24 чэрвеня Аляксандар Лукашэнка выдаў указ, якім прызначыў выбары ў Палату прадстаўнікоў на 28 верасьня. Выбарчая кампанія пачалася. Перш чым разважаць пра яе, я прапаную паразмаўляць пра тое, што ж такое парлямэнт у цяперашняй дзяржаўнай сыстэме Беларусі і чым ён можа стаць.
Усе адзначаюць, што паўнамоцтвы палаты – больш чым сьціплыя, паводле Канстытуцыі 1996 году прэзыдэнцкі дэкрэт вышэй за закон, ды і пісаньнем законаў дэпутатаў не абцяжарваюць: палата цяперашняга скліканьня паставіла своеасаблівы рэкорд – за 4 гады яна сама прапанавала толькі два закона, безьліч астатніх былі прапанаваныя адміністрацыяй прэзыдэнта і ўрадам.
Гэта з аднаго боку. Але зь іншага боку парлямэнт, нават самы бяспраўны, гэта, так бы мовіць, пляцоўка легітымнага шуму. І калі там будуць людзі, якія гэты шум паднімаюць, іх уплыў можа быць значна большым, чым можна меркаваць, зыходзячы адно з літары закону. Вярхоўны Савет 12-га скліканьня стаў напачатку 90-х рэальнай уладай зусім не таму, што нехта павялічыў ягоныя паўнамоцтвы. Дык што такое парлямэнт зараз і чым ён можа стаць? Паўлюк Быкоўскі, Вам першаму пытаньне.
Быкоўскі: "Я б сказаў некалькі словаў у абарону палаты прадстаўнікоў. У яе зараз няма цэнтру законапраектнай дзейнасьці, ён належыць адміністрацыі прэзыдэнта, і таму палаце зараз сапраўды дастаткова складана самой распрацоўваць законапраекты. Толькі старыя дэпутаты, якія маюць досьвед працы яшчэ ў Вярхоўным Савеце, яшчэ памятаюць, што яны пісалі законапраекты. Зараз проста няма такой звычкі. Ёсьць досьвед палаты мінулага скліканьня, калі там нечакана зьявілася дэпутацкая група "Рэспубліка", якая і стала той самай пляцоўкай "легітымнага шуму". Нічога падобнага ў палаце цяперашняга скліканьня ўжо не было, і вялікае пытаньне, ці можа ўзьнікнуць такая пляцоўка ў наступным парлямэнце".
Дракахруст: "Алесь Чобат, некалькі тыдняў таму Аляксандар Лукашэнка заявіў у інтэрвію агенцтву “Reuters”, што ён сам нават хацеў бы, каб у новы парлямэнт патрапіла некалькі апазыцыянэраў, што шкоды вялікай ад іх ня будзе. Але ці мае ён рацыю у гэтай сваёй упэўненасьці? "Цьвёрдая" апазыцыя складала толькі 10% у Вярхоўных Саветах і 12-га і 13-га скліканьняў, але яе ўплыў быў значна большым, чым гэтыя самыя 10%."
Чобат: "Я думаю, што цяперашні парлямэнт усё яшчэ пераходны. Ён пераходны ад таго парлямэнту ўзору 1990-1995 гадоў, які вы прыгадалі, да парлямэнту фэадальнага. Мы ідзем у бок фэадальнай манархіі, і гэта будзе такі прыдатак абсалютызму. Сапраўды, зараз ужо ня важна, будзе там апазыцыя ці не. А тое, што Вы кажаце пра 10%, дык час быў іншы, час нацыянальна-вызваленчага руху. І калі прыпякло ў канцы лета 1991 году і ельцынская Расея абвясьціла сябе правапераемніцай усяго Савецкага Саюзу, дык тут імгненна ўсе парабіліся нацыяналістамі і незалежнікамі".
Дракахруст: "Юрась Губарэвіч, у Вас у самога ёсьць досьвед ператварэньня палітычнага муляжу ў жывы арганізм, я маю на ўвазе міні-рэвалюцыю, якую Вы зьдзейсьнілі ў Балаазерскім гарадзкім савеце у 2003 годзе. А калі казаць пра нацыянальны ўзровень – ці можна ператварыць безгалосую і бсьсільную палату ў моцную ці, прынамсі, голасную?"
