Раскол у БНФ – шлях да аднаўленьня ці дэградацыі?

Чаму 86 вядомых сябраў БНФ выйшлі з шэрагаў партыі? Да чаго прывядзе гэты раскол? Ці ня сьведчыць ён пра крызіс нацыянальнай ідэі як такой? Якія пляны на будучыню маюць партыйныя дысыдэнты?

Па гэтых пытаньнях у “Праскім акцэнце” вядуць спрэчку намесьнік старшыні партыі БНФ Рыгор Кастусёў і былая сябра Сойму партыі Ірына Лаўроўская.

Дракахруст: У чым прычына таго, што 86 сябраў БНФ выйшлі з шэрагаў партыі, пры гэтым прыняўшы рэзкую заяву на адрас кіраўніцтва партыі – старшыні Аляксея Янукевіча і яго намесьніка Рыгора Кастусёва? Сярод тых, хто выйшаў з партыі – людзі ў партыі вядомыя, бацькі-заснавальнікі БНФ: Лявон Баршчэўскі, Юрась Хадыка, Галіна Сямдзянава. У чым прычына такога рашэньня? Спадарыня Ірына

Лаўроўская: Да гэтага рашэньня гэтыя людзі шлі на працягу можа апошніх двух гадоў. Тое, што немагчыма было ўдзельнічаць у прыняцьці рашэньняў, у арганізацыйных справах Фронту, немагчыма працаваць згодна са статутам і місіяй Фронту. Мы разышліся па прынцыповых пытаньнях. БНФ ствараўся як арганізацыя дэмакратычная, як арганізацыя зь яскрава акрэсьленай місіяй, аднак тое, што здарылася на апошнім зьезьдзе – фальсыфікаваныя выбары дэлегатаў на зьезд, прывялі да таго, што вынікі зьезду былі не зусім адпаведныя нашым дэмакратычным прынцыпам. Далей быў крызіс узаемаадносінаў унутры партыі, крызіс даверу. Апошняе – гэта выбары, гэта спробы апраўдваць дзейны рэжым з боку кіраўніцтва партыі.

Дракахруст: Спадарыня Ірына, а вось як раз наконт выбараў. Здаецца, партыя вылучыла свайго кандыдата – Рыгора Кастусёва, а тыя людзі, якія зараз абвясьцілі пра выхад з партыі, не падтрымалі гэтага партыйнага кандыдата, а падтрымалі іншага палітыка. Дык хто тут у якіх стасунках быў са статутам?

Лаўроўская: Выбары на зьезьдзе партыі прывялі да таго, што людзі, якія маюць аўтарытэт у нашым грамадзтве, якія маглі прадставіць нашу партыю, з канкрэтнай праграмай, не сталі на чале партыі. Гэтая магчымасьць была перакрэсьленая. У выніку фальсыфікацый мы прыйшлі да таго, што кіраўніком партыі стаў Аляксей Янукевіч, якога прапіхваў рух «За Свабоду», а яго намесьнікам быў абраны Рыгор Кастусёў. Пазьней мы думалі, што прадстаўляць нашу партыю на выбарах будзе нехта іншы. Канфлікт прывёў да таго, што шмат нашых актыўных сябраў наагул адмовіліся ўдзельнічаць у выбарчым працэсе, а іншыя далучыліся да тых камандаў, якія больш адпавядалі іх уяўленьням пра дэмакратыю.

Дракахруст: Спадар Кастусёў, я мяркую, што абвінавачваньні, якія прагучалі на адрас Аляксея Янукевіча і на ваш – яны для вас ня новыя. Што вы маглі б адказаць на іх?

Кастусёў: Па-першае, зьезд адбыўся паўтары гады таму, а не два, як кажа спадарыня Ірына. Па-другое, наконт верасьнёўскага 2009 году зьезду ёсьць розныя меркаваньні. Я трошку з жартам прывяду вам адказ аднаго майго апанэнта, які даваў ацэнку дэлегатам. На маё пытаньне, ці правільныя былі б дэлегаты, калі б старшынём і яго намесьнікамі абралі іншых людзей, ён адказаў, што тады б дэлегаты былі правільныя. Як бачыце, калі абралі адных, то дэлегаты няправільныя, калі б абралі іншых, то дэлегаты былі б правільныя. Так што я стаўлюся да такіх выказваньняў з гумарам.

