Напярэдадні новага навучальнага году Міхась Скобла гутарыць са старшынём Таварыства беларускай школы, выкладчыкам Беларускага дзяржаўнага пэдагагічнага ўнівэрсытэту імя Максіма Танка Алесем Лозкам.
Міхась Скобла: “Спадар Алесь, нядаўна Міністэрства адукацыі адрапартавала: стан усіх школаў у нашай краіне “добры ці здавальняючы”: можна пачынаць новы навучальны год. А які ў нас стан зь беларускамоўнай школьнай адукацыяй?”
Скобла: “Памятаю, нехта з чыноўнікаў Мінадукацыі “пажартаваў” у інтэрвію. Маўляў, “не перажывайце вы так за беларускія школы! Чым больш мы іх зачыняем, тым больш абітурыентаў на ўступных іспытах здае тэсты па-беларуску”. Гэта праўда?”
Лозка: “З аднаго боку, сапраўды, так і адбываецца. Абітурыенты выбіраюць найчасьцей беларускую мову, і гэтая лічба апошнім часам трошкі ўзрастае. У прадчуваньні нацыянальнай трагедыі ў народзе больш выразна сталі праяўляцца нацыянальныя пачуцьці й пратэстныя ўчынкі, асабліва ў моладзі. Штогод павялічваецца колькасьць тых, хто жадае здаваць тэсты па беларускай мове (летась – 87 000 абітурыентаў), у той час, як колькасьць выпускнікоў беларускіх школаў памяншаецца (каля 20 000 у мінулым годзе). Сёлета ўжо гэтыя паказчыкі зьменшыліся прыблізна на 3%. Затое тэсты па-беларуску здалі лепш, чым па-расейску: кожны трэці іспыт па расейскай мове завалены. Па гісторыі на беларускай мове праходзілі тэставаньне ў 2007 годзе 27 490 чалавек з 37 717 усіх абітурыентаў, сёлета – 22 тысячы з 28 479. Што да колькасьці абітурыентаў, якія абралі іспыты на роднай мове, то іх сёлета было 4%. І гэта нягледзячы на тое, што Міністэрства адукацыі перавяло выкладаньне гісторыі й геаграфіі на расейскую мову.
Гэтыя “аптымістычныя” паказчыкі я тлумачу тым, што яшчэ ня скончыўся паток дзяцей, якія пачыналі навучаньне ў школах зь беларускай мовай навучаньня. Яны яшчэ дыхалі паветрам свабоды, а сёньня гэтыя школьнікі ў выпускных клясах. І беларушчына ў іхніх душах засталася. Але з боку міністэрскага чыноўніка жарт выглядае цынічна. Міністэрства адукацыі павінна выконваць свае наўпроставыя функцыі – выхоўваць грамадзянаў незалежнай Беларусі, а не праводзіць русіфікацыю”.
Скобла: “Сёлета ўпершыню за многія гады пры паступленьні на філялягічны факультэт БДУ не было конкурсу. Ледзьве набралі патрэбную колькасьць студэнтаў. Чаму прафэсія настаўніка становіцца ўсё больш непрэстыжнай?”
Лозка: “Так, сапраўды, сёлета былі вельмі малыя конкурсы. Ажно ў адзінаццаці вышэйшых навучальных установах быў недабор на многія спэцыяльнасьці. Прычым, ня толькі на беларусазнаўчыя, але й на гісторыю, на ангельскую мову, на матэматыку, на фізыку. Чаму прафэсія пэдагога робіцца непрэстыжнай? А паглядзіце, якія ў настаўнікаў заробкі. У два-тры разы меншыя, чым у міліцыянтаў! Дзяржава ўвесь час эканоміць на настаўніках! Гэта адно. А другая прычына адсутнасьці конкурсаў у тым, што перад гэтым з высокіх трыбунаў было заяўлена, што гадзінаў у школах будзе менш, што дванаццатая кляса ў школах проста адмяняецца.
