СЛУХАЦЬ:
– Тэлефануе зь Фінляндыі дачка і нібыта жартуе: “Бацька, як ніколі я ня стану фінкай, так ты ніколі ня станеш беларусам”. Пытаюся, скуль такія жарты?..
Адказвае, што ў інтэрнэце так напісана.
Даўняя песьня… Нават ужо старажытная. У Расіі я — беларус, у Беларусі — рускі. Там — нацыяналіст, тут — маскаль.
| Уладзімер Някляеў. Ён нарадзіўся на Гарадзеншчыне, дзяцінства правёў у Крэве – знакавым месцы беларускай гісторыі. Аўтар шэрагу кнігаў паэзіі і прозы, ляўрэат прэстыжных прэмій. У розныя часы працаваў сувязістам на Поўначы, у Сыбіры, на Далёкім Усходзе, радыёмэханікам у менскім тэлевізійным атэлье. Добра знаёмы з журналістыкай: друкаваўся ў "Знамени юности", рэдагаваў бюлетэнь "Тэатральны Мінск", быў старшым рэдактарам галоўнай рэдакцыі літаратурна-драматычных праграм Беларускага тэлебачаньня, узначальваў часопіс "Крыніца" і штотыднёвік "Літаратура і мастацтва". З 1998 па 2001 – старшыня Саюзу пісьменьнікаў. Шэраг гадоў правёў у вымушанай эміграцыі ў Польшчы і Фінляндыі, цяпер зноў жыве ў Менску. |
“А кім тады я стану, — пытаюся ў дачкі, — не напісана?..” Дачка кажа, што не, пра гэта пакуль не напісана, але пасля верша “Пакуль Абаму не забілі” стану я, яна мяркуе, мурынам. “І што ў цябе, — уздыхае няспраўджаная фінка, якая разам са мной можа стаць мурынкай, — за вечная беларуская гісторыя?..”
Што ў мяне за вечная беларуская гісторыя?..
Няўцямная.
Свая і не свая.
Чужая і не чужая.
Зрэшты, я ўжо неяк пісаў пра гэта…
“Дзіўную даў нам Бог краіну. Усё ў ёй нібыта ёсьць — у водах рыбы, у лясах зьвяры і птушкі, у гарадах і вёсках жыхары, якія самі сябе беларусамі называюць, а ладу беларускага, зь якога само па сабе было б зразумела, нашто ўсё тут і дзеля чаго, няма і няма. І спрадвеку ў тым нехта вінаваты — то рускія, то палякі, то жыды...
Толькі не самі, о, не! Дзесяць мільёнаў не вінаватых у тым, што жывуць у айчыне без Айчыны, на таямнічай зямлі зь цьмянай, нібыта чужой, гісторыяй і замглёнай, нібыта не сваёй, будучыняй”.
Дык ці ня гэта і ёсьць славутая талерантнасьць, ці ня гэта называецца беларускай памяркоўнасьцю?.. Калі не, дык усё адно гэта тое, чаго я ўсім рускім, што жыве і да скону будзе жыць ува мне, не трываю.
Яшчэ добра, што я не мурын. І што Лукашэнка ня рускі…
Беларус будзе хістацца на ўсіх вятрах і ветрыках — і будзе казаць, што ня ў шкоду яму ніякая навала, абы не зламала. Ну, няхай палятае, пакруціцца — дый праляціць... Гэта і ёсьць аснова беларускай памяркоўнасьці. Абачлівасьці, якая вынікае са страху. А страх — з гістарычнай памяці...
Хіба няма чаго баяцца?..
Яшчэ як ёсьць...
Страх быў укаранёны, увагнаны ў беларускую плоць і кроў, а калі ён раптам зьнікаў, дык яго сьвядома ўзнаўлялі тыя, хто хацеў на беларускай зямлі панаваць. Яны прыходзілі сюды, знаходзілі сабе памагатых, вынішчалі народ, гвалцілі яго і рабавалі...
Тут няма чым асабліва ганарыцца ні забойцам і рабаўнікам, ні беларусам. Апошнім хіба толькі тым, што ўсё ж выстаялі. А дакладней — выжылі насуперак усім і ўсяму.
Але ж гэткі самы, ці ў нечым падобны лёс мелі іншыя нацыі і народы, якія тым ня менш ня толькі выстаялі, але і сталі нацыямі, сталі народамі. А беларусы — хоць і выстаялі, але ня сталі. І дагэтуль, маючы якую-ніякую, але ўсё ж сваю дзяржаву, нібыта і ня ведаюць, ці могуць, ці хочуць яны беларускай нацыяй стаць. Калі прызначаць іх у беларусы, дык будуць імі. А калі не — дык не, і так пражывуць.
Стаўленьне беларусаў да саміх сябе, да самаіндэнтыфікацыі — ніякі не ўнікальны выпадак у гісторыі, так заўсёды і паўсюль было. Народ да нацыі вялі і прыводзілі ягоныя лідэры.
З нацыянальнымі лідэрамі ў нас гэткія ж праблемы, як і з нацыяй, бо адно з другога вынікае. Лідэры нібыта былі і ёсьць, услаўленыя і міталагізаваныя — і ў той жа час нібыта не было іх і няма, таму што нават нешта спраўдзіўшы, зьдзейсьніўшы, не далі яны ўсім зразумелага адказу на тое, нашто быць народам, навошта быць нацыяй? Якая ад гэтага выгода?..
Дзіўна ня тое, што гэта трэба тлумачыць. Дзіўна, што дасюль гэтага ніхто не растлумачыў, раздражняючыся і крыўдуючы на народ, які жадае не таго, чаго трэба было б жадаць народу...
А што народ без выгод?.. Чаго ён, народ, жадае? Хто ведае, хто ўгадае?.. “Нацыянальнай ідэі!” — сказаў Пазьняк. І знайшоў тую ідэю ў Польшчы.
“Чаркі ды скваркі!” — сказаў Лукашэнка. І не паеўхаў у Польшчу, бо ўгадаў.
Дык, можа, гэта і ёсьць нацыянальная ідэя?.. Прынамсі, сёньня… І на каго за гэта крыўдаваць? На аднаго Лукашэнку?.. Можна, канешне, на аднаго яго.
Але, пакрыўдаваўшы, усё ж варта было б задацца пытаньнем: а чаго насамрэч, апроч чаркі ды скваркі, павінен яшчэ хацець народ?..
Страшнавата задаваць сабе такое пытаньне, бо відавочны адказ: народ хоча мець тое, што мае. Іначай меў бы іншае.
І тым ня менш, і ўсё ж — насуперак усім і ўсяму, і нават сабе самому:
Народу можа засціць зрок
Без дай прычыны.
Ды бачыць Божа кожны крок
На звод Айчыны.
У вочы вам адплаты час
Зірне сурова.
Каб дзеці апраўдалі вас —
Вярніце Мову!
Няма пачаткаў і канцоў,
Усё — працяг.
Каб не ўскіпела ў жылах кроў —
Вярніце Сцяг!
Улады сверб, што вас скубе,
І славы сверб,
Пакіньце ўсё сваё сабе —
Вярніце Герб!
Дальбог, пра гэта не са зла
Малюся ў скрусе,
А каб зямля вас прыняла
На Беларусі.
Р. S.
Некалі, яшчэ ў мінулым стагодзьдзі, калі напісаўся гэты верш, я меў хоць і наіўнае, але ўсё ж спадзяваньне на тое, што нехта некага прызначыць у беларусы…
Ніхто нікога не прызначыў.