Губарэвіч: "Тая сытуацыя, якая была зь Вярхоўным Саветам 12-га скліканьня, наўрад ці паўторыцца з гэтай Палатай прадстаўнікоў. Нават калі на верасьнёўскіх выбарах пройдзе 10% кандыдатаў ад апазыцыі, нават калі пройдзе 50% – рэжым Лукашэнкі мае ўсе рычагі кантролю над гэтым "парлямэнтам" і наяўнасьць большасьці апазыцыйных дэпутатаў ня створаць перашкоды для далейшага панаваньня Лукашэнкі. У гэтай сытуацыі можна спытаць, які ж сэнс ісьці на такія выбары? Пытаньне даволі складанае. Усё залежыць ад таго, ці пацьвердзяцца словы Лукашэнкі, які сказаў, што магчымае зьяўленьне некаторых апазыцыянэраў у парлямэнце. Насамрэч зьяўленьне там людзей з апазыцыйнымі поглядамі – гэта магчымасьць іх далейшай раскруткі на нацыянальным узроўні. Адна з праблемаў Беларусі ў тым, што людзей з апазыцыі, якія былі б дастаткова пазнавальныя ў беларускім грамадзтве, вельмі мала, адно-два прозьвішчы. Чатырохгадовы досьвед працы ў парлямэнце дапамог бы зьяўленьню яшчэ некалькіх прозьвішчаў".
Дракахруст: “Зараз мы ўжо перайшлі да пытаньня ўласна выбараў, змаганьня за месцы ў гэтым парлямэнце. Зараз многія аналітыкі і публіцысты гавораць, што насельніцтва зусім не ўспрымае звышідэі: стабільнасьць, перамены, дэмакратыя, Эўропа ці славянскае братэрства. Людзей, маўляў, цікавяць іх будзённыя праблемы, і што палітычны посьпех палітыкі атрымаюць тады, калі будуць гаварыць з выбаршчыкамі пра праблемы, якія лічаць важнымі выбаршчыкі, а ня самі палітыкі. Але ці так гэта? Ці ёсьць прыклады такіх посьпехаў? Досьвед удалых “каляровых” рэвалюцый у Сэрбіі, Грузіі, Украіне, Кіргізіі паказвае, што посьпех там прыносілі выбарчыя кампаніі, якія вяліся якраз вакол агульнанацыянальных, ідэалягічных праблемаў. А як будзе зараз у Беларусі? Юры, якое Вашае меркаваньне?"
Губарэвіч: "На маю думку ні самі выбары ў гэтую палату прадстаўнікоў, ні фальсыфікацыя гэтых выбараў ня здольныя будуць выклікаць "каляровую" рэвалюцыю ў Беларусі. Для гэта патрэбна шмат іншых чыньнікаў: узрастаньне недаверу да сёньняшняй улады, настрой людзей на перамены – тое, што было ў названых вамі краінах. Важна, каб людзі зразумелі, што з гэтымі выбарамі і з падманам на гэтых выбарах у іх скралі магчымасьць зьмяніць нешта ў краіне. На сёньня большасьць беларускіх выбаршчыкаў, якія цікавяцца выбарчымі працэсамі, разумеюць, што выбары ў Палату прадстаўнікоў ня ёсьць сродкам зьмены ўлады, бо сама палата ніякай уладай не валодае. Зьмена ўлады ў Беларусі можа адбывацца выключна падчас прэзыдэнцкіх выбараў. Сярод названых вамі краінаў у Сэрбіі і Ўкраіне рэвалюцыі адбыліся ў сувязі якраз з прэзыдэнцкімі выбарамі, у Грузіі і Кіргізіі – у сувязі з парлямэнцкімі, але і ў гэтых апошніх выпадках мова ішла пра выбары ў парлямэнты, якія ўсё ж мелі пэўную рэальную ўладу".
Дракахруст: "Алесь Чобат, вось Юры сказаў, што выбаршчыкі павінны ўсьвядоміць, што ў іх скралі магчымасьць нешта зьмяніць у краіне. А ў іх ёсьць такое жаданьне – нешта зьмяніць у краіне?"
