі хваля пратэсту ахоплівае ўсю краіну, гэта ўжо зусім іншы расклад. Лукашэнка часткова таму гэтак хваравіта рэагуе на тое, што адбываецца зараз, бо ён прывык лічыць, што толькі Менск «сьвядомы», і таму варожы да яго, а рэгіёны, глыбінка, малыя райцэнтры – гэта яго апірышча. А зараз ён бачыць, што гэта ня так, і таму вельмі нэрвуецца.
Гэта якасна новы фармат і тут няважна, ці ёсьць палітычныя патрабаваньні. Каб надышлі перамены, патрэбныя 3 чыньнікі. Людзі мусяць ведаць, за каго яны і супраць каго. Яны мусяць бачыць, што іх шмат. І яны мусяць верыць у тое, што яны перамогуць. Зараз у рэгіёнах людзі пачалі бачыць, што іх шмат. Засталося паверыць і тады на гэтай глебе можа зьявіцца новая палітычная сіла.
Я паўтаруся: маўклівая рэвалюцыя ня можа зьмяніць уладу. Але яна добра рыхтуе глебу.
Дракахруст: А зараз – якраз пра гэтую сілу, якая можа зьявіцца ці не зьявіцца. Які ваш прагноз сацыяльнай і эканамічнай сытуацыі ў краіне? Сацыялягічныя апытаньні фіксуюць значны рост незадаволенасьці, падзеньня даверу да ўлады. Некаторыя кажуць – ну вось лета народ па лецішчах адсядзіць, а ўжо ўвосень вернецца, убачыць новыя цэны ў крамах і на жыроўках і сябе пакажа. А можа нічога і не пакажа?
Вось Лукашэнка на гэтым тыдні, гаворачы пра маўклівыя акцыі, казаў, што іх удзельнікі -- «шалудзівая маса» паводле вызначэньня Лукашэнкі-- хочуць зьбіць стабілізацыю, якая вось вось надыдзе. Ну можна прыгадаць і абяцаньне Лукашэнкі, што ў другой палове году беларусы забудуць пра крызіс, што відавочна ня спраўдзілася. Але вось у траўні ўпершыню са студзеня 2010 году мы бачым станоўчае сальда плацёжнага балянсу. Дык можа і сапраўды -- будзе да восені сапраўды нейкая стабілізацыя, хай і на больш сьціплым узроўні, і ўсё будзе ціха, людзі будуць радавацца свайму жыцьцю. Ці ня так?
Можа быць так, што выбух адбудзецца,
Ісаёнак: Стабілізацыя, зразумела, можа адбыцца, але стабілізацыя як кантраляванае піке. Мы бачым, што Аляксандар Рыгоравіч вымушаны ці прадаваць прадпрыемствы ці браць крэдыты, умовай даваньня якіх зьяўляецца продаж прадпрыемстваў. І нават калі мы лічым беларускія прадпрыемствы нечым кшталту сабесу, дзе людзі атрымліваюць грошы ні за што, то мы вымушаныя казаць, што будзе як мінімум дэмантаж сабесу. Эканамічная сытуацыя будзе пагаршацца для значнай часткі насельніцтва.
Іншае пытаньне, што дэстабілізацыя і крызіс не абавязкова павінны прымаць палітычныя формы. Яны могуць прымаць форму масавай крыміналізацыі і нікому мала не падасца. Яны могуць прымаць форму масавай працоўнай міграцыі. Можа быць так, што выбух адбудзецца, але для тых, хто на плошчы пляскае ў ладкі, ён не падасца выбухам, яны яго не заўважаць. Яна будуць успрымаць гэта так, што забітая шэрая маса паехала ў Цюмень, абы ня пляскаць у ладкі з намі на плошчы. І ня выключана, што палітычны выбух і сацыяльны, скіраваны на выжываньне, ізноў разыдуцца.
Навідавоку трохкутнік: ёсьць намэнклятура, якая хоча ці вымушаная ісьці на паступовую, кантраляваную, кулюарную прыватызацыю, ёсьць апазыцыя, якая хацела б адкрытай, хуткай лібэралізацыі і прыватызацыі, і ёсьць пэрсанал прадпрыемстваў, які пры любым варыянце прыватызацыі не атрымлівае нічога добрага. Супярэчнасьць ёсьць, ня факт, што яна пяройдзе менавіта ў палітычную плашчыню.
