На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы “Экспэртыза Свабоды” адказваюць эканаміст Леанід Злотнікаў і выкладчык Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўнівэрсытэту Аляксандар Кавалёў.
Цыганкоў: “28 ліпеня ў Менску прайшла нарада Савету Міністраў, на якой падводзіліся вынікі сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця краіны за першыя шэсьць месяцаў году. Віцэ-прэм’ер Уладзімер Сямашка заявіў, што хаця ў першым паўгодзьдзі аб’ём прамысловай вытворчасьці скараціўся на 3,6 працэнта, па выніках году ўрад чакае аб’ём прамысловай вытворчасьці 99-100 працэнтаў да леташняга ўзроўню. З гэтым прагнозам не пагадзіўся памочнік прэзыдэнта Беларусі Сяргей Ткачоў, які назваў яго занадта аптымістычным і заявіў на паседжаньні: „На чым будуецца ваш аптымізм, калі цяпер прадпрыемствы 80-90 працэнтаў заробку выплачваюць за кошт крэдытаў?“ З кім бы вы больш пагадзіліся, якое меркаваньне вам здаецца больш абгрунтаваным?”
Злотнікаў: “З майго пункту гледжаньня,Ткачоў бліжэй да праўды. Ніякіх чыньнікаў, якія б прывялі да павелічэньня вытворчасьці ў Беларусі, няма. У Расеі зьніжэньне аб’ёмаў вытворчасьці чакаецца 15-20 працэнтаў. Калі ў Расеі няма разьвіцьця прамысловасьці, то ня будзе попыту і на многія беларускія тавары. Гэта будзе галоўным чыньнікам, які паўплывае на вынікі другога паўгодзьдзя”.
Цыганкоў: “Акурат учора Аляксандар Лукашэнка казаў пра тое, што трэба падключаць бізнэсмэнаў, каб яны дапамаглі разгрузіць склады беларускіх прадпрыемстваў. Сёньня ж прадпрымальнікі накіравалі ў МЗС прапановы па спрашчэньні працэдуры замежнага гандлю. Можа, урад спадзяецца прадаваць не ў Расею, а ў іншых кірунках?”
Злотнікаў: “Наша машынабудаваньне, тавары лёгкай прамысловасьці, прадукцыя сельскай гаспадаркі і харчовай прамысловасьці — амаль усё гэта ідзе выключна ў Расею. Ня думаю, што прадпрымальнікі тут чым-небудзь дапамогуць, — можа, на некалькі працэнтаў павялічаць наш збыт, ня болей”.
Цыганкоў: “Спадар Кавалёў, наколькі рэалістычным вам падаецца прагноз віцэ-прэм’ера Сямашкі?”
Кавалёў: “Ведаеце, я яшчэ большы пэсыміст у гэтай справе, чым дарадца прэзыдэнта Ткачоў. Зусім ня верыцца ў тое, пра што казаў Сямашка. Апошнія паўтара года ў Расеі пачаўся спад у крэдытаваньні многіх галінаў прамысловасьці. А паколькі ўсё беларускае абсталяваньне і машыны звычайна куплялася за банкаўскія крэдыты, то моцна ўпаў попыт на беларускія тавары.
Ці здолеем мы пераключыцца, дзякуючы прадпрымальнікам, на іншыя рынкі? У гэта таксама мне ня верыцца, бо ўзровень беларускай прадукцыі (асабліва той, што ляжыць на складах) ня вельмі адпавядае патрабаваньням эўрапейскіх пакупнікоў ці любых іншых пакупнікоў не з краінаў трэцяга сьвету.
Таму, на маю думку, спад вытворчасьці па выніках году будзе нават большы, чым цяперашнія 3,6 працэнта. Падзеньне будзе працягвацца”.