Што да недэмакратычнасьці, то мне падаецца, што гэта непавага да дэлегатаў зьезду, які адбыўся ў траўні 2010 году і вызначыў, што партыя павінна ўдзельнічаць у выбарчай кампаніі як самастойная палітычная сіла. Я, як сябра партыі і намесьнік старшыні БНФ, быў і застаюся прыхільнікам меркаваньня, што партыя павінна ўдзельнічаць як самастойная сіла ва ўсіх палітычных кампаніях. Я быў прыхільнікам такой пазыцыі і ў 2001 годзе, і ў 2005 годзе, і ў 2006 годзе. Я шмат спрачаўся і зь Вінцуком Вячоркам, і зь Лявонам Баршчэўскім, што нам і ў 2001-м, і ў 2005-м гадах трэба было вылучаць свайго кандыдата на пасаду прэзыдэнта.

На жаль, я і мае аднадумцы апынуліся тады ў меншасьці, мы былі вымушаныя падтрымаць пазыцыю большасьці, мы падпарадкаваліся рашэньню Сойму і ўдзельнічалі ў кампаніях у той ролі, якая на нас была ўскладзеная. Чаму зараз гэтыя людзі адмовіліся выконваць рашэньне зьезду і Сойму на ўдзел выбарах у якасьці самастойнай палітычнай сілы – для мяне цалкам незразумела. Заўсёды лягчэй здаць партыю ў арэнду і атрымліваць ад гэтага палітычныя дывідэнды, ні за што не адказваць і спакойна спачываць на ляўрах.

А я за тое, каб партыя працавала. І для мяне паказьнікам плёну апошняй кампаніі зьяўляецца тое, што пададзена некалькі дзясяткаў, а можа і соцень заяваў на ўступленьне ў партыю новых сябраў. А тое, што гэтыя 86 чалавек выйшлі – яны апошні час не працавалі на карысьць партыі, яны працавалі на шкоду партыі. Зразумела, шкада, што сыходзяць такія вядомыя людзі, але гэта іх права – ствараць нешта новае пад таго, хто ім падабаецца.

Дракахруст: Спадар Рыгор, вы самі прызнаеце, што гэта былі людзі важныя для партыі, вядомыя ў партыі. У межах партыі яны засталіся ў меншасьці, вы перамаглі. Ці ня варта было вам зрабіць нейкія крокі насустрач ім? Нават ужо Лукашэнка кажа, што трэба лічыцца з меншасьцю. А ў партыі гэта рабіць ня трэба?

Кастусёў: Я з вамі згодны і мы такія крокі рабілі. Аляксей Янукевіч на зьезьдзе прапанаваў і Ірыне Лаўроўскай, і Лявону Баршчэўскаму, і іншым сябрам партыі ўвайсьці ў склад Сойму. На жаль многія зь іх прама на зьезьдзе заявілі самаадводы. Некаторыя заявілі самаадводы на прапанову ўвайсьці ў склад рэвізійнай камісіі. Сілай чалавека немагчыма заставіць працаваць на карысьць партыі. Падчас вылучэньня кандыдата на прэзыдэнта ад кіраўніцтва партыі сыходзіла шмат прапановаў увайсьці ў каманду кандыдата, стаць даверанымі асобамі. На жаль некаторыя з гэтых людзей таксама адмовіліся. Калі працягваецца рука, а насустрач яна не працягваецца, то сілай не прымусіш павітацца.

Гэта іх выбар. І я лічу, што гэта робіцца з іншымі мэтамі. І гэтыя мэты прагледжваліся яшчэ да верасьнёўскага зьезду 2009 году.

Дракахруст: Спадарыня Ірына, спадар Рыгор кажа, што крокі насустрач вам, вашай групе, рабіліся. А вы адкінулі гэтую працягнутую руку. Гэта так?

Лаўроўская: Справа не ў асобе спадара Рыгора, а ў спосабе, якім ён і Аляксей Янукевіч сталі на чале партыі. Чаму мы адмовіліся ад удзелу ў Сойме? Таму што перад зьездам у партыю натоўпамі прымалі людзей, якія ня мелі ніводнага дня ўдзелу ў дзейнасьці БНФ. Менавіта гэтыя людзі сталі дэлегатамі зьезду.

Пры дапамозе Янукевіча, Кастусёва, Губарэвіча ўсе прынцыпы БНФ, які ставіць перад сабой задачу дэмакратызацыі нашага грамадзтва, былі парушаныя. Як мы можам казаць, што мы хочам будаваць дэмакратыю ў Беларусі, калі мы ў сваёй партыі фальсыфікуем выбары?

