Навумчык: “Цяжкі час” – гэта другі том “Канцэпцыі новага Беларускага Адраджэньня”, у які Вы ўключылі артыкулы і матэрыялы з пачатку эміграцыі ў 1996 годзе і да 2002 году – тое, што ўжо стала гісторыяй. Нядаўна я пачуў меркаваньне, што гісторыя ніколі не была і ня можа быць фактарам уплыву на сучасны палітычны працэс. І, здавалася б, практыка пацьвярджае гэты тэзіс – выглядае, што, напрыклад, для большасьці актывістаў апазыцыі зусім ня важна, быў той або іншы палітык у камандзе Лукашэнкі, ці наадварот, быў ягоным пасьлядоўным праціўнікам – істотная цяперашняя пазыцыя. Магчыма, гэта ня мае значэньня і для электарату. Чаму Вы лічыце зварот да падзеяў нядаўняй, “сьвежай” гісторыі нагэтулькі важным?
Пазьняк: Тое, што ўвайшло ў другі том пад назовам "Цяжкі час" (гэтак жа, як і ў першы том, які мае назоў "Развагі") – яшчэ ня ёсьць гісторыяй. Сама тэма і два тамы, якія выдадзены мной, ёсьць перш за ўсё падагульненьне вопыту. Гэта мінулая сучаснасьць, якая ўплывае на дачыненьні ў актыўнай часткі палітычнага асяродзьдзя. Яе ўплыў ня толькі апасродкаваны. Тым больш, што існуюць і дзейнічаюць практычна ўсе суб'екты нядаўняга палітычнага змаганьня, якое вызначыла цяперашнюю палітычную мапу Беларусі.
Падагульненьне практычнага вопыту істотна, каб асэнсаваць заканамернасьці і вывесьці тэорыю беларускай барацьбы за волю, культуру, дэмакратыю і незалежнасьць.
Першы крок у кірунку тэарэтычнага асэнсаваньня ўжо зроблены гэтымі выданьнямі. Плюс дакумэнтальная фактура падзеяў, зьмешчаная ў кнігах. Пра гэта якраз гаварылася на прэзэнтацыі "Цяжкага часу" ў Нью-Ёрку (выступы доктара Вітаўта Кіпеля, Антося Шукелойця, Уладзімера Цяліцы).
Меркаваньне, што гісторыя не ўплывае на палітыку – памылковае. Тое, што для пэўнай катэгорыі людзей ня мае значэньня мінулая пазыцыя і справы палітычнай асобы, а толькі цяперашняя прыналежнасьць, сьведчыць альбо аб вульгарным прагматызьме гэтых палітыкаў, альбо (што да электарату) гаворыць аб вельмі невысокім ўзроўні палітычнай сьвядомасьці.
Выглядае, што пэўнай катэгорыі палітыкаў (і ня толькі ва ўладзе) выгодна падтрымліваць такі нізкі ўзровень сьвядомасьці.
Вось канкрэтны прыклад.
12 красавіка 1995 году адбылася знакавая падзея ў палітыцы (і цяпер ужо можна сказаць – у гісторыі Беларусі), якая засьведчыла фармаваньне антыбеларускай дыктатуры. Я маю на ўвазе ўвядзеньне войска ў парлямэнт Лукашэнкам і зьбіцьцё дэпутатаў Апазыцыі БНФ, якія абаранялі сьвятыя нацыянальныя каштоўнасьці – беларускую мову, беларускі Сьцяг і беларускі Гэрб. У палітычным і юрыдычным пляне рэжым зрабіў грубае парушэньне законнасьці, дапусьціў грубую памылку, якая мусіла закончыцца судом і імпічмэнтам Лукашэнкі.
Гэтага не адбылося галоўным чынам з прычыны невысокай палітычнай сьвядомасьці грамадзтва (плюс няздольнасьці кіраўніцтва Вярхоўнага Савету, найперш сьпікера Мячаслава Грыба). У выніку рэжым зразумеў, што "ўсё можна".
Мінула 15 гадоў, і мы бачым, што для пэўных групаў тая падзея, гэтак як і раней, не існуе. Але не таму, што яна ўжо "гісторыя", а таму, што гэтая гісторыя ім не да спадобы.
Я ўжо не кажу пра вычварную перакручаную трактоўку іншых падзей мінулай сучаснасьці.