Дракахруст: Дзяніс, а якія вашы адказы? Ці будзе паглыбляцца крызіс? З паліталёгіі вядомыя тры рэакцыі на пагаршэньне ўмоваў – ляяльнасьць, уцёкі і голас, пратэст. Дык калі крызіс усё ж будзе паглыбляцца, якой пераважна будзе рэакцыя беларускага грамадзтва?
Мельянцоў: Мне цяжка меркаваць, бо я не эканаміст. З абмеркаваньняў з эканамістамі вынікае, што з улікам тых захадаў, якія робіць урад, мы будзем мець значнае пагаршэньне эканамічнай сытуацыі і далейшы рост незадаволенасьці насельніцтва, але наўрад ці адбудзецца дэфолт, крах усёй эканомікі. Зараз праз скарачэньне сацыяльных выплат, праз скарачэньне субсыдый стратным галінам, праз продаж актываў урад мае шанец стабілізаваць эканоміку, якраз недзе ўвосень, і пазьбегнуць масавага зьбядненьня, масавага голаду насельніцтва.
Грамадзтва адкоціцца ад узроўню ў 500 даляраў сярэдняга заробку на ўзровень канца 90-х гадоў. І на тым узроўні мы зможам стагніраваць гадамі.
Усё будзе залежаць ад таго, якія захады будуць праводзіцца ўрадам. Як сказаў Дзьмітры, ёсьць магчымасьць прадаваць прадпрыемствы, ліквідаваць сабесы. Зразумела, звычайным працоўным ад гэтага будзе горш, але стабілізаваць сытуацыю на пэўным узроўні можна. Натуральна, што народ ня будзе гэтаму радавацца, але сытуацыя ня будзе выглядаць, як катастрофа. І гэтым рэвалюцыйную сытуацыю ўрад можа папярэдзіць.
Так што выбух восеньню малаімаверны. Людзі маюць якія-ніякія ашчаджэньні, маюць навык выжываньня ў цяжкіх эканамічных умовах, які застаўся з тых жа 90-х гадоў, частка баіцца згубіць працу, частка баіцца выходзіць на вуліцу пасьля 19-га сьнежня, няма выразнай альтэрнатывы, невядома, хто возьме на сябе адказнасьць, калі перамены будуць. Ёсьць Лукашэнка, ёсьць кепская палітычная сытуацыя і ёсьць выпаленае палітычнае поле. Для вялікай масы насельніцтва гэта ёсьць перадумовай таго, што зараз, відаць, варта ўсё ж перачакаць.
Разам з тым увосень, хутчэй за ўсё, будзе чарговая хваля актывізму, будуць акцыі апазыцыі, якія, магчыма, зьбяруць вялікую колькасьць удзельнікаў, але гэта будзе хутчэй данінай каляндарнай абраднасьці і наўрад ці гэтыя пратэсты будуць мець нейкі вынік.
Дракахруст: Пётар, а ваш прагноз: гэта будзе хваля рытуальнага актывізму ці народная бура?
Не было чыста эканамічных рэвалюцыяў,
Кузьняцоў: Цяжка прагназаваць, бо сытуацыя неадназначная. Але калі мы прыгадаем усе прыклады з найноўшай гісторыі, вопыт мірных рэвалюцыяў, то не было чыста эканамічных рэвалюцыяў, рэвалюцыяў з-за крызісу, з-за дрэннага стану эканомікі. Ува ўсіх іх быў і маральны чыньнік – за свабоду, за годнасьць, за незалежнасьць. Ва Ўкраіне ў 2004 годзе вялікае значэньне мела тое, што людзі не хацелі, каб імі кіраваў былы крымінальнік.
Я мяркую, што і ў Беларусі ня будзе выбуху, матываванага чыста эканамічнымі чыньнікамі. Лукашэнка, калі кажа пра стабілізацыю, спадзяецца хутчэй на грамадзкую стабілізацыю, на прызвычайваньне. Чалавек можа адаптавацца да ўсяго, калі ў яго ёсьць час на гэта. Нават калі ледавік прыйшоў, людзі апрануліся ў скуры і прызвычаіліся.
Калі ня будзе сыстэмных, якасных зрухаў з боку апазыцыі і грамадзянскай супольнасьці, то людзі, хутчэй за ўсё, з чыста эканамічнага боку прызвычаяцца і перацерпяць.