Цыганкоў: “Прэм’ер-міністар Беларусі Сяргей Сідорскі на пасяджэньні Савету Міністраў заявіў, што „ў Беларусі прынята дастаткова рашэньняў па выкананьні пастаўленых перад эканомікай задач“. Сэнс ягоных словаў у тым, што рашэньні ўжо прынятыя, і трэба толькі іх выконваць. Ці сапраўды ўрад ужо зрабіў настолькі добрыя крокі, што застаецца толькі іх выконваць?”
Кавалёў:“На маю думку, найлепшая эканоміка тая, дзе не патрэбны ніякі ўказ уладаў, каб яна працавала, дзе яна працуе без рэгуляваньня і ўмяшаньня. Спадар Сідорскі — нейкі надта вялікі аптыміст. Сёньня ён казаў пра тое, што будаўніцтва павінна стаць нейкім лякаматывам эканомікі.
Але амаль дзесяцігодзьдзе эканоміка атрымлівала дадатковае банкаўскае крэдытаваньне. Гэтых крэдытаў было выдадзена занадта шмат. І справа тут не ў амэрыканскай банкаўскай сыстэме, якая нібыта спарадзіла крызіс, а ў сваёй, беларускай. І гэтыя крэдыты часта ішлі ў тыя галіны эканомікі, тавары якіх канчатковым пакупнікам былі ня вельмі патрэбныя. Напрыклад, мы доўга “будавалі будаўніцтва” як галіну. А выявілася, што гэта людзям ня так і патрэбна па рэальных цэнах”.
Цыганкоў: “Вы казалі, што добрая эканоміка тая, дзе ўлады ня ўмешваюцца. Але нават Маргарэт Тэтчэр у Брытаніі ў 80-я гады вымушаная была жалезнай рукой дзяржавы рабіць рыначныя пераўтварэньні, праводзіць прыватызацыю. Што зараз павінна, на вашу думку, зрабіць беларуская ўлада, каб правесьці лібэралізацыю эканомікі?”
Кавалёў: “Сёньня краіне найперш патрэбны нармальны фондавы рынак, нармальны рынак каштоўных папер, калі прадпрыемствы могуць выпускаць свае акцыі і аблігацыі. І, адназначна, трэба праводзіць прыватызацыю. Па-другое, каб разгрузіць склады, трэба зьнізіць цэны. І першае, што тут трэба зрабіць, — распусьціць усе аддзелы па кантролі за цэнаўтварэньнем”.
Сідорскі і Сямашка ў лютым
Злотнікаў: “Сідорскі ўвогуле заўсёды быў аптымістам, як і віцэ-прэм’ер Сямашка. Яшчэ напрыканцы лютага яны сьцьвярджалі, што эканоміка пачне разьвівацца ўжо ў другім квартале, і мы ўжо ў сярэдзіне году выйдзем на 5-6 працэнтаў росту. А ў канцы году атрымаем нашы прагнозныя паказьнікі — 10 працэнтаў. Мы бачым, што нічога гэтага не адбываецца, што ня вельмі ўрад разумее, як працуе эканоміка.
Па-другое, а што было такое ўрадам прынята? Размовы ідуць пра лібэралізацыю і пра будаўніцтва жыльля як лякаматыў эканомікі. Што да лібэралізацыі, то яе пакуль няма. Дзяржава найперш павінна адысьці ад рэгуляваньня цэнаў і адысьці ад усталяваньня розных загадаў і паказьнікаў — што і каму рабіць, што будаваць, вырабляць і куды экспартаваць. І пакуль гэтага не адбудзецца, то ў Беларусі ня будзе эфэктыўнай эканомікі.
Што да жыльлёвага будаўніцтва, то гэта вельмі страшная памылка ўраду — рабіць яго прыярытэтам і выдаваць пад гэта такія вялізныя крэдыты”.
Кавалёў: “Прагнозы на тое і прагнозы, каб іх пераглядаць, калі мяняюцца ўмовы. А ў нас прагноз атрымаў форму нейкага абавязковага пляну, які трэба выконваць усімі мэтадамі, якімі можна. І атрымалася пастка для эканомікі — прадпрыемства мае заданьне, дырэктар ведае, што будзе звольнены, калі яго ня выканае, і ён проста працуе на склад”.
