Вёску Нарач, якая знаходзіцца недалёка ад галоўнага беларускага возера, ніхто Нараччу не называе. Як і стагодзьдзі таму, мястэчка засталося Кабыльнікам. Нават у вуснах ягоных новых жыхароў, якія прыехалі сюды адносна нядаўна. Як, напрыклад, Віталь Ананька. Высокі чарнявы прыгажун, пераселены ў курортныя мясьціны з забруджанай радыяцыяй Магілёўшчыны. Я зь дзяцінства памятаю сацрэалістычную карціну. Называлася яна “Забастоўка нарачанскіх рыбакоў”. На палатне паказвалася гаротнае жыцьцё пад панскай Польшчай. Але ў незалежнай Беларусі рыбакам лягчэй ня стала. І баставаць даўно няма каму.
Віталь: “Летам тут насельніцтва ў два разы больш. Ідзеш па вуліцы, нікога не пазнаеш. Зімой зацішша тут. Выдатна. Летам жыць тут вельмі цяжка”.
Карэспандэнт: “А з чаго жыве Кабыльнік?”
Віталь: “У нас тут ёсьць завод безалькагольных напояў, ёсьць маслазавод свой, ёсьць мясакамбінат. Раней працаваў яшчэ рыбзавод. Але зачынілі. Я там таксама працаваў бухгальтарам-праграмістам. Аддалі “Белрыбе”. Сказалі: “Усіх прымем, з усімі кантракты заключым”. Як толькі перадалі, усім сказалі: “Пішыце заявы, ніхто не застаецца”.
Карэспандэнт: “І не было ніякага жаданьня адстойваць свае правы?”
Віталь: “Адзін бунтаваць ня будзеш. Я б пайшоў бунтаваць, а астатнія баяцца. Баяцца слова сказаць. Так іх выхавалі бацькі. Бацькі жылі пад серпам і молатам, усяго баяліся, слова не скажы. Зараз, здаецца, дзяржава незалежная, але жывуць, як у Савецкім Саюзе”.
Больш за ўсё ў сваіх вандроўках я люблю гутарыць са старажыламі. Старыя людзі ня толькі многа памятаюць, але як ніхто могуць у дэталях распавесьці пра самыя жахлівыя этапы беларускай гісторыі. Але кабыльніцкая старажылка, спадарыня Тэрэза, 80-гадовая акуратна прычасаная, усьмешлівая пані ў фартушку і акулярах, мяне агаломшыла адразу. На маё “добры дзень” я пачуў вясёлае “Хайль Гітлер”. Я нават міжволі агледзеў сябе. Можа, у адзеньні што ня так? Але справа была не ўва мне.
Карэспандэнт: “Добры дзень!”
Тэрэза: “Хайль Гітлер!”
Карэспандэнт: “А чаму Вы мяне так вітаеце?”
Тэрэза: “Падобны, падобны”.
Справа ў тым, што ў старой Тэрэзы вывезьлі ў сыбірскую невараць амаль усю радню. Рыхтаваліся да высылкі і сама мая гераіня, і яе бацькі. Перашкодзіў гэтаму чэрвень 1941 году. Тэрэза распавядае пра прыход немцаў як пра ці ня самы сьветлы ўспамін дзяцінства.
Тэрэза: “На матацыклах. А строгія! Боты высокія! Прыгожыя! Пагоны! Шапкі такія, як цяпер нашы носяць ваенныя. Лялькі! Сем чалавек прыехала. Наляцелі і дзеці, і ўсе. Цукеркі даюць жменямі. Гавораць па-нямецку”.
Карэспандэнт: “Немцаў сустракалі як вызваліцеляў?”
Тэрэза: “Някепска. У нас тут ніякіх не было праблем”.
Але пра адну праблему мне ўсё ж давялося нагадаць шаноўнай пані.
Тэрэза: “Вельмі многа жыдоў было. Расстралялі ў 42-м годзе. Вялі іх туды, дзе нашы могілкі каталіцкія. Там яны яму самі капалі”.