Чобат: "У Сэрбіі і Грузі папярэднія ўлады прайгралі ўсе войны і давялі да паралюшу. Прайграная вайна і паралюш улады заўсёды прыводзяць да якой-кольвэк рэвалюцыі. Тое самае было і ва Ўкраіне, толькі Ўкраіна прайграла войны гаспадарчыя, гандлёвыя – як габрэі з Эгіпту беглі людзі з той Украіны. Што да агульнай формулы, то яна ў Беларусі ёсьць ужо цяпер. Я б сказаў, што гэтая формула – недатыкальнасьць. Цяперашняя ўлада, асабліва на месцах, лезе паўсюль, куды яе ня просяць. Чалавек прагаласаваў бы за таго, хто сказаў бы: "Рукі прэч ад цябе самога, ад твайго пашпарту, ад твайго права вучыцца, ад права ехаць і вяртацца, ад права правозіць тавар праз мяжу. Калі табе трэба 6 батарэек у прымач, ты ня мусіш 6 разоў езьдзіць за мяжу, а зараз менавіта так. Хай ўлада прыбярэ рукі ад маіх сотак, ад майго гароду. Гэта тыя самыя правы чалавека і правы асобы".
Быкоўскі:"У нас у Беларусі выбары адбываюцца па акругах, а не паводле партыйных сьпісаў. І таму ўзровень выбараў паніжаецца да праблемаў акругі, да таго, што яны лічаць важным, а што не. Той палітык, які хоча мець посьпех у гэтай акрузе, павінен зважаць на патрэбы людзей. Тое, што Аб'яднаныя дэмакратычныя сілы перафразавалі лёзунг Кастуся Каліноўскага пра кантроль над уладай, гэта добра, але людзі пакуль ня бачаць, якім чынам гэта можа працаваць на іх карысьць. Гэта магло б мець значэньне на мясцовых выбарах, але на парлямэнцкіх гэта выглядае не настолькі відавочным. Мне здаецца вельмі важным, каб падчас выбараў і палітыкі і журналісты, так бы мовіць, "выйшлі з аўтобуса" і паспрабавалі камунікаваць зь людзьмі наўпрост.
Пасьля таго, як улада ўзяла пад свой кантроль індустрыяльныя сродкі інфармацыі – тэлебачаньне, радыё, масавыя газэты, не пад кантролем засталіся кухонныя размовы. якія ў часы да перабудовы былі апірышчам дысыдэнцкага руху. Зараз ужо нельга сказаць, што апазыцыя – такая ўжо важная тэма кухонных размоваў, яны для гэтых размоваў ня надта цікавыя. Гэтая цікавасьць падвышаецца толькі ў пэўныя пэрыяды і адзін з такіх пэрыядаў – гэта, як было тут сказана, прэзыдэнцкія выбары.
А што рабіць на парлямэнцкіх выбарах, ці патрэбныя яны наагул для удзелу апазыцыі? Мне было вельмі непрыемна чытаць пастанову сойму партыі БНФ, што яны разглядаюць удзел у гэтых выбарах выключна як падрыхтоўку да наступных прэзыдэнцкіх выбараў. Нават ня ставіцца задача дасягнуць перамогі. Калі гаворыцца, што мы будзем толькі весьці інфармацыйную працу, а ў апошні момант здымем свае кандыдатуры – то перамогі чакаць не выпадае. Нават тыя праўладныя кандыдаты, якія ходзяць на прыём да прэзыдэнта, каб даведацца, ці трэба ім ісьці на прэзыдэнцкія выбары, усё ж спрабуюць працаваць у акрузе, ня кожны, але многія зь іх спрабуюць зрабіць нешта добрае і заўважальнае ў сваёй акрузе і атрымаць непадробную частку свайго рэйтынгу".
Дракахруст: “Для апазыцыі выбары, дэпутацкі мандат – гэта трыбуна, сродак палітычнай барацьбы, рэалізацыя свайго палітычнага патэнцыялу. А што гэта цяпер для людзей улады, для намэнклятуры? Прычым менавіта цяпер – цяперашняя палата была першай, у якой дэпутаты працавалі на прафэсійнай аснове. Наколькі гэта цікава, прывабна для людзей, якія падтрымліваюць уладу? І ці не атрымаецца так, што апазыцыя зараз будзе ў парлямэнт прагна імкнуцца, а з боку ўлады людзей у дэпутаты давядзецца гнаць гвалтам?”