Дракахруст: Спадарыня Ірына, наколькі я зразумеў, гэты зьезд адбыўся паўтары гады таму. Вы ж тады з партыі ня выйшлі, калі ўсё гэта адбылося, усе гэтыя жахі. Значыць, вы на нешта спадзяваліся. Значыць, справа ня ў тым, што нейкія ня тыя дэлегаты былі на зьезьдзе, а ў нечым іншым. Проста чыста лягічна.

Лаўроўская: Так, пасьля таго, як адбыўся зьезд, мы прынялі тое, што адбылося, чакалі, глядзелі, спрабавалі нават у нечым дапамагаць, каб партыя вярнулася ў рэчышча прынцыпаў, якія закладзеныя ў статуце нашай партыі. Але тое, што адбываецца ў партыі апошнім часам... Трэба мець нахабства, каб казаць, што мы здаём партыю ў арэнду. Калі ён, калі быў кандыдатам у прэзыдэнты, спрабаваў перадаць свой голас на тэлебачаньні Мілінкевічу і пасьля гэтага закідае нейкаму, што той здае партыю – гэта проста сьмешна.

БНФ у цяперашнім выглядзе перарадзіўся ў іншую арганізацыю, ён не зьяўляецца той дэмакратычнай арганізацыяй, якую мы закладалі ў 1988 годзе. Менавіта таму людзі адмовіліся ад удзелу ў працы Сойму партыі, складзенай такім чынам, і адмаўляліся ад удзелу ў працы ініцыятыўнай групы кандыдата, вылучанага такім чынам.

БНФ вырадзілася ў партыю людзей, якія кіруюцца не ідэяй гэтай партыі, не адстойваюць свае прынцыпы, а ідуць у прыслугачы рэжыму, які ганебны для нашай краіны.

Дракахруст: Спадар Рыгор, вось як раз наконт вашых паслугаў рэжыму – што вы можаце сказаць на гэты конт? Тут можна спаслацца ня толькі на спадарыню Лаўроўскую, але і Аляксандар Лукашэнка ў сваёй прамове пасьля выбараў сказаў, што ўсе кандыдаты былі кепскія, "перакаці поле", адзіны, маўляў, нармальны мужык – Рыгор Кастусёў. Можа гэта так агента спалілі? Не?

Кастусёў: Каб зразумець, ці зьяўляюся я агентам, трэба ўважліва пачытаць маю біяграфію. Толькі з 2001 году я 4 разы мяняў месца працы не па сваёй волі. Адно гэта – доказ, што я не зьяўляюся агентам рэжыму, бо любы рэжым сваіх агентаў уладкоўвае на больш менш зручныя ўмовы.

Я ў партыі БНФ з першага дня яе існаваньня, з 1993 году, да таго быў у грамадзкім аб'яднаньні БНФ "Адраджэньне" і застаюся ім. Сяброўства ў партыі БНФ – крыніца праблемаў у маім жыцьці, у жыцьці маёй сям'і, маіх дзяцей, маіх сваякоў. Я за гэтыя гады ад гэтага ніякіх матэрыяльных здабыткаў не атрымаў, а наадварот – больш згубіў. Я атрымаў здабыткі толькі ў маральным пляне. І я імі ганаруся.

Дракахруст: Справа ня ў вашай асабістай біяграфіі. Вашы апанэнты маюць на ўвазе, што вы, можа і несьвядома, аказаліся спарынг-партнэрам Лукашэнкі. Вашы заклікі да дыялёгу, вашы заявы на іх погляд сьведчаць пра тое, што вы працуеце на рэжым, можа нават і не ўсьведамляючы гэтага. І калі б уся партыя падтрымала, скажам, спадара Саньнікава, то было б значна лепш. А так падтрымалі вас, а вы – спарынг-партнэр.

Кастусёў: Да дыялёгу ні я, ні наша партыя ніколі не запрашалі. А наконт здачы ў арэнду, дык у 2001 годзе партыю сапраўды проста здалі ў арэнду – спачатку аднаму кандыдату, потым іншаму. У 2006 годзе гэта адбылося трошкі прыгажэй, таму што Мілінкевіч перамог на кангрэсе і фактычна ўратаваў тагачаснае кіраўніцтва партыі і ўратаваў партыю ад расколу, бо перамог той кандыдат, якога вылучала партыя.