Злотнікаў: “Акрамя сацыялістычных мэтадаў кіраваньня эканомікай, наш урад разам з прэзыдэнтам іншага ня ведаюць. І яны разам у разгубленасьці, бо ня ведаюць, што рабіць. І на рынкавую эканоміку пераходзіць ня ўмеюць, і адкінуць гэтае сацыялістычнае кіраваньне таксама ня могуць”.
Цыганкоў: “Наколькі на эканамічную сытуацыю можа ўплываць павелічэньне замежнага доўгу Беларусі? Ці магчыма ўтрымаць курс рубля ва ўмовах нарастаньня даўгоў?”
Злотнікаў: “Сёлета мы павінны вярнуць ад 5 да 6 мільярдаў даляраў. На абслугоўваньне пазык і выплату дывідэндаў на прамыя інвэстыцыі — каля мільярду. Акрамя таго, трэба закрыць гэтую “дзірку”, якая ўтвараецца ад нэгатыўнага сальда замежнага гандлю — каля 4 мільярдаў на гэты момант.
Такім чынам, у год патрэбна 10-11 мільярдаў даляраў, каб ня падаў узровень жыцьця насельніцтва, каб не адбывалася дэвальвацыі. На гэты момант сёлета пазычылі каля 6 мільярдаў, патрэбна яшчэ 5. Калі да канца году ня знойдуць, дзе ўзяць такія грошы, то будзе вельмі цяжка ўтрымаць даходы насельніцтва хаця б на цяперашнім узроўні”.
Кавалёў: “На маю думку, мы ня знойдзем гэтыя 5 мільярдаў і не ўтрымаем курс. Калі паглядзець на сёньняшняе рашэньне Нацбанку пра забарону крэдытаваньня фізычных асобаў у валюце, то там ясна напісана прычына. Бо мы атрымліваем заробкі ў беларускіх рублях, і калі „нешта здарыцца“, то ў чалавека ня хопіць грошай, каб гэтую пазыку вяртаць. Гэта азначае, што Нацбанк трымае ў галаве нейкую наступную дэвальвацыю”.
Злотнікаў: “Сытуацыю можна было б утрымаць, калі б удалося хутка прадаць дзяржаўную маёмасьць на мільярды даляраў. Але, на маю думку, гэта малаверагодна”.
 |  |  |
Цыганкоў: “28 ліпеня ў Менску прайшла нарада Савету Міністраў, на якой падводзіліся вынікі сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця краіны за першыя шэсьць месяцаў году. Віцэ-прэм’ер Уладзімер Сямашка заявіў, што хаця ў першым паўгодзьдзі аб’ём прамысловай вытворчасьці скараціўся на 3,6 працэнта, па выніках году ўрад чакае аб’ём прамысловай вытворчасьці 99-100 працэнтаў да леташняга ўзроўню. З гэтым прагнозам не пагадзіўся памочнік прэзыдэнта Беларусі Сяргей Ткачоў, які назваў яго занадта аптымістычным і заявіў на паседжаньні: „На чым будуецца ваш аптымізм, калі цяпер прадпрыемствы 80-90 працэнтаў заробку выплачваюць за кошт крэдытаў?“ З кім бы вы больш пагадзіліся, якое меркаваньне вам здаецца больш абгрунтаваным?”
Спад будзе працягвацца
Злотнікаў: “З майго пункту гледжаньня,
Ніякіх чыньнікаў, якія б прывялі да павелічэньня вытворчасьці ў Беларусі, няма.
Цыганкоў: “Акурат учора Аляксандар Лукашэнка казаў пра тое, што трэба падключаць бізнэсмэнаў, каб яны дапамаглі разгрузіць склады беларускіх прадпрыемстваў. Сёньня ж прадпрымальнікі накіравалі ў МЗС прапановы па спрашчэньні працэдуры замежнага гандлю. Можа, урад спадзяецца прадаваць не ў Расею, а ў іншых кірунках?”