Чобат: “Я пералічу тых, хто, на мой розум, туды палезе. Першае – тыя, хто там цяпер. Раз там плацяць, а праца там у прынцыпе няцяжкая. Другое – тыя, хто перад пэнсіяй. Жанчыну ж зараз могуць выгнаць на пэнсію ў 55 гадоў. А калі яна ўсё жыцьцё, з камсамольскага часу, была хоць пры малой, але пры ўладзе, дык гэта тое самае, што закапаць у магілу напалову. Трэцяе – тыя, хто падазрае, што можа патрапіць пад суд. Дэпутацтва хоць неяк нешта гарантуе.
Але ёсьць яшчэ адна катэгорыя. Ёсьць і ў сталіцы і ў правінцыі такія шчырыя дзівакі, якім як нешта прыйдзе ў галаву– каму па прафэсіі, каму наагул долю народу, яны ўпэўненыя, што гэтая залатая думка прыйшла ў галаву толькі ім і ўпершыню.З такіх наіўнякоў і бярэцца апазыцыя ў любым парлямэнце. Вось быў прыватнік-будаўнік Клімаў. Ну які зь яго палітычны апазыцыянэр? А вось пайшоў, бедалага, па турмах – ня там і ня тое сказаў. Потым быў алімпійскі чэмпіён Парфяновіч. Ён па турмах не пайшоў, але быў блізкі да гэтага. Таксама сказаў ня ў той час і ня тое. І ўсе яны па адным і іхны горкі вопыт нікога не навучыў. Ізноў будуць па адным.
Калі няма нармальных палітычных партый, то парлямэнт у любым выпадку аказваецца шэрым. Вось Быкоўскі скардзіўся на тое, што Сойм БНФ ухіляецца ад выбараў. Але людзей можна зразумець. Гэта лішняя кампрамэтацыя і марнаваньне здароўя. Калі пашлі нарэшце ў палітыку людзі маладыя, то, як сьпяваў Віктар Шалкевіч, "годзе зноў іх кідаць пад чарговыя танкі, пад чарговыя штандары штурхаць”.
Губарэвіч: “На мой погляд для людзей улады месца дэпутата палаты прадстаўнікоў – даволі прывабная пасада. У 2004 годзе мы назіралі пэўны конкурс, і ня толькі той, які праводзіўся кулюарна, закрыта, калі вызначалася, хто ж будзе прадстаўляць уладу ў той ці іншай акрузе, але і да самага моманту галасаваньня шмат па якіх акругах ішлі некалькі чалавек ад улады. Можна казаць у сувязі з гэтым пра барацьбу рэгіянальных груповак, але факт застаецца фактам – сярод людзей улады не было адзінага сьпісу.
З тых, хто ідзе ў палату прадстаўнікоў ад улады, большасьць – гэта дырэктары заводаў, лекары, настаўнікі. І тое, што яны атрымліваюць, атрымаўшы дэпутацкі мандат, значна больш, чым тое, што яны мелі на ранейшым месцы працы. Што тычыцца, скажам, дырэктарскага корпусу, то жаданьне мець адказнасьць за дзейнасьць прадпрыемства значна меншае, чым было раней. І калі параўнаць з працай у палаце прадстаўнікоў, то там няма абсалютна ніякай адказнасьці, дастаткова высокія заробкі, вельмі добрыя пэнсіі, а таксама пэўная набліжанасьць да рэальнай улады, якая ўвасабляецца ў адміністрацыі прэзыдэнта і выканаўчых структурах.
Што тычыцца пазыцыі дэмакратычных партый адносна парлямэнцкіх выбараў, у прыватнасьці, партыі БНФ. На мой погляд, парлямэнцкую кампанію нельга разглядаць толькі як падрыхтоўку да прэзыдэнцкіх выбараў. У БНФ не названа нават прозьвішча кандыдата, якога партыя будзе падтрымліваць на выбарах, і гэтае прозьвішча ня будзе названае да дня галасаваньня. І дастаткова сьмешна гучыць прапанова раскручваць гэтага неназванага кандыдата.
Выбары можна скарыстаць для папулярызацыі мясцовых лідэраў і раскручваньня іх камандаў. Вось тут ёсьць дастаткова вялікія шанцы, якія ім даюць парлямэнцкія выбары. У свой час яны былі скарыстаныя Аляксандрам Мілінкевічам і Аляксандрам Казуліным падчас прэзыдэнцкіх выбараў.