Між іншым, цікавы факт: як мы ведаем, з гэтага навучальнага году ў школах зусім ня будзе гэткага прадмету, як “Усясьветная мастацкая культура”. А наборы ў некаторых ВНУ на гэтую спэцыяльнасьць, як ні дзіўна, адбыліся! Напрошваецца пытаньне: што будучыя культуразнаўцы будуць выкладаць? Хутка ў нас у Пэдагагічным унівэрсытэце імя Максіма Танка пачнуцца заняткі, і мы, паводле навучальнага пляну, павінны будзем накіроўваць студэнтаў у школы на практыку. А куды накіроўваць, калі такога прадмету няма?! Дарэчы, пасьля гэтай псэўдарэформы ўзьнікла столькі праблемаў, столькі нявырашаных пытаньняў! Беларускія настаўнікі яшчэ схопяцца за галаву пасьля 1 верасьня”.
Скобла: “Вы згадалі пра скасаваны прадмет – усясьветную мастацкую культуру. А ці так ужо патрэбная яна ў звычайнай агульнаадукацыйнай школе?”
Лозка: “Вельмі патрэбная, асабліва нам, беларусам. Паглядзіце, у школах розных краінаў такі прадмет прысутнічае. Вазьміце Расею, там усясьветную мастацкую культуру вывучаюць. Кіраўніцтва Беларусі ня раз заяўляла, што Беларусь будзе інтэгравацца з Расеяй, браць зь яе прыклад. Дык вазьміце! У Расеі ёсьць гэты прадмет, а ў нас няма”.
Скобла: “Яшчэ адна заганная тэндэнцыя ў сфэры адукацыі: у беларускамоўных школах пачалі зьяўляцца расейскамоўныя клясы. Да чаго гэта можа прывесьці?”
Лозка: “Сапраўды, такое мае месца. Скажам, існуе беларускамоўная школа. І тут нейкаму чыноўніку хочацца стварыць у ёй расейскамоўную клясу. Ствараюць. І – праз некаторы час школа цалкам пераводзіцца на расейскамоўны рэжым. Так летась адбылося ў горадзе Глыбокім з СШ № 2. Так адбываецца па ўсёй Беларусі. І ў Менску таксама. Напрыклад, СШ № 190 была беларускамоўнай, стварылі расейскамоўную першую клясу, потым – другую, трэцюю, і – пайшло-паехала. Мы з гэтым, як можам, змагаемся”.
Скобла: “Рыхтуючыся да перадачы, я са зьдзіўленьнем даведаўся, што ў Беларусі існуе дзяржаўная “Праграма мераў па пашырэньні сфэры выкарыстаньня беларускай мовы ў сыстэме адукацыі”, зацьверджаная пастановай Міністэрства адукацыі ад 27 жніўня 2002 году. Аказваецца, ужо шэсьць гадоў дзейнічае адмысловая праграма. Ці ня дзейнічае?”
Лозка: “На жаль, гэтая праграма зусім ня дзейнічае. Але яна ёсьць, і яе ніхто не адмяняў. Праграма, дарэчы, нядрэнная, і калі б яна выконвалася, то праблемаў зь беларускамоўным навучаньнем у нас не было б. Але чыноўнікі ад адукацыі робяць выгляд, што такой праграмы няма”.
Скобла: “Каб не выконвалася адна дзяржаўная праграма, павінна быць нейкая контрпраграма, сфэра адукацыі – гэта ж сыстэма, дзе дзейнічаюць цыркуляры ды распараджэньні. Ці існуе нейкі дакумэнт, які дазваляе не выконваць праграму па падтрымцы роднай мовы?”
Лозка: “Магчыма, існуе, таму што пішуцца, часта ў таямніцы ад грамадзтва, новыя законы. Беларускае заканадаўства ўвогуле вельмі няпэўнае, многія нарматыўныя акты можна па-рознаму трактаваць. Часам чыноўнікі гэтым карыстаюцца й ўпарта, быццам выконваюць чыёсьці заданьне, пераводзяць нашу школу на расейскія рэйкі”.