Карэспандэнт: “А людзі казалі што?”
Тэрэза: “Шкадавалі жыдоў. Мы ж сябравалі. Католік ты, праваслаўны ці жыд. Наш Ісус Хрыстос таксама жыд. Плакалі людзі”.
А вось гісторыя ад пані Тэрэзы, якая больш нагадвае сюжэт для кінараману. Бо ў вайну гінулі ня толькі ад варожых куль. Але і ад каханьня.
Тэрэза: “Адзін немец у Кабыльніку застрэліўся за нашу дзеўку. Ён моцна закахаўся ў яе. Яна была сапраўды прыгожая. Ён вельмі яе кахаў. Ну дык тут усе — а-я-яй, пэўна расстраляюць. Але гэты немец у камэндатуры пакінуў ліст. “Калі яна ня пойдзе за мяне, дык я скончу жыцьцё самагубствам”. І гэты ліст выратаваў. Лёйтман быў добры. Казаў: “Калі я нап’юся і буду ляжаць на плошчы, дык людзі мяне схаваюць, калі партызаны будуць ісьці”. Праўда. Ён нічога нікому благога не рабіў”.
Карэспандэнт: “Камэндант?”
Тэрэза: “Лёйтман яго звалі. І што вы думаеце? Яе не кранулі”.
На разьвітаньне бабулька засьпявала адну са сваіх улюбёных дзіцячых песенек, якой навучылася ў школцы. Як вы разумееце, я не зьдзівіўся мове гэтай песенькі.
Можна несьці веру ў Госпада праз касьцёльны амбон. Можна прапаведаваць, ходзячы па хатах. А кабыльніцкі ксёндз Бэрнард арганізаваў футбольную каманду. Ён праводзіць турніры і прапагандуе здаровы лад жыцьця. Дзякуючы чаму знайшоў у Кабыльніку шмат прыхільнікаў сярод моладзі. Маладому пажарнаму Валодзю такое спалучэньне рэлігіі і спорту вельмі да душы.
Карэспандэнт: “А чыя гэта была ініцыятыва?”
Валодзя: “Самога айца Бэрнарда. Ён арганізаваў каманду. Ён прыяжджае на наш школьны стадыён. Там гуляем”.
Карэспандэнт: “Спорт асобна, вера асобна?”
Валодзя: “Усё разам”.
Нарач — гэта перш за ўсё курорт. Пра справы курортныя са мною пагадзіўся пагаварыць маркетоляг аднайменнага тургатэлю Віктар Мароз. Чалавек малады, разумны, адукаваны — і, што не зьдзівіла, беларускамоўны.
Карэспандэнт: “Асноўны кантынгент людзей, якія тут адпачываюць? Тут ёсьць замежнікі?”
Віктар: “Замежнікаў хапае. Але найперш гэта людзі з Расеі. Дзесьці адсоткаў 90 ад усіх замежных адпачывальнікаў у нас — расейскія. Ёсьць латышы, эстонцы. Літоўцы неяк ня вельмі сюды едуць”.
Карэспандэнт: “А што сюды прыцягвае нашых усходніх суседзяў?”
Віктар: “Цэны. У нас усё нашмат таньней”.
Карэспандэнт: “Яны праз Нарач адкрываюць для сябе Беларусь?”
Віктар: “У прынцыпе так”.
Карэспандэнт: “І якія ўражаньні?”
Віктар: “Яны, калі едуць, думаюць, што Беларусь — гэта такі Савецкі Саюз. А прыяжджаюць і зьдзіўляюцца. Аказваецца, Эўропы тут. У Будслаў возім, касьцёл паказваем. Вельмі ўражаныя людзі прыяжджаюць адтуль. Тады ёсьць па Нарачанскай архітэктуры — пяць касьцёлаў, цэрквы. Усё, што тут у нас увогуле ёсьць. Панскія маёнткі, якія захаваліся. Напрыклад, Камарова. Мосар ёсьць. Яны насамрэч бачаць, што такое Беларусь. Паходзяць, пагавораць зь людзьмі. Вы ведаеце, як размаўляе наша старое пакаленьне. Яны пасьля ўсяго адчуваюць сябе не як у сябе на радзіме. Бо дух беларушчыны прысутнічае”.