Можа, я выкажу крамольную думку, але калі Лукашэнка пойдзе на тое, каб правесьці выбары ў палату прадстаўнікоў цалкам дэмакратычна, я прагназую, што будзе невялікая колькасьць тых, хто пераможа і стане дэпутатам сярод апазыцыйных кандыдатаў. І першую чаргу гэта ня будуць фармальныя лідэры палітычных партый.
Каб перамагчы на выбарах паводле дэмакратычнай працэдуры, трэба працаваць з выбаршчыкамі, і працаваць ня толькі на працягу 3 месяцаў выбарчай кампаніі. У Беларусі такія людзі ёсьць, гэта прадстаўнікі больш маладога пакаленьня, якія працуюць у рэгіёнах, на сваіх выбарчых акругах, спрабуюць вырашаць праблемы, якія хвалююць выбаршчыкаў. Я згодны з Паўлюком – трэба размаўляць адной мовай з выбаршчыкамі, цікавіцца тым, што іх хвалюе, і прапаноўваць свае адказы менавіта на іх пытаньні. Толькі так можна атрымаць падтрымку і перамагчы на дэмакратычных выбарах”.
Чобат: “Мы яшчэ забылі пра такі этап, як рэгістрацыя. Гэта – самыя галоўныя выбары. Чалавека ж можна не зарэгістраваць, каб не дурыць сабе потым галаву ўсялякімі фальсыфікацыйнымі вынаходніцтвамі. А падставы не зарэгістраваць – ну хаця б замежныя грошы. Хто з нас ня меў і ня мае замежных грошай? Цяпер калгасьнік іх мае, прадаў у Смаленску паўкабана і вось ты ўжо карыстаесься падтрымкай чужой дзяржавы”.
Быкоўскі: “Першая палата прадстаўнікоў наагул не абіралася, яна была створаная з кавалкаў Вярхоўнага Савету 13-га скліканьня, якія былі ляяльныя прэзыдэнту. Выбары дэпутатаў палаты другога скліканьня адбываліся на конкурснай аснове сярод кандыдатаў, ляяльных уладзе.
Наступная палата абіралася ўжо на падставе пэўных ўзгадненьняў.Не было агульнага сьпісу кшталту таго, пра які нядаўна дамовіліся дэмакратычныя сілы, але ўзгадненьне было і такой канкурэнцыі паміж групоўкамі, якая назіралася на выбарах 2000 году, у 2004 ужо не было. Тады пачалі казаць, што ёсьць, паводле выразу Фядуты, “дырэктар парлямэнту” - Ўладзімер Канаплёў, які ў 2004 годзе і фармаваў нешта падобнае на сьпіс ўлады. Цяпер такой асобы няма.
І наколькі я размаўляў з некаторымі дэпутатамі, яны ў пэўнай разгубленасьці, бо ўсе 110 чалавек ня пойдуць да прэзыдэнта пытацца, каму можна вылучацца ў наступны парлямэнт, а каму – не. Напэўна, нейкая канкурэнцыя паміж людзьмі ўлады будзе. Я думаю, што будуць імкнуцца ў парлямэнт тыя дырэктары заводаў, якія хочуць зьняць з сябе адказнасьць, супрацоўнікі прэзыдэнцкай “вэртыкалі”, якія выпалі з уладнага “вазка” ў сувязі з рэарганізацыямі структуры кіраваньня. Нельга скідаць з рахункаў і лабізм. Ён у нашым парлямэнце ня так яскрава праяўляецца, як ў іншых краінах, але пэўным асобам ёсьць сэнс прэтэндаваць на ролю лябістаў”.
Усе адзначаюць, што паўнамоцтвы палаты – больш чым сьціплыя, паводле Канстытуцыі 1996 году прэзыдэнцкі дэкрэт вышэй за закон, ды і пісаньнем законаў дэпутатаў не абцяжарваюць: палата цяперашняга скліканьня паставіла своеасаблівы рэкорд – за 4 гады яна сама прапанавала толькі два закона, безьліч астатніх былі прапанаваныя адміністрацыяй прэзыдэнта і ўрадам.