Навумчык: Важнасьць гістарычных падзеяў у “практычнай” палітыцы пацьвярджаецца і нядаўнім сьвяткаваньнем заканчэньня Другой усясьветнай вайны ў Менску і ў Маскве – тэма “вялікай Перамогі” напоўніцу эксплюатуецца ў тым ліку і ў выбарчых мэтах. Па ацэнках экспэртаў, толькі парад і фэервэрк у Маскве на 9 мая абышліся у больш як 50 мільёнаў даляраў. Крамлёўскія кіраўнікі і паліттэхнолягі – людзі, якія ўмеюць лічыць грошы, яны ня кідаюць іх на вецер. Мы вернемся да тэмы палітыкі, а зараз запытаюся пра цыкл “Добрая фатаграфія”, які Вы ведзяце на вэб-сайце Радыё Свабода. Ці прыносіць Вам гэтая праца творчае задавальненьне? Ці чытаеце Вы камэнтары, якія часам пакідаюць наведнікі?
Пазьняк: Гэты цыкл, на жаль, прыходзіцца рабіць, як кажуць, паміж справай. Я сказаў "на жаль", бо даўно зьбіраўся ўвесьці фатаграфічную старонку ў "Беларускія ведамасьці", каб знаёміць чытачоў з творамі фатаграфіі. Але ўсё адкладвалася, бо палітычная "цякучка" забірае час. Але цяпер адкладваць не даводзіцца. І хоць тэма, паўтаруся, забірае крыху часу, рабіць яе прыемна.
Камэнтары праглядаю ў чацьвер у канцы экспазыцыйнага тыдня. Мяркую, што паступова там зьбяруцца людзі, якія цікавяцца фотамастацтвам. Пляную паказаць працы Карша, Авэдона, Карцье-Брэсона, Родчанкі, Грыца, Стэйкена, Стыгліца, Судэка, Уэстана, Більдта, Зандэра, Лярцыга, Атжэ, Франка, Даратэі Лянж і дзясяткаў іншых майстроў фатаграфіі. У канцы гэтага тыдня пляную экспанаваць краявід "Цагельны сьвет" (шырока вядомы, дарэчы), ад сузіраньня якога ў некаторых, як кажуць, захоплівае дыханьне. І ўсё гэта можа фатаграфія.
“Масква павінна будзе падтрымаць Лукашэнку”
Навумчык: Апошнім часам чутны разважаньні пра “сыгналы беларусізацыі” – то Лукашэнка купіць свайму малому часопіс “Вясёлка”, то член ураду выступіць па-беларуску. Вы адчуваеце гэтыя “сыгналы”?
Пазьняк: Я ведаю пра гэтыя "сыгналы", але іх не адчуваю. Унутраная антыбеларуская палітыка не мяняецца і ня будзе мяняцца. "Сыгналы" носяць штучны і тактычны характар у сувязі з павольнай стратай пазыцыяў рэжымам і надыходзячымі выбарамі.
Навумчык: Ці згодныя Вы зь меркаваньнем пра “ўскладненьне” адносін паміж Масквой і Менскам, знакам чаго, на думку некаторых, былі заявы Лукашэнкі адносна сытуацыі з Бакіевым, што не спадабалася Крамлю? З гэтага ўжо робяцца высновы, што Масква можа і не падтрымаць Лукашэнку на наступных прэзыдэнцкіх выбарах.
Пазьняк: Масква павінна будзе падтрымаць Лукашэнку, бо ягоная палітыка ў Беларусі адпавядае расейскім стратэгічным інтарэсам, а ягоны рэжым кантралюецца рускай разьведкай.
"Ускладненьне" адносінаў павярхоўнае, яно не закранае галоўных палітычных намераў Масквы і тым больш, не разбурае іх.
Думкі, што Масква "не падтрымае Лукашэнку" – распаўсюджваюцца, на мой погляд, маскоўскай агентурай уплыву.
“Дыктатуру нельга ліквідаваць дэмакратычнымі мэтадамі на выбарах”
Навумчык: І паколькі мы закранулі тэму выбараў – як Вы ацэньваеце пачатак прэзыдэнцкай кампаніі і як бачыце свой удзел у гэтым працэсе?
Пазьняк: Выбараў у Беларусі даўно няма. Існуе прафанацыя. Поўны кантроль рэжыму над вынікамі галасаваньня. Створана антыдэмакратычная працэдура і сыстэма фальсыфікацыі. Перамога альтэрнатывы ў такой сыстэме выключаецца. Удзел альтэрнатывы ў такіх выбарах дае аргумэнты рэжыму, каб назваць выбары дэмакратычнымі, стварае прыход электарату.