Далёка ня ў кожнай вёсцы ёсьць свой рок-гурт. І гурт “Дабл” — лішні доказ таго, што Кабыльнік — гэта ня вёска. Тут культурнае мястэчка. У звычайным гаражы зьбіраюцца маладыя хлопцы абсалютна розных прафэсій, ёсьць тут і масажыст, ёсьць і праграміст. Зьбіраюцца, каб сьпяваць панк-рок. Хуліганскія тэксты, дарэчы, піша ўжо знаёмы нам Віктар Мароз. Назіраючы, зь якім імпэтам і бляскам у вачах яны гавораць пра будучыню, цяжка заставацца пэсымістам.
Карэспандэнт: “А вас ведаюць вашы аднагодкі?”
Піліп: “Увесь Кабыльнік ведае. Хто ня ведае, мы ўсім распаўсюджваем інфармацыю, што ёсьць такі гурт “Дабл”. Што добрую музыку хлопцы граюць”.
Алесь: “Апошні раз мы выступалі ў Мядзелі. Падпольны канцэрт у гаражы. Мы хацелі арганізаваць канцэрт у Доме культуры. Нам сказалі, што благая праводка і мы ня можам арганізаваць канцэрт. Таму мы ўсю апаратуру перавезьлі сюды і тут зрабілі “опэн эйр”.
Карэспандэнт: “Улада не спрыяе творчасьці?”
Алесь: “Зусім”.
Піліп: “Мы ўсімі рукамі і нагамі зьбіраемся данесьці да нашага народу тое, што ў нашай краіне ня ўсё так добра, як нам кажуць па тэлевізары. Што людзей зьнішчаюць. Будзем змагацца. Рабіць нешта. І тое, што ўсё будзе добра, гэта за намі. Ні за кім больш. Бяз нас тут нічога ня зробіцца”.
Карэспандэнт: “І вы не зьбіраецеся эміграваць?”
Піліп: “Гэта ня мае сэнсу. Кідаць сваю краіну ў такім гідоцьці, у якім яна зараз знаходзіцца”.
Віталь: “Летам тут насельніцтва ў два разы больш. Ідзеш па вуліцы, нікога не пазнаеш. Зімой зацішша тут. Выдатна. Летам жыць тут вельмі цяжка”.
Карэспандэнт: “А з чаго жыве Кабыльнік?”
Віталь: “У нас тут ёсьць завод безалькагольных напояў, ёсьць маслазавод свой, ёсьць мясакамбінат. Раней працаваў яшчэ рыбзавод. Але зачынілі. Я там таксама працаваў бухгальтарам-праграмістам. Аддалі “Белрыбе”. Сказалі: “Усіх прымем, з усімі кантракты заключым”. Як толькі перадалі, усім сказалі: “Пішыце заявы, ніхто не застаецца”.
Карэспандэнт: “І не было ніякага жаданьня адстойваць свае правы?”
Віталь: “Адзін бунтаваць ня будзеш. Я б пайшоў бунтаваць, а астатнія баяцца. Баяцца слова сказаць. Так іх выхавалі бацькі. Бацькі жылі пад серпам і молатам, усяго баяліся, слова не скажы. Зараз, здаецца, дзяржава незалежная, але жывуць, як у Савецкім Саюзе”.
Больш за ўсё ў сваіх вандроўках я люблю гутарыць са старажыламі. Старыя людзі ня толькі многа памятаюць, але як ніхто могуць у дэталях распавесьці пра самыя жахлівыя этапы беларускай гісторыі. Але кабыльніцкая старажылка, спадарыня Тэрэза, 80-гадовая акуратна прычасаная, усьмешлівая пані ў фартушку і акулярах, мяне агаломшыла адразу. На маё “добры дзень” я пачуў вясёлае “Хайль Гітлер”. Я нават міжволі агледзеў сябе. Можа, у адзеньні што ня так? Але справа была не ўва мне.