Гэта з аднаго боку. Але зь іншага боку парлямэнт, нават самы бяспраўны, гэта, так бы мовіць, пляцоўка легітымнага шуму. І калі там будуць людзі, якія гэты шум паднімаюць, іх уплыў можа быць значна большым, чым можна меркаваць, зыходзячы адно з літары закону. Вярхоўны Савет 12-га скліканьня стаў напачатку 90-х рэальнай уладай зусім не таму, што нехта павялічыў ягоныя паўнамоцтвы. Дык што такое парлямэнт зараз і чым ён можа стаць? Паўлюк Быкоўскі, Вам першаму пытаньне.
Дракахруст: "Алесь Чобат, некалькі тыдняў таму Аляксандар Лукашэнка заявіў у інтэрвію агенцтву “Reuters”, што ён сам нават хацеў бы, каб у новы парлямэнт патрапіла некалькі апазыцыянэраў, што шкоды вялікай ад іх ня будзе. Але ці мае ён рацыю у гэтай сваёй упэўненасьці? "Цьвёрдая" апазыцыя складала толькі 10% у Вярхоўных Саветах і 12-га і 13-га скліканьняў, але яе ўплыў быў значна большым, чым гэтыя самыя 10%."
Цяперашні парлямэнт усё яшчэ пераходны. Ён пераходны ад парлямэнту ўзору 1990-1995 гадоў да парлямэнта фэадальнага
Дракахруст: "Юрась Губарэвіч, у Вас у самога ёсьць досьвед ператварэньня палітычнага муляжу ў жывы арганізм, я маю на ўвазе міні-рэвалюцыю, якую Вы зьдзейсьнілі ў Балаазерскім гарадзкім савеце у 2003 годзе. А калі казаць пра нацыянальны ўзровень – ці можна ператварыць безгалосую і бсьсільную палату ў моцную ці, прынамсі, голасную?"
Дракахруст: “Зараз мы ўжо перайшлі да пытаньня ўласна выбараў, змаганьня за месцы ў гэтым парлямэнце. Зараз многія аналітыкі і публіцысты гавораць, што насельніцтва зусім не ўспрымае звышідэі: стабільнасьць, перамены, дэмакратыя, Эўропа ці славянскае братэрства. Людзей, маўляў, цікавяць іх будзённыя праблемы, і што палітычны посьпех палітыкі атрымаюць тады, калі будуць гаварыць з выбаршчыкамі пра праблемы, якія лічаць важнымі выбаршчыкі, а ня самі палітыкі. Але ці так гэта? Ці ёсьць прыклады такіх посьпехаў? Досьвед удалых “каляровых” рэвалюцый у Сэрбіі, Грузіі, Украіне, Кіргізіі паказвае, што посьпех там прыносілі выбарчыя кампаніі, якія вяліся якраз вакол агульнанацыянальных, ідэалягічных праблемаў. А як будзе зараз у Беларусі? Юры, якое Вашае меркаваньне?"
Выбары ў палату прадстаўнікоў ня ёсьць сродкам зьмены ўлады, бо сама палата ніякай уладай не валодае
Дракахруст: "Алесь Чобат, вось Юры сказаў, што выбаршчыкі павінны ўсьвядоміць, што ў іх скралі магчымасьць нешта зьмяніць у краіне. А ў іх ёсьць такое жаданьне – нешта зьмяніць у краіне?"
Чалавек прагаласаваў бы за таго, хто сказаў бы : "Рукі прэч ад цябе самога”
Зараз ужо нельга сказаць, што апазыцыя – такая ўжо важная тэма кухонных размоваў, яны для гэтых размоваў ня надта цікавыя
Пасьля таго, як улада ўзяла пад свой кантроль індустрыяльныя сродкі інфармацыі – тэлебачаньне, радыё, масавыя газэты, не пад кантролем засталіся кухонныя размовы. якія ў часы да перабудовы былі апірышчам дысыдэнцкага руху. Зараз ужо нельга сказаць, што апазыцыя – такая ўжо важная тэма кухонных размоваў, яны для гэтых размоваў ня надта цікавыя. Гэтая цікавасьць падвышаецца толькі ў пэўныя пэрыяды і адзін з такіх пэрыядаў – гэта, як было тут сказана, прэзыдэнцкія выбары.