Рацыянальны момант удзелу ў выбарах у тым, што гэта дае магчымасьць (хоць і вельмі абмежаваную) фіксаваць парушэньні заканадаўства і ставіць пытаньне аб міжнародным непрызнаньні выбараў за дэмакратычныя.
Але гэта тупіковая сытуацыя, пры якой нелегітымны рэжым (тэарэтычна) можа існаваць вечна. Практычна гэта можа скончыцца тым, што Захад прызнае нелегітымны рэжым, зыходзячы са сваіх інтарэсаў (паколькі ўсё залежыць ад Захаду). Гэтак жа сама як ”хітрая” палітыка рэжыму з Усходам і Захадам заканамерна мусіць прывесьці да аб’яднаньня заходняй і ўсходняй палітыкі ў дачыненьні да Беларусі. Гісторыя паказала, што гэта ёсьць самая злавесная камбінацыя для нашага нацыянальнага лёсу.
Наша фронтаўская пазыцыя палягае на тым, што дыктатуру нельга ліквідаваць дэмакратычнымі мэтадамі на выбарах (і тым больш на рэфэрэндумах). Выбары – гэта зброя дыктатуры, прылада яе ўлады. Трэба стварыць умовы, каб аслабіць гэтую зброю і потым скарыстаць.
Нашая палітыка, якую мы мэтадычна праводзім ужо доўгі час і якая ўжо дае плён – гэта аддзяліць электарат ад рэжыму, пазбавіць рэжым падтрымкі людзей, стварыць умовы для антырэжымнай кансалідацыі народу і стварэньня крытычнай масы грамадзкай альтэрнатывы. Гэта дасягаецца праз сыстэматычны байкот выбараў. Гэта шлях разгорткі грамадзкага змаганьня.
Посьпех усьвядомленага байкоту выбараў у верасьні 2008 году (прыйшло галасаваць толькі 30-35 адсоткаў выбарцаў) прымусіла рэжым экспэрымэнтаваць супраць байкоту. Зьмянілі заканадаўства для мясцовых выбараў (зьнялі мяжу колькаснага ўдзелу) і трапілі ў пастку. У красавіку сёлета прыйшло галасаваць ня больш 25 адсоткаў выбарцаў. Але ж трэба крычаць пра “ўсенародную падтрымку”. Тады паведамілі, што галасавала 80 адсоткаў, а за дэпутатаў рэжыму прагаласавалі 90-97 адсоткаў (як пры Сталіне). Але ж участкі былі пустыя, і ўсе ўжо гэта ведаюць.
Заявы некаторых асобаў аб пачатку сваёй выбарчай кампаніі выявілі ўсе старыя стэрэатыпы (цалкам фальшывыя). Адзін з прэтэндэнтаў так і заявіў, што будзе дзейнічаць паводле пляну сваёй прэзыдэнцкай кампаніі 2006 году.
Паколькі сілы, якая змагла б перамагчы дыктатуру, скарыстаўшы фальшывыя выбары, яшчэ не існуе ў грамадзтве, – выбары трэба байкатаваць, каб рыхтаваць такую сілу.
Падагульненьне практычнага вопыту істотна, каб асэнсаваць заканамернасьці і вывесьці тэорыю беларускай барацьбы за волю, культуру, дэмакратыю і незалежнасьць.
Першы крок у кірунку тэарэтычнага асэнсаваньня ўжо зроблены гэтымі выданьнямі. Плюс дакумэнтальная фактура падзеяў, зьмешчаная ў кнігах. Пра гэта якраз гаварылася на прэзэнтацыі "Цяжкага часу" ў Нью-Ёрку (выступы доктара Вітаўта Кіпеля, Антося Шукелойця, Уладзімера Цяліцы).
Меркаваньне, што гісторыя не ўплывае на палітыку – памылковае. Тое, што для пэўнай катэгорыі людзей ня мае значэньня мінулая пазыцыя і справы палітычнай асобы, а толькі цяперашняя прыналежнасьць, сьведчыць альбо аб вульгарным прагматызьме гэтых палітыкаў, альбо (што да электарату) гаворыць аб вельмі невысокім ўзроўні палітычнай сьвядомасьці.
Выглядае, што пэўнай катэгорыі палітыкаў (і ня толькі ва ўладзе) выгодна падтрымліваць такі нізкі ўзровень сьвядомасьці.
Вось канкрэтны прыклад.