Карэспандэнт: “Добры дзень!”
Тэрэза: “Хайль Гітлер!”
Карэспандэнт: “А чаму Вы мяне так вітаеце?”
Тэрэза: “Падобны, падобны”.
Справа ў тым, што ў старой Тэрэзы вывезьлі ў сыбірскую невараць амаль усю радню. Рыхтаваліся да высылкі і сама мая гераіня, і яе бацькі. Перашкодзіў гэтаму чэрвень 1941 году. Тэрэза распавядае пра прыход немцаў як пра ці ня самы сьветлы ўспамін дзяцінства.
Тэрэза: “На матацыклах. А строгія! Боты высокія! Прыгожыя! Пагоны! Шапкі такія, як цяпер нашы носяць ваенныя. Лялькі! Сем чалавек прыехала. Наляцелі і дзеці, і ўсе. Цукеркі даюць жменямі. Гавораць па-нямецку”.
Карэспандэнт: “Немцаў сустракалі як вызваліцеляў?”
Тэрэза: “Някепска. У нас тут ніякіх не было праблем”.
Але пра адну праблему мне ўсё ж давялося нагадаць шаноўнай пані.
Тэрэза: “Вельмі многа жыдоў было. Расстралялі ў 42-м годзе. Вялі іх туды, дзе нашы могілкі каталіцкія. Там яны яму самі капалі”.
Карэспандэнт: “А людзі казалі што?”
Тэрэза: “Шкадавалі жыдоў. Мы ж сябравалі. Католік ты, праваслаўны ці жыд. Наш Ісус Хрыстос таксама жыд. Плакалі людзі”.
А вось гісторыя ад пані Тэрэзы, якая больш нагадвае сюжэт для кінараману. Бо ў вайну гінулі ня толькі ад варожых куль. Але і ад каханьня.
Тэрэза: “Адзін немец у Кабыльніку застрэліўся за нашу дзеўку. Ён моцна закахаўся ў яе. Яна была сапраўды прыгожая. Ён вельмі яе кахаў. Ну дык тут усе — а-я-яй, пэўна расстраляюць. Але гэты немец у камэндатуры пакінуў ліст. “Калі яна ня пойдзе за мяне, дык я скончу жыцьцё самагубствам”. І гэты ліст выратаваў. Лёйтман быў добры. Казаў: “Калі я нап’юся і буду ляжаць на плошчы, дык людзі мяне схаваюць, калі партызаны будуць ісьці”. Праўда. Ён нічога нікому благога не рабіў”.
Карэспандэнт: “Камэндант?”
Тэрэза: “Лёйтман яго звалі. І што вы думаеце? Яе не кранулі”.
На разьвітаньне бабулька засьпявала адну са сваіх улюбёных дзіцячых песенек, якой навучылася ў школцы. Як вы разумееце, я не зьдзівіўся мове гэтай песенькі.
Можна несьці веру ў Госпада праз касьцёльны амбон. Можна прапаведаваць, ходзячы па хатах. А кабыльніцкі ксёндз Бэрнард арганізаваў футбольную каманду. Ён праводзіць турніры і прапагандуе здаровы лад жыцьця. Дзякуючы чаму знайшоў у Кабыльніку шмат прыхільнікаў сярод моладзі. Маладому пажарнаму Валодзю такое спалучэньне рэлігіі і спорту вельмі да душы.
Карэспандэнт: “А чыя гэта была ініцыятыва?”
Валодзя: “Самога айца Бэрнарда. Ён арганізаваў каманду. Ён прыяжджае на наш школьны стадыён. Там гуляем”.
Карэспандэнт: “Спорт асобна, вера асобна?”
Валодзя: “Усё разам”.