Але магчымы і іншы варыянт. Тое, што зараз адбываецца, гэтая брутальнасьць уладаў пры задушэньні гэтых маўклівых акцыяў правакуе цікавую рэакцыю грамадзтва. У інтэрнэце пішуць, што гэта бандыты, а людзі на вуліцах кажуць – фашысты. На генэтычным узроўні людзі гэта памятаюць.
Калі гэта будзе працягвацца, можа здарыцца такое, што ў грамадзтве два гэтыя фактары накладуцца адзін на адзін. Стаўленьне да ўлады будзе такім, што яна ня толькі няздольная забясьпечыць нармальны лад жыцьця, але яшчэ і б'е нашых жанчын і дзяцей. І калі ня кожны чалавек гатовы бараніцца сам ці помсьціць за сябе, то бараніць сваіх жанчын і дзяцей гатовая пераважная большасьць.
Але аб'яднаньне гэтых матываў можа адбыцца толькі тады, калі будуць актыўныя дзеяньні старой і новай грамадзянскай супольнасьці.
На гэтыя тэмы ў Праскім акцэнце спрачаюцца блогер Дзьмітры Ісаёнак, кіраўнік гомельскай арганізацыі руху «За Свабоду» Пётар Кузьняцоў і палітоляг Дзяніс Мельянцоў.
Дракахруст: Дэманстрацыі маўчаньня з апладысмэнтамі доўжацца ўжо месяц, на гэтым тыдні адбылася шостая. Ужо можна рабіць некаторыя высновы.
Якая роля гэтай ініцыятывы: гэта авангард будучай арміі пераменаў, „штурманы будучай буры», ці лякальная, дзіўнаватая постмадэрнісцкая зьява, пра якую праз пэўны час будуць памятаць толькі адмыслоўцы, як пра флэш-мобы пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2006 году?
Я б іх назваў ШОС-акцыямі альбо акцыямі адчаю
Наўрад ці гэта авангард пераменаў. Вуліца сама па сабе мае значэньне, калі ёсьць палітычная сіла, гатовая ўзяць уладу, калі гэтая сіла мае стратэгічны плян дзеяньняў, праграму дзеяньняў, калі ёсьць структуры, гатовыя да рашучых дзеяньняў і перамоваў з уладамі. Тады вуліца адыгрывае ролю дадатковага інструмэнту ціску, як гэта было падчас «аранжавай» рэвалюцыі ва Ўкраіне, падчас іншых усходнеэўрапейскіх рэвалюцыяў. У нас пакуль што ёсьць толькі гэты дадатковы інструмэнт, які сам па сабе наўрад ці правядзе да зьменаў у краіне. Астатніх элемэнтаў, неабходных для гэтага, я пакуль, на жаль, не назіраю.
Дракахруст: Пётар, ці згодныя вы зь Дзянісам? Дарэчы, днямі ў маёй перадачы ўдзельнічаў блогер-дасьледнік Віктар Малішэўскі, дык ён вывучаў сьпіс затрыманых падчас маўклівых акцыяў і, паводле яго, гэта пераважна абсалютна новыя імёны. Гэта да тэзы Дзяніса, што гэта людзі з камандаў кандыдатаў. Паводле Малішэўскага гэта беларуская благасфэра, насельнікі сацыяльных сетак, якія падчас выбарчай кампаніі ў дзеяньні ня надта сябе праяўлялі.
Гэтыя людзі маюць шкалу каштоўнасьцяў,
якая не зусім адпавядае шкале сярэдняга беларуса
Гэтыя людзі маюць шкалу каштоўнасьцяў, якая не зусім адпавядае шкале сярэдняга беларуса. Гэта ня просты люд, не рабацягі, гэта людзі дасьведчаныя і адукаваныя.
Я згодны з калегам у тым, што самі па сабе гэтыя акцыі ня могуць прывесьці да зьмены ўлады. Але пры пэўных умовах яны могуць стаць авангардам пераменаў, як вы казалі. Гэтая кампанія закладае вельмі сур'ёзны падмурак у беларускім грамадзтве дзеля будучых пераменаў. Фармуецца новая грамадзянская супольнасьць, якая здольная да самаарганізацыі і да салідарнасьці. Магчыма, яна яшчэ няздольная да таго, каб фармуляваць нейкія палітычныя патрабаваньні і мэты, але ўжо здольная да таго, каб рабіць пэўныя крокі, мае мужнасьць на гэта. А бяз гэтага нічога не адбудзецца ў Беларусі, бо самі па сабе структуры ня здольныя нічога зрабіць без грамадзянскай супольнасьці.