Скобла: “Як ужо было сказана, апошнім часам выкладаньне гісторыі Беларусі ў беларускіх школах мае адбывацца па-расейску. Выказацца на гэтую тэму я папрасіў настаўніка гісторыі Давыд-Гарадоцкай СШ №1 Віктара Вабішчэвіча”.
Віктар Вабішчэвіч: “І настаўнікі, і вучні пераважна адмоўна ставяцца да фактычнага загаду перавесьці выкладаньне гісторыі на расейскую мову. Мы атрымліваем расейскамоўныя падручнікі й проста абавязаныя выкладаць па-расейску. Гэта, вядома, удар па гісторыі Беларусі. Але ў першую чаргу, калі глядзець з пункту погляду той самай дзяржаўнай ідэалёгіі, гэта ўдар па беларускай дзяржаўнасьці й самой ідэалёгіі. Усе прывыклі, што гісторыю свайго краю, гісторыю Беларусі, мы вывучаем на роднай мове. Гэта натуральна. А цяпер што з тэрмінамі рабіць? Як пісаць у тэстах – вальны сойм? Ці ламаць словы на расейскі манер? Узьнікае вельмі шмат пытаньняў, пра якія, па-мойму, ніхто ня думае”.
Скобла: “А што чуваць з “інтэграваным курсам гісторыі”? Ці ўдаецца спалучыць гісторыю Беларусі з гісторыяй, скажам, Кітаю? Якія тут посьпехі?”
Вабішчэвіч: “На шчасьце, пакуль што гісторыя Беларусі заставалася асобным прадметам. Пакуль што мы ставілі дзьве адзнакі. Мабыць, дзякуючы таму, што ёсьць пакуль дзяржаўны іспыт па гісторыі Беларусі. Але тое, што зроблена з гэтага навучальнага году, калі два прадметы запісаныя адным радком, і мы вывучаем пасьлядоўна, спачатку ўсеагульную гісторыю, а потым гісторыю Беларусі, гэта бязглузьдзіца. Асабліва складана даводзіцца настаўнікам. Думаю, што наша роднае Міністэрства адукацыі само праз пару гадоў зразумее, што з аб’яднанай гісторыяй намудрагеліла, і запіша так, як і было раней: гісторыя Беларусі – 1 гадзіна, усясьветная гісторыя – 1 гадзіна на тыдзень. Я думаю, што ў Беларусі знойдуцца нейкія сілы, якія зразумеюць, што нашай краіне патрэбная гісторыя Беларусі”.
Скобла: Спадар Алесь, зыходзячы з усяго вышэйсказанага, напярэдадні новага навучальнага году мы ўсё ж павіншуем беларускіх настаўнікаў, ці паспачуваем ім?”
Лозка: “Павіншаваць можна, але й паспачуваць трэба, безумоўна. Пасьля 1 верасьня самі настаўнікі зразумеюць сваё незайздроснае становішча. Вяртаньне да адзінаццацігодкі так эмацыйна ўспрымалася ў грамадзтве, бацькі нібыта з палёгкай уздыхнулі: на год менш трэба будзе выпраўляць дзяцей у школу. Але мы больш згубім, чым набудзем. У нас у Беларусі школьная адукацыя, трэба сказаць, была нядрэннай. А цяпер мы будзем адставаць ад другіх краінаў сьвету. Дарэчы, тая самая Расея заявіла, што дзесьці ў 2010 годзе яны пяройдуць на дванаццацігодку. У цывілізаваных краінах, нават у Кітаі навучаньне ў школах працягваецца дванаццаць гадоў, гэта міжнародны стандарт. У сьвеце ўсе пераходзяць на дванаццацігодку, а Беларусь, наадварот, адыходзіць ад стандартаў. Гэта нам яшчэ адгукнецца. Крызіс у адукацыі – прадвесьнік агульнага крызісу ў краіне. А нашыя ўлады ў галіне адукацыі сёньня дзейнічаюць паводле народнай прымаўкі: “Акуля, што шыеш не адтуля?” – “А я, матухна, яшчэ пароць буду”.