А што рабіць на парлямэнцкіх выбарах, ці патрэбныя яны наагул для удзелу апазыцыі? Мне было вельмі непрыемна чытаць пастанову сойму партыі БНФ, што яны разглядаюць удзел у гэтых выбарах выключна як падрыхтоўку да наступных прэзыдэнцкіх выбараў. Нават ня ставіцца задача дасягнуць перамогі. Калі гаворыцца, што мы будзем толькі весьці інфармацыйную працу, а ў апошні момант здымем свае кандыдатуры – то перамогі чакаць не выпадае. Нават тыя праўладныя кандыдаты, якія ходзяць на прыём да прэзыдэнта, каб даведацца, ці трэба ім ісьці на прэзыдэнцкія выбары, усё ж спрабуюць працаваць у акрузе, ня кожны, але многія зь іх спрабуюць зрабіць нешта добрае і заўважальнае ў сваёй акрузе і атрымаць непадробную частку свайго рэйтынгу".
Дракахруст: “Для апазыцыі выбары, дэпутацкі мандат – гэта трыбуна, сродак палітычнай барацьбы, рэалізацыя свайго палітычнага патэнцыялу. А што гэта цяпер для людзей улады, для намэнклятуры? Прычым менавіта цяпер – цяперашняя палата была першай, у якой дэпутаты працавалі на прафэсійнай аснове. Наколькі гэта цікава, прывабна для людзей, якія падтрымліваюць уладу? І ці не атрымаецца так, што апазыцыя зараз будзе ў парлямэнт прагна імкнуцца, а з боку ўлады людзей у дэпутаты давядзецца гнаць гвалтам?”
Чобат: “Я пералічу тых, хто, на мой розум, туды палезе. Першае – тыя, хто там цяпер. Раз там плацяць, а праца там у прынцыпе няцяжкая. Другое – тыя, хто перад пэнсіяй. Жанчыну ж зараз могуць выгнаць на пэнсію ў 55 гадоў. А калі яна ўсё жыцьцё, з камсамольскага часу, была хоць пры малой, але пры ўладзе, дык гэта тое самае, што закапаць у магілу напалову. Трэцяе – тыя, хто падазрае, што можа патрапіць пад суд. Дэпутацтва хоць неяк нешта гарантуе.
Але ёсьць яшчэ адна катэгорыя. Ёсьць і ў сталіцы і ў правінцыі такія шчырыя дзівакі, якім як нешта прыйдзе ў галаву– каму па прафэсіі, каму наагул долю народу, яны ўпэўненыя, што гэтая залатая думка прыйшла ў галаву толькі ім і ўпершыню.
Калі няма нармальных палітычных партый, то парлямэнт у любым выпадку аказваецца шэрым
Калі няма нармальных палітычных партый, то парлямэнт у любым выпадку аказваецца шэрым. Вось Быкоўскі скардзіўся на тое, што Сойм БНФ ухіляецца ад выбараў. Але людзей можна зразумець. Гэта лішняя кампрамэтацыя і марнаваньне здароўя. Калі пашлі нарэшце ў палітыку людзі маладыя, то, як сьпяваў Віктар Шалкевіч, "годзе зноў іх кідаць пад чарговыя танкі, пад чарговыя штандары штурхаць”.
Губарэвіч: “На мой погляд для людзей улады месца дэпутата палаты прадстаўнікоў – даволі прывабная пасада. У 2004 годзе мы назіралі пэўны конкурс, і ня толькі той, які праводзіўся кулюарна, закрыта, калі вызначалася, хто ж будзе прадстаўляць уладу ў той ці іншай акрузе, але і да самага моманту галасаваньня шмат па якіх акругах ішлі некалькі чалавек ад улады. Можна казаць у сувязі з гэтым пра барацьбу рэгіянальных груповак, але факт застаецца фактам – сярод людзей улады не было адзінага сьпісу.
З тых, хто ідзе ў палату прадстаўнікоў ад улады, большасьць – гэта дырэктары заводаў, лекары, настаўнікі. І тое, што яны атрымліваюць, атрымаўшы дэпутацкі мандат, значна больш, чым тое, што яны мелі на ранейшым месцы працы. Што тычыцца, скажам, дырэктарскага корпусу, то жаданьне мець адказнасьць за дзейнасьць прадпрыемства значна меншае, чым было раней. І калі параўнаць з працай у палаце прадстаўнікоў, то там няма абсалютна ніякай адказнасьці, дастаткова высокія заробкі, вельмі добрыя пэнсіі, а таксама пэўная набліжанасьць да рэальнай улады, якая ўвасабляецца ў адміністрацыі прэзыдэнта і выканаўчых структурах.