Ці будзе яе фармаваньне пасьпяховым, ці будуць яе памятаць далей – гэта будзе залежаць ад яе далейшых дзеяньняў. Мы бачым, што фармат маўклівых акцыяў выраджаецца, людзей усё меней. Але, на мой погляд, гэтая ініцыятыва яшчэ мае патэнцыял і можа сябе паказаць.
Дракахруст: Дзьмітры, а на ваш погляд – што гэта такое? У мяне такое ўражаньне, што тых людзей, якія зараз выходзяць на вуліцы, выводзіць туды ня толькі крызіс ці ня столькі крызіс, па меншай меры. Дык адкуль гэта зьявілася?
Ёсьць невялікі кантынгент, які спрабуе
заразіць астатніх сваім эмацыйным настроем -- «забудзь пра ўсё, танчы разам з намі»
Мне здаецца, што рэсурс прыцягненьня людзей на эмоцыях быў выпрацаваны ўжо 19 сьнежня. Зараз яны спрабуюць зьмяніць форму, пакінуўшы той самы зьмест, які і тады прывёў да паразы. Таму я б не прагназаваў, што гэта можа выліцца ў нешта большае.
Дракахруст: Пётар, раней у Беларусі ўсё факусавалася на сталіцы, усё было ў Менску, усё праяўлялася ў Менску. А каб сотні людзей выходзілі на вуліцы ў Гомелі, Берасьці, Горадні, Магілёве, дзясяткі людзей – у райцэнтрах, я нешта не прыгадваю такіх часоў. Нават калі гэта шлейфавая зьява, што спрэчна, але такога не было падчас выбарчай кампаніі. А зараз ёсьць. У чым прычына?
Маўклівая рэвалюцыя ня можа зьмяніць уладу,
але яна добра рыхтуе глебу
Кузьняцоў: Вы маеце рацыю, у такіх маштабах гэтага не было ні ў леташнюю, і ў ранейшыя выбарчыя кампаніі. Я ведаю большасьць актывістаў, якія працавалі падчас выбарчай кампаніі, і зараз на акцыях я бачу, што гэта пераважна не яны. І гэта новы фармат. Немагчыма зрабіць рэвалюцыю ў краіне сіламі адной сталіцы.
Калі я быў на «аранжавай» рэвалюцыі ў Кіеве, там у першыя 10 дзён увесь час пад'яжджалі людзі з рэгіёнаў. У нас кожны раз імкнуліся зрабіць рэвалюцыю ў першы дзень і гэта трэба было абавязкова зрабіць у сталіцы. І пратэставы патэнцыял рэгіёнаў аказваўся па-за гэтым працэсам, максымум 10% з рэгіёнаў маглі прыехаць у Менск. А калі хваля пратэсту ахоплівае ўсю краіну, гэта ўжо зусім іншы расклад. Лукашэнка часткова таму гэтак хваравіта рэагуе на тое, што адбываецца зараз, бо ён прывык лічыць, што толькі Менск «сьвядомы», і таму варожы да яго, а рэгіёны, глыбінка, малыя райцэнтры – гэта яго апірышча. А зараз ён бачыць, што гэта ня так, і таму вельмі нэрвуецца.
Гэта якасна новы фармат і тут няважна, ці ёсьць палітычныя патрабаваньні. Каб надышлі перамены, патрэбныя 3 чыньнікі. Людзі мусяць ведаць, за каго яны і супраць каго. Яны мусяць бачыць, што іх шмат. І яны мусяць верыць у тое, што яны перамогуць. Зараз у рэгіёнах людзі пачалі бачыць, што іх шмат. Засталося паверыць і тады на гэтай глебе можа зьявіцца новая палітычная сіла.
Я паўтаруся: маўклівая рэвалюцыя ня можа зьмяніць уладу. Але яна добра рыхтуе глебу.