Нарач — гэта перш за ўсё курорт. Пра справы курортныя са мною пагадзіўся пагаварыць маркетоляг аднайменнага тургатэлю Віктар Мароз. Чалавек малады, разумны, адукаваны — і, што не зьдзівіла, беларускамоўны.
Карэспандэнт: “Асноўны кантынгент людзей, якія тут адпачываюць? Тут ёсьць замежнікі?”
Віктар: “Замежнікаў хапае. Але найперш гэта людзі з Расеі. Дзесьці адсоткаў 90 ад усіх замежных адпачывальнікаў у нас — расейскія. Ёсьць латышы, эстонцы. Літоўцы неяк ня вельмі сюды едуць”.
Карэспандэнт: “А што сюды прыцягвае нашых усходніх суседзяў?”
Віктар: “Цэны. У нас усё нашмат таньней”.
Карэспандэнт: “Яны праз Нарач адкрываюць для сябе Беларусь?”
Віктар: “У прынцыпе так”.
Карэспандэнт: “І якія ўражаньні?”
Віктар: “Яны, калі едуць, думаюць, што Беларусь — гэта такі Савецкі Саюз. А прыяжджаюць і зьдзіўляюцца. Аказваецца, Эўропы тут. У Будслаў возім, касьцёл паказваем. Вельмі ўражаныя людзі прыяжджаюць адтуль. Тады ёсьць па Нарачанскай архітэктуры — пяць касьцёлаў, цэрквы. Усё, што тут у нас увогуле ёсьць. Панскія маёнткі, якія захаваліся. Напрыклад, Камарова. Мосар ёсьць. Яны насамрэч бачаць, што такое Беларусь. Паходзяць, пагавораць зь людзьмі. Вы ведаеце, як размаўляе наша старое пакаленьне. Яны пасьля ўсяго адчуваюць сябе не як у сябе на радзіме. Бо дух беларушчыны прысутнічае”.
Далёка ня ў кожнай вёсцы ёсьць свой рок-гурт. І гурт “Дабл” — лішні доказ таго, што Кабыльнік — гэта ня вёска. Тут культурнае мястэчка. У звычайным гаражы зьбіраюцца маладыя хлопцы абсалютна розных прафэсій, ёсьць тут і масажыст, ёсьць і праграміст. Зьбіраюцца, каб сьпяваць панк-рок. Хуліганскія тэксты, дарэчы, піша ўжо знаёмы нам Віктар Мароз. Назіраючы, зь якім імпэтам і бляскам у вачах яны гавораць пра будучыню, цяжка заставацца пэсымістам.
Карэспандэнт: “А вас ведаюць вашы аднагодкі?”
Піліп: “Увесь Кабыльнік ведае. Хто ня ведае, мы ўсім распаўсюджваем інфармацыю, што ёсьць такі гурт “Дабл”. Што добрую музыку хлопцы граюць”.
Алесь: “Апошні раз мы выступалі ў Мядзелі. Падпольны канцэрт у гаражы. Мы хацелі арганізаваць канцэрт у Доме культуры. Нам сказалі, што благая праводка і мы ня можам арганізаваць канцэрт. Таму мы ўсю апаратуру перавезьлі сюды і тут зрабілі “опэн эйр”.
Карэспандэнт: “Улада не спрыяе творчасьці?”
Алесь: “Зусім”.
Піліп: “Мы ўсімі рукамі і нагамі зьбіраемся данесьці да нашага народу тое, што ў нашай краіне ня ўсё так добра, як нам кажуць па тэлевізары. Што людзей зьнішчаюць. Будзем змагацца. Рабіць нешта. І тое, што ўсё будзе добра, гэта за намі. Ні за кім больш. Бяз нас тут нічога ня зробіцца”.
Карэспандэнт: “І вы не зьбіраецеся эміграваць?”
Піліп: “Гэта ня мае сэнсу. Кідаць сваю краіну ў такім гідоцьці, у якім яна зараз знаходзіцца”.