12 красавіка 1995 году адбылася знакавая падзея ў палітыцы (і цяпер ужо можна сказаць – у гісторыі Беларусі), якая засьведчыла фармаваньне антыбеларускай дыктатуры. Я маю на ўвазе ўвядзеньне войска ў парлямэнт Лукашэнкам і зьбіцьцё дэпутатаў Апазыцыі БНФ, якія абаранялі сьвятыя нацыянальныя каштоўнасьці – беларускую мову, беларускі Сьцяг і беларускі Гэрб. У палітычным і юрыдычным пляне рэжым зрабіў грубае парушэньне законнасьці, дапусьціў грубую памылку, якая мусіла закончыцца судом і імпічмэнтам Лукашэнкі.
Гэтага не адбылося галоўным чынам з прычыны невысокай палітычнай сьвядомасьці грамадзтва (плюс няздольнасьці кіраўніцтва Вярхоўнага Савету, найперш сьпікера Мячаслава Грыба). У выніку рэжым зразумеў, што "ўсё можна".
Мінула 15 гадоў, і мы бачым, што для пэўных групаў тая падзея, гэтак як і раней, не існуе. Але не таму, што яна ўжо "гісторыя", а таму, што гэтая гісторыя ім не да спадобы.
Я ўжо не кажу пра вычварную перакручаную трактоўку іншых падзей мінулай сучаснасьці.
Навумчык: Важнасьць гістарычных падзеяў у “практычнай” палітыцы пацьвярджаецца і нядаўнім сьвяткаваньнем заканчэньня Другой усясьветнай вайны ў Менску і ў Маскве – тэма “вялікай Перамогі” напоўніцу эксплюатуецца ў тым ліку і ў выбарчых мэтах. Па ацэнках экспэртаў, толькі парад і фэервэрк у Маскве на 9 мая абышліся у больш як 50 мільёнаў даляраў. Крамлёўскія кіраўнікі і паліттэхнолягі – людзі, якія ўмеюць лічыць грошы, яны ня кідаюць іх на вецер. Мы вернемся да тэмы палітыкі, а зараз запытаюся пра цыкл “Добрая фатаграфія”, які Вы ведзяце на вэб-сайце Радыё Свабода. Ці прыносіць Вам гэтая праца творчае задавальненьне? Ці чытаеце Вы камэнтары, якія часам пакідаюць наведнікі?
Пазьняк: Гэты цыкл, на жаль, прыходзіцца рабіць, як кажуць, паміж справай. Я сказаў "на жаль", бо даўно зьбіраўся ўвесьці фатаграфічную старонку ў "Беларускія ведамасьці", каб знаёміць чытачоў з творамі фатаграфіі. Але ўсё адкладвалася, бо палітычная "цякучка" забірае час. Але цяпер адкладваць не даводзіцца. І хоць тэма, паўтаруся, забірае крыху часу, рабіць яе прыемна.
Камэнтары праглядаю ў чацьвер у канцы экспазыцыйнага тыдня. Мяркую, што паступова там зьбяруцца людзі, якія цікавяцца фотамастацтвам. Пляную паказаць працы Карша, Авэдона, Карцье-Брэсона, Родчанкі, Грыца, Стэйкена, Стыгліца, Судэка, Уэстана, Більдта, Зандэра, Лярцыга, Атжэ, Франка, Даратэі Лянж і дзясяткаў іншых майстроў фатаграфіі. У канцы гэтага тыдня пляную экспанаваць краявід "Цагельны сьвет" (шырока вядомы, дарэчы), ад сузіраньня якога ў некаторых, як кажуць, захоплівае дыханьне. І ўсё гэта можа фатаграфія.
“Масква павінна будзе падтрымаць Лукашэнку”
Навумчык: Апошнім часам чутны разважаньні пра “сыгналы беларусізацыі” – то Лукашэнка купіць свайму малому часопіс “Вясёлка”, то член ураду выступіць па-беларуску. Вы адчуваеце гэтыя “сыгналы”?
Пазьняк: Я ведаю пра гэтыя "сыгналы", але іх не адчуваю. Унутраная антыбеларуская палітыка не мяняецца і ня будзе мяняцца. "Сыгналы" носяць штучны і тактычны характар у сувязі з павольнай стратай пазыцыяў рэжымам і надыходзячымі выбарамі.
Навумчык: Ці згодныя Вы зь меркаваньнем пра “ўскладненьне” адносін паміж Масквой і Менскам, знакам чаго, на думку некаторых, былі заявы Лукашэнкі адносна сытуацыі з Бакіевым, што не спадабалася Крамлю? З гэтага ўжо робяцца высновы, што Масква можа і не падтрымаць Лукашэнку на наступных прэзыдэнцкіх выбарах.