Дракахруст: А зараз – якраз пра гэтую сілу, якая можа зьявіцца ці не зьявіцца. Які ваш прагноз сацыяльнай і эканамічнай сытуацыі ў краіне? Сацыялягічныя апытаньні фіксуюць значны рост незадаволенасьці, падзеньня даверу да ўлады. Некаторыя кажуць – ну вось лета народ па лецішчах адсядзіць, а ўжо ўвосень вернецца, убачыць новыя цэны ў крамах і на жыроўках і сябе пакажа. А можа нічога і не пакажа?
Вось Лукашэнка на гэтым тыдні, гаворачы пра маўклівыя акцыі, казаў, што іх удзельнікі -- «шалудзівая маса» паводле вызначэньня Лукашэнкі-- хочуць зьбіць стабілізацыю, якая вось вось надыдзе. Ну можна прыгадаць і абяцаньне Лукашэнкі, што ў другой палове году беларусы забудуць пра крызіс, што відавочна ня спраўдзілася. Але вось у траўні ўпершыню са студзеня 2010 году мы бачым станоўчае сальда плацёжнага балянсу. Дык можа і сапраўды -- будзе да восені сапраўды нейкая стабілізацыя, хай і на больш сьціплым узроўні, і ўсё будзе ціха, людзі будуць радавацца свайму жыцьцю. Ці ня так?
Можа быць так, што выбух адбудзецца,
але для тых, хто на плошчы пляскае ў ладкі,
ён не падасца выбухам, яны яго не заўважаць
Ісаёнак: Стабілізацыя, зразумела, можа адбыцца, але стабілізацыя як кантраляванае піке. Мы бачым, што Аляксандар Рыгоравіч вымушаны ці прадаваць прадпрыемствы ці браць крэдыты, умовай даваньня якіх зьяўляецца продаж прадпрыемстваў. І нават калі мы лічым беларускія прадпрыемствы нечым кшталту сабесу, дзе людзі атрымліваюць грошы ні за што, то мы вымушаныя казаць, што будзе як мінімум дэмантаж сабесу. Эканамічная сытуацыя будзе пагаршацца для значнай часткі насельніцтва.
Іншае пытаньне, што дэстабілізацыя і крызіс не абавязкова павінны прымаць палітычныя формы. Яны могуць прымаць форму масавай крыміналізацыі і нікому мала не падасца. Яны могуць прымаць форму масавай працоўнай міграцыі. Можа быць так, што выбух адбудзецца, але для тых, хто на плошчы пляскае ў ладкі, ён не падасца выбухам, яны яго не заўважаць. Яна будуць успрымаць гэта так, што забітая шэрая маса паехала ў Цюмень, абы ня пляскаць у ладкі з намі на плошчы. І ня выключана, што палітычны выбух і сацыяльны, скіраваны на выжываньне, ізноў разыдуцца.
Навідавоку трохкутнік: ёсьць намэнклятура, якая хоча ці вымушаная ісьці на паступовую, кантраляваную, кулюарную прыватызацыю, ёсьць апазыцыя, якая хацела б адкрытай, хуткай лібэралізацыі і прыватызацыі, і ёсьць пэрсанал прадпрыемстваў, які пры любым варыянце прыватызацыі не атрымлівае нічога добрага. Супярэчнасьць ёсьць, ня факт, што яна пяройдзе менавіта ў палітычную плашчыню.
Дракахруст: Дзяніс, а якія вашы адказы? Ці будзе паглыбляцца крызіс? З паліталёгіі вядомыя тры рэакцыі на пагаршэньне ўмоваў – ляяльнасьць, уцёкі і голас, пратэст. Дык калі крызіс усё ж будзе паглыбляцца, якой пераважна будзе рэакцыя беларускага грамадзтва?
Выбух восеньню малаімаверны
Мельянцоў: Мне цяжка меркаваць, бо я не эканаміст. З абмеркаваньняў з эканамістамі вынікае, што з улікам тых захадаў, якія робіць урад, мы будзем мець значнае пагаршэньне эканамічнай сытуацыі і далейшы рост незадаволенасьці насельніцтва, але наўрад ці адбудзецца дэфолт, крах усёй эканомікі. Зараз праз скарачэньне сацыяльных выплат, праз скарачэньне субсыдый стратным галінам, праз продаж актываў урад мае шанец стабілізаваць эканоміку, якраз недзе ўвосень, і пазьбегнуць масавага зьбядненьня, масавага голаду насельніцтва.