Злотнікаў: “Наша машынабудаваньне, тавары лёгкай прамысловасьці, прадукцыя сельскай гаспадаркі і харчовай прамысловасьці — амаль усё гэта ідзе выключна ў Расею. Ня думаю, што прадпрымальнікі тут чым-небудзь дапамогуць, — можа, на некалькі працэнтаў павялічаць наш збыт, ня болей”.
Цыганкоў: “Спадар Кавалёў, наколькі рэалістычным вам падаецца прагноз віцэ-прэм’ера Сямашкі?”
Кавалёў: “Ведаеце, я яшчэ большы пэсыміст у гэтай справе, чым дарадца прэзыдэнта Ткачоў. Зусім ня верыцца ў тое, пра што казаў Сямашка. Апошнія паўтара года ў Расеі пачаўся спад у крэдытаваньні многіх галінаў прамысловасьці. А паколькі ўсё беларускае абсталяваньне і машыны звычайна куплялася за банкаўскія крэдыты, то моцна ўпаў попыт на беларускія тавары.
Ці здолеем мы пераключыцца, дзякуючы прадпрымальнікам, на іншыя рынкі? У гэта таксама мне ня верыцца, бо ўзровень беларускай прадукцыі (асабліва той, што ляжыць на складах) ня вельмі адпавядае патрабаваньням эўрапейскіх пакупнікоў ці любых іншых пакупнікоў не з краінаў трэцяга сьвету.
Таму, на маю думку, спад вытворчасьці па выніках году будзе нават большы, чым цяперашнія 3,6 працэнта. Падзеньне будзе працягвацца”.
Цыганкоў: “Прэм’ер-міністар Беларусі Сяргей Сідорскі на пасяджэньні Савету Міністраў заявіў, што „ў Беларусі прынята дастаткова рашэньняў па выкананьні пастаўленых перад эканомікай задач“. Сэнс ягоных словаў у тым, што рашэньні ўжо прынятыя, і трэба толькі іх выконваць. Ці сапраўды ўрад ужо зрабіў настолькі добрыя крокі, што застаецца толькі іх выконваць?”
Кавалёў:
Але амаль дзесяцігодзьдзе эканоміка атрымлівала дадатковае банкаўскае крэдытаваньне. Гэтых крэдытаў было выдадзена занадта шмат. І справа тут не ў амэрыканскай банкаўскай сыстэме, якая нібыта спарадзіла крызіс, а ў сваёй, беларускай. І гэтыя крэдыты часта ішлі ў тыя галіны эканомікі, тавары якіх канчатковым пакупнікам былі ня вельмі патрэбныя. Напрыклад, мы доўга “будавалі будаўніцтва” як галіну. А выявілася, што гэта людзям ня так і патрэбна па рэальных цэнах”.
Цыганкоў: “Вы казалі, што добрая эканоміка тая, дзе ўлады ня ўмешваюцца. Але нават Маргарэт Тэтчэр у Брытаніі ў 80-я гады вымушаная была жалезнай рукой дзяржавы рабіць рыначныя пераўтварэньні, праводзіць прыватызацыю. Што зараз павінна, на вашу думку, зрабіць беларуская ўлада, каб правесьці лібэралізацыю эканомікі?”
Кавалёў: “Сёньня краіне найперш патрэбны нармальны фондавы рынак, нармальны рынак каштоўных папер, калі прадпрыемствы могуць выпускаць свае акцыі і аблігацыі. І, адназначна, трэба праводзіць прыватызацыю. Па-другое, каб разгрузіць склады, трэба зьнізіць цэны. І першае, што тут трэба зрабіць, — распусьціць усе аддзелы па кантролі за цэнаўтварэньнем”.