Пазьняк: Масква павінна будзе падтрымаць Лукашэнку, бо ягоная палітыка ў Беларусі адпавядае расейскім стратэгічным інтарэсам, а ягоны рэжым кантралюецца рускай разьведкай.
"Ускладненьне" адносінаў павярхоўнае, яно не закранае галоўных палітычных намераў Масквы і тым больш, не разбурае іх.
Думкі, што Масква "не падтрымае Лукашэнку" – распаўсюджваюцца, на мой погляд, маскоўскай агентурай уплыву.
“Дыктатуру нельга ліквідаваць дэмакратычнымі мэтадамі на выбарах”
Навумчык: І паколькі мы закранулі тэму выбараў – як Вы ацэньваеце пачатак прэзыдэнцкай кампаніі і як бачыце свой удзел у гэтым працэсе?
Пазьняк: Выбараў у Беларусі даўно няма. Існуе прафанацыя. Поўны кантроль рэжыму над вынікамі галасаваньня. Створана антыдэмакратычная працэдура і сыстэма фальсыфікацыі. Перамога альтэрнатывы ў такой сыстэме выключаецца. Удзел альтэрнатывы ў такіх выбарах дае аргумэнты рэжыму, каб назваць выбары дэмакратычнымі, стварае прыход электарату.
Рацыянальны момант удзелу ў выбарах у тым, што гэта дае магчымасьць (хоць і вельмі абмежаваную) фіксаваць парушэньні заканадаўства і ставіць пытаньне аб міжнародным непрызнаньні выбараў за дэмакратычныя.
Але гэта тупіковая сытуацыя, пры якой нелегітымны рэжым (тэарэтычна) можа існаваць вечна. Практычна гэта можа скончыцца тым, што Захад прызнае нелегітымны рэжым, зыходзячы са сваіх інтарэсаў (паколькі ўсё залежыць ад Захаду). Гэтак жа сама як ”хітрая” палітыка рэжыму з Усходам і Захадам заканамерна мусіць прывесьці да аб’яднаньня заходняй і ўсходняй палітыкі ў дачыненьні да Беларусі. Гісторыя паказала, што гэта ёсьць самая злавесная камбінацыя для нашага нацыянальнага лёсу.
Наша фронтаўская пазыцыя палягае на тым, што дыктатуру нельга ліквідаваць дэмакратычнымі мэтадамі на выбарах (і тым больш на рэфэрэндумах). Выбары – гэта зброя дыктатуры, прылада яе ўлады. Трэба стварыць умовы, каб аслабіць гэтую зброю і потым скарыстаць.
Нашая палітыка, якую мы мэтадычна праводзім ужо доўгі час і якая ўжо дае плён – гэта аддзяліць электарат ад рэжыму, пазбавіць рэжым падтрымкі людзей, стварыць умовы для антырэжымнай кансалідацыі народу і стварэньня крытычнай масы грамадзкай альтэрнатывы. Гэта дасягаецца праз сыстэматычны байкот выбараў. Гэта шлях разгорткі грамадзкага змаганьня.
Посьпех усьвядомленага байкоту выбараў у верасьні 2008 году (прыйшло галасаваць толькі 30-35 адсоткаў выбарцаў) прымусіла рэжым экспэрымэнтаваць супраць байкоту. Зьмянілі заканадаўства для мясцовых выбараў (зьнялі мяжу колькаснага ўдзелу) і трапілі ў пастку. У красавіку сёлета прыйшло галасаваць ня больш 25 адсоткаў выбарцаў. Але ж трэба крычаць пра “ўсенародную падтрымку”. Тады паведамілі, што галасавала 80 адсоткаў, а за дэпутатаў рэжыму прагаласавалі 90-97 адсоткаў (як пры Сталіне). Але ж участкі былі пустыя, і ўсе ўжо гэта ведаюць.
Заявы некаторых асобаў аб пачатку сваёй выбарчай кампаніі выявілі ўсе старыя стэрэатыпы (цалкам фальшывыя). Адзін з прэтэндэнтаў так і заявіў, што будзе дзейнічаць паводле пляну сваёй прэзыдэнцкай кампаніі 2006 году.
Паколькі сілы, якая змагла б перамагчы дыктатуру, скарыстаўшы фальшывыя выбары, яшчэ не існуе ў грамадзтве, – выбары трэба байкатаваць, каб рыхтаваць такую сілу.