Што тычыцца пазыцыі дэмакратычных партый адносна парлямэнцкіх выбараў, у прыватнасьці, партыі БНФ. На мой погляд, парлямэнцкую кампанію нельга разглядаць толькі як падрыхтоўку да прэзыдэнцкіх выбараў. У БНФ не названа нават прозьвішча кандыдата, якога партыя будзе падтрымліваць на выбарах, і гэтае прозьвішча ня будзе названае да дня галасаваньня. І дастаткова сьмешна гучыць прапанова раскручваць гэтага неназванага кандыдата.
Выбары можна скарыстаць для папулярызацыі мясцовых лідэраў і раскручваньня іх камандаў. Вось тут ёсьць дастаткова вялікія шанцы, якія ім даюць парлямэнцкія выбары. У свой час яны былі скарыстаныя Аляксандрам Мілінкевічам і Аляксандрам Казуліным падчас прэзыдэнцкіх выбараў.
Можа, я выкажу крамольную думку, але калі Лукашэнка пойдзе на тое, каб правесьці выбары ў палату прадстаўнікоў цалкам дэмакратычна, я прагназую, што будзе невялікая колькасьць тых, хто пераможа і стане дэпутатам сярод апазыцыйных кандыдатаў. І першую чаргу гэта ня будуць фармальныя лідэры палітычных партый.
Каб перамагчы на выбарах паводле дэмакратычнай працэдуры, трэба працаваць з выбаршчыкамі, і працаваць ня толькі на працягу 3 месяцаў выбарчай кампаніі. У Беларусі такія людзі ёсьць, гэта прадстаўнікі больш маладога пакаленьня, якія працуюць у рэгіёнах, на сваіх выбарчых акругах, спрабуюць вырашаць праблемы, якія хвалююць выбаршчыкаў. Я згодны з Паўлюком – трэба размаўляць адной мовай з выбаршчыкамі, цікавіцца тым, што іх хвалюе, і прапаноўваць свае адказы менавіта на іх пытаньні. Толькі так можна атрымаць падтрымку і перамагчы на дэмакратычных выбарах”.
Чобат: “Мы яшчэ забылі пра такі этап, як рэгістрацыя. Гэта – самыя галоўныя выбары. Чалавека ж можна не зарэгістраваць, каб не дурыць сабе потым галаву ўсялякімі фальсыфікацыйнымі вынаходніцтвамі. А падставы не зарэгістраваць – ну хаця б замежныя грошы. Хто з нас ня меў і ня мае замежных грошай? Цяпер калгасьнік іх мае, прадаў у Смаленску паўкабана і вось ты ўжо карыстаесься падтрымкай чужой дзяржавы”.
Быкоўскі: “Першая палата прадстаўнікоў наагул не абіралася, яна была створаная з кавалкаў Вярхоўнага Савету 13-га скліканьня, якія былі ляяльныя прэзыдэнту. Выбары дэпутатаў палаты другога скліканьня адбываліся на конкурснай аснове сярод кандыдатаў, ляяльных уладзе.
Наступная палата абіралася ўжо на падставе пэўных ўзгадненьняў.
Усе 110 чалавек ня пойдуць да прэзыдэнта пытацца, каму можна вылучацца ў наступны парлямэнт, па каму - не.
І наколькі я размаўляў з некаторымі дэпутатамі, яны ў пэўнай разгубленасьці, бо ўсе 110 чалавек ня пойдуць да прэзыдэнта пытацца, каму можна вылучацца ў наступны парлямэнт, а каму – не. Напэўна, нейкая канкурэнцыя паміж людзьмі ўлады будзе. Я думаю, што будуць імкнуцца ў парлямэнт тыя дырэктары заводаў, якія хочуць зьняць з сябе адказнасьць, супрацоўнікі прэзыдэнцкай “вэртыкалі”, якія выпалі з уладнага “вазка” ў сувязі з рэарганізацыямі структуры кіраваньня. Нельга скідаць з рахункаў і лабізм. Ён у нашым парлямэнце ня так яскрава праяўляецца, як ў іншых краінах, але пэўным асобам ёсьць сэнс прэтэндаваць на ролю лябістаў”.