Сідорскі і Сямашка ў лютым
ужо абяцалі пад’ём у гэтым квартале
Злотнікаў: “Сідорскі ўвогуле заўсёды быў аптымістам, як і віцэ-прэм’ер Сямашка. Яшчэ напрыканцы лютага яны сьцьвярджалі, што эканоміка пачне разьвівацца ўжо ў другім квартале, і мы ўжо ў сярэдзіне году выйдзем на 5-6 працэнтаў росту. А ў канцы году атрымаем нашы прагнозныя паказьнікі — 10 працэнтаў. Мы бачым, што нічога гэтага не адбываецца, што ня вельмі ўрад разумее, як працуе эканоміка.
Па-другое, а што было такое ўрадам прынята? Размовы ідуць пра лібэралізацыю і пра будаўніцтва жыльля як лякаматыў эканомікі. Што да лібэралізацыі, то яе пакуль няма. Дзяржава найперш павінна адысьці ад рэгуляваньня цэнаў і адысьці ад усталяваньня розных загадаў і паказьнікаў — што і каму рабіць, што будаваць, вырабляць і куды экспартаваць. І пакуль гэтага не адбудзецца, то ў Беларусі ня будзе эфэктыўнай эканомікі.
Што да жыльлёвага будаўніцтва, то гэта вельмі страшная памылка ўраду — рабіць яго прыярытэтам і выдаваць пад гэта такія вялізныя крэдыты”.
Кавалёў: “Прагнозы на тое і прагнозы, каб іх пераглядаць, калі мяняюцца ўмовы. А ў нас прагноз атрымаў форму нейкага абавязковага пляну, які трэба выконваць усімі мэтадамі, якімі можна. І атрымалася пастка для эканомікі — прадпрыемства мае заданьне, дырэктар ведае, што будзе звольнены, калі яго ня выканае, і ён проста працуе на склад”.
Злотнікаў: “Акрамя сацыялістычных мэтадаў кіраваньня эканомікай, наш урад разам з прэзыдэнтам іншага ня ведаюць. І яны разам у разгубленасьці, бо ня ведаюць, што рабіць. І на рынкавую эканоміку пераходзіць ня ўмеюць, і адкінуць гэтае сацыялістычнае кіраваньне таксама ня могуць”.
10 мільярдаў у год для захаваньня сёньняшняга ўзроўню
Цыганкоў: “Наколькі на эканамічную сытуацыю можа ўплываць павелічэньне замежнага доўгу Беларусі? Ці магчыма ўтрымаць курс рубля ва ўмовах нарастаньня даўгоў?”
Злотнікаў: “Сёлета мы павінны вярнуць ад 5 да 6 мільярдаў даляраў. На абслугоўваньне пазык і выплату дывідэндаў на прамыя інвэстыцыі — каля мільярду. Акрамя таго, трэба закрыць гэтую “дзірку”, якая ўтвараецца ад нэгатыўнага сальда замежнага гандлю — каля 4 мільярдаў на гэты момант.
Такім чынам, у год патрэбна 10-11 мільярдаў даляраў, каб ня падаў узровень жыцьця насельніцтва, каб не адбывалася дэвальвацыі. На гэты момант сёлета пазычылі каля 6 мільярдаў, патрэбна яшчэ 5. Калі да канца году ня знойдуць, дзе ўзяць такія грошы, то будзе вельмі цяжка ўтрымаць даходы насельніцтва хаця б на цяперашнім узроўні”.
Кавалёў: “На маю думку, мы ня знойдзем гэтыя 5 мільярдаў і не ўтрымаем курс. Калі паглядзець на сёньняшняе рашэньне Нацбанку пра забарону крэдытаваньня фізычных асобаў у валюце, то там ясна напісана прычына. Бо мы атрымліваем заробкі ў беларускіх рублях, і калі „нешта здарыцца“, то ў чалавека ня хопіць грошай, каб гэтую пазыку вяртаць. Гэта азначае, што Нацбанк трымае ў галаве нейкую наступную дэвальвацыю”.
Злотнікаў: “Сытуацыю можна было б утрымаць, калі б удалося хутка прадаць дзяржаўную маёмасьць на мільярды даляраў. Але, на маю думку, гэта малаверагодна”.