Наконт наўмыснага супрацоўніцтва з рэжымам – не, гэта ня так. Партыя і яе кіраўніцтва ўсьведамляюць сытуацыю, у якой апынулася Беларусь. Дэ-факта ўлада знаходзіцца ў руках рэжыму і Лукашэнкі. Можна крычаць на сайтах і па завугольлях, але гэта факт. Дэ-юрэ мы можам гэта не прызнаваць, Эўропа не прызнае. Але не ўлічваць, што ўлада ў руках Лукашэнкі – гэта сьмешна.
Партыя БНФ засьведчыла свой асноўны прынцып, ідучы на выбары – для нас інтарэсы беларускай дзяржавы, беларускага народу перш за ўсё. І мы адстойваем інтарэсы беларускага народа і ў барацьбе з рэжымам, і на міжнароднай арэне.

Лаўроўская: Тыя, хто выйшлі з БНФ, будуць адстойваць прынцыпы разьвіцьця дэмакратыі ў нашым грамадзтве. Падкрэсьліваю, у грамадзтве, бо Рыгор сказаў, што трэба падтрымліваць дзяржаву. Дзяржава стала паліцэйскай і надзвычай жорсткай. Я ня ведаю, як яе можна падтрымліваць.

БНФ ствараўся вакол ідэі. Гэтак жа і зараз людзі, якія выйшлі з БНФ, калі і аб'яднаюцца, то аб'яднаюцца вакол ідэі, якой мы ня здрадзілі і якую мы будзем адстойваць.

Дракахруст: А вось зараз як раз наконт ідэі. У вас відавочна канфліктныя стасункі. Але для пераважнай часткі грамадзтва, для людзей, якія ніколі не былі ў БНФ, вы вельмі падобныя і ідэалягічна блізкія, нягледзячы на тое, што вы, Ірына, кажаце, што спадар Рыгор нечаму там здрадзіў. І тое, што Фронт – галоўны палітычны носьбіт нацыянальнай ідэі, перажывае чарговы раскол і яго прадстаўнікі не асабліва выбіраюць выразы наконт адзін аднаго – ці ня сьведчыць гэта пра крызіс, а тое і дэградацыю гэтай ідэі як такой?

Лаўроўская: Я шчыры чалавек, таму даруйце, што я выказваюся эмацыйна. Але я ведаю, што калі крызіс ляжыць у фундамэнце прынцыпаў, на якіх мы былі аб'яднаныя, калі гэтыя прынцыпы былі парушаныя, то крызіс прывядзе да нармалізацыі. Спадар Рыгор вось кажа, што сотні людзей падалі заявы на ўступленьне ў арганізацыю, я магу толькі павіншаваць з такім здабыткам, хаця ведаю трошку іншае.

Гэты крызіс можа аздаравіць сытуацыю, бо хаваць гэтыя прыкрыя непаразуменьні ўнутры арганізацыі – гэта выглядаць няшчырымі людзьмі ў вачах грамадзтва.

Кастусёў: Я згодзен зь меркаваньнем, што любы раскол прыводзіць да аслабленьня пазыцыі дэмакратычных сіл. Але я б не ўспрымаў выхад з партыі БНФ 86 чалавек як раскол. У партыі – больш за тры з паловай тысячы чалавек.

Што да грамадзтва, то яно толкам і не разьбярэцца, што ж адбылося з БНФ. Удзел у абмеркаваньні прымаюць палітычна зацікаўленыя людзі, а яны даўно ўсьвядомілі, што ў партыі БНФ адбываецца нешта такое. І многія зразумелі гэта яшчэ на верасьнёўскім 2009 году зьезьдзе, калі Віктар Івашкевіч вылучаўся на пасаду старшыні партыі, пры тым, што ён ужо тады прыхільна ставіўся да «Хартыі». І ўявіце сабе, што б адбылося з партыяй, калі б Івашкевіч тады стаў старшынём. БНФ быў бы далучаны да «Хартыі» і не было б свайго кандыдата на пасаду прэзыдэнта ад партыі БНФ.

Падчас выбарчай кампаніі я ўбачыў, як грамадзтва ставіцца да БНФ. Я наведаў больш гарадоў і паселішчаў краіны, чым усе астатнія кандыдаты разам узятыя. Для мяне было задавальненьнем, як зьмяняецца стаўленьне людзей да партыі пры асабістых сустрэчах з кандыдатам ад БНФ і з яго камандай. Гэта было правільнае рашэньне – вылучыць свайго кандыдата. Я не кажу, што правільна, што вылучылі мяне. Правільна, што вылучылі свайго кандыдата.

Многае з таго, што зараз абвяшчае Лукашэнка – гэта было ў праграме партыі БНФ. Скажам, скарачэньне колькасьці чыноўнікаў. Ці тое, што ён яшчэ да выбараў пачаў працаваць над Балта-Чарнаморскім калектарам – гэта таксама было ў праграме БНФ яшчэ з пачатку 90-х гадоў.