Грамадзтва адкоціцца ад узроўню ў 500 даляраў сярэдняга заробку на ўзровень канца 90-х гадоў. І на тым узроўні мы зможам стагніраваць гадамі.
Усё будзе залежаць ад таго, якія захады будуць праводзіцца ўрадам. Як сказаў Дзьмітры, ёсьць магчымасьць прадаваць прадпрыемствы, ліквідаваць сабесы. Зразумела, звычайным працоўным ад гэтага будзе горш, але стабілізаваць сытуацыю на пэўным узроўні можна. Натуральна, што народ ня будзе гэтаму радавацца, але сытуацыя ня будзе выглядаць, як катастрофа. І гэтым рэвалюцыйную сытуацыю ўрад можа папярэдзіць.
Так што выбух восеньню малаімаверны. Людзі маюць якія-ніякія ашчаджэньні, маюць навык выжываньня ў цяжкіх эканамічных умовах, які застаўся з тых жа 90-х гадоў, частка баіцца згубіць працу, частка баіцца выходзіць на вуліцу пасьля 19-га сьнежня, няма выразнай альтэрнатывы, невядома, хто возьме на сябе адказнасьць, калі перамены будуць. Ёсьць Лукашэнка, ёсьць кепская палітычная сытуацыя і ёсьць выпаленае палітычнае поле. Для вялікай масы насельніцтва гэта ёсьць перадумовай таго, што зараз, відаць, варта ўсё ж перачакаць.
Разам з тым увосень, хутчэй за ўсё, будзе чарговая хваля актывізму, будуць акцыі апазыцыі, якія, магчыма, зьбяруць вялікую колькасьць удзельнікаў, але гэта будзе хутчэй данінай каляндарнай абраднасьці і наўрад ці гэтыя пратэсты будуць мець нейкі вынік.
Дракахруст: Пётар, а ваш прагноз: гэта будзе хваля рытуальнага актывізму ці народная бура?
Не было чыста эканамічных рэвалюцыяў,
ува ўсіх быў і маральны чыньнік – за свабоду,
за годнасьць, за незалежнасьць
Кузьняцоў: Цяжка прагназаваць, бо сытуацыя неадназначная. Але калі мы прыгадаем усе прыклады з найноўшай гісторыі, вопыт мірных рэвалюцыяў, то не было чыста эканамічных рэвалюцыяў, рэвалюцыяў з-за крызісу, з-за дрэннага стану эканомікі. Ува ўсіх іх быў і маральны чыньнік – за свабоду, за годнасьць, за незалежнасьць. Ва Ўкраіне ў 2004 годзе вялікае значэньне мела тое, што людзі не хацелі, каб імі кіраваў былы крымінальнік.
Я мяркую, што і ў Беларусі ня будзе выбуху, матываванага чыста эканамічнымі чыньнікамі. Лукашэнка, калі кажа пра стабілізацыю, спадзяецца хутчэй на грамадзкую стабілізацыю, на прызвычайваньне. Чалавек можа адаптавацца да ўсяго, калі ў яго ёсьць час на гэта. Нават калі ледавік прыйшоў, людзі апрануліся ў скуры і прызвычаіліся.
Калі ня будзе сыстэмных, якасных зрухаў з боку апазыцыі і грамадзянскай супольнасьці, то людзі, хутчэй за ўсё, з чыста эканамічнага боку прызвычаяцца і перацерпяць.
Але магчымы і іншы варыянт. Тое, што зараз адбываецца, гэтая брутальнасьць уладаў пры задушэньні гэтых маўклівых акцыяў правакуе цікавую рэакцыю грамадзтва. У інтэрнэце пішуць, што гэта бандыты, а людзі на вуліцах кажуць – фашысты. На генэтычным узроўні людзі гэта памятаюць.
Калі гэта будзе працягвацца, можа здарыцца такое, што ў грамадзтве два гэтыя фактары накладуцца адзін на адзін. Стаўленьне да ўлады будзе такім, што яна ня толькі няздольная забясьпечыць нармальны лад жыцьця, але яшчэ і б'е нашых жанчын і дзяцей. І калі ня кожны чалавек гатовы бараніцца сам ці помсьціць за сябе, то бараніць сваіх жанчын і дзяцей гатовая пераважная большасьць.
Але аб'яднаньне гэтых матываў можа адбыцца толькі тады, калі будуць актыўныя дзеяньні старой і новай грамадзянскай супольнасьці.
