У сераду Палата прадстаўнікоў прыняла ў другім чытаньні закон “Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі”. Згодна з законам, зь верасьня 2010 году пры выкарыстаньні пісьмовай беларускай мовы трэба будзе прытрымлівацца зацьверджаных правілаў.
Калі ад напісаньня літары залежыць лёс абітурыента, – гэта вельмі высокая цана
Бушлякоў: На вашую просьбу гучала песьня Карляса Сантаны "Black Magic Woman". Чаму такі выбар?
Саўка: Сёньня сапраўды дастаткова "чорны дзень". І самы час згадаць пра чорную чароўную жанчыну. Відаць, нашыя дэпутаты так ставяцца да нашай чароўнай беларускай мовы, як расіст да чорнай жанчыны. Я такім чынам хацеў падкрэсьліць, што сёньня ня самы радасны дзень у календары.
Бушлякоў: Зьміцер, летась вы выступілі ў часопісе “ARCHE” з грунтоўным аналізам новага праекту правапіснага зводу, паказалі на мноства памылак і недарэчнасьцяў, які ён зьмяшчаў (прынамсі паводле стану на пачатак мінулага году), і адзначылі, што ў сучаснай сытуацыі найлепей было б не чыніць ніякага ўмяшаньня ў афіцыйны правапісны стандарт. Чаму?
Саўка: Я хацеў найперш сканцэнтраваць увагу не на памылках, не на недарэчнасьцях, якіх процьма ў гэтым праекце. А найперш на тым, што, калі мове кепска, калі яна знаходзіцца ў стане прыгнёту, найлепшы варыянт – хаця б пакінуць яе ў стабільным стане. Найперш гэта важна для сыстэмы адукацыі. Бо калі ад напісаньня той ці іншай літары залежыць лёс абітурыента, ці паступіць ён у вышэйшую навучальную ўстанову, як пабяжыць далей ягоная дарога... Гэта вельмі высокая цана. І гуляцца з гэтым ніяк не выпадае. І самае важнае для правапісу на сёньняшні дзень – заставацца ў межах афіцыйнага стандарту стабільным і непарушным.
Бушлякоў: У канцы лютага, калі законапраект быў падрыхтаваны да разгляду ў другім чытаньні, я гутарыў з старшынём камісіі па адукацыі, культуры, навуцы і навукова-тэхнічным прагрэсе Палаты прадстаўнікоў Уладзімерам Здановічам. Я тады папрасіў адказаць яго на пытаньне, чаму, на ягоную думку, цяпер патрэбная такая строгая рэглямэнтацыя пісьмовай літаратурнай беларускай мовы: толькі так, а не іначай – з ігнараваньнем рэальных правапісных стандартаў. Вось што тады адказаў Уладзімер Здановіч:
"Усё большая колькасьць людзей, ня толькі навукоўцаў, а нават звычайных простых людзей, якія карыстаюцца беларускай мовай, прыходзяць да высновы, што калі існуюць некалькі варыянтаў напісаньня, некалькі варыянтаў арфаграфіі, то гэта прыводзіць у рэшце рэшт да разбурэньня мовы. Гэта можна параўнаць, як той біблейскі прыклад, калі людзі будавалі вялікую вежу, каб дабрацца да нябёсаў, а пасьля Гасподзь паблытаў іхныя мовы – і вежа засталася недабудаванай. І нават яна потым разбурылася. Так можа адбыцца і з нашай беларускай мовай. Асабліва негатыўна гэта ўплывае на адносіны да беларускай мовы моладзі, якая толькі пачынае вывучаць гэтую мову. Розныя варыянты напісаньня ў розных выданьнях – яны выклікаюць мешаніну ў галовах нашай моладзі. Таму патрэбна прыйсьці да адных правілаў напісаньня, правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. І, магчыма, з гэтай нагоды і ўводзяцца яны з дапамогай закону, а ня проста пастановай ураду".
Тарашкевіца – гэта факт гісторыі мовы, яго адмаўляць немагчыма
Бушлякоў: Ініцыятары прыняцьця закону гавораць пра стабільнасьць, пра тое, што яны заклапочаныя тым, каб мова была стабільная. Прагучала думка, што адбываецца разбурэньне мовы праз суіснаваньне правапісных варыянтаў. Як бы вы, Зьміцер, адказалі на думку аб разбурэньні мовы?
Саўка: Відаць, тут, на жаль, спадар Здановіч блытае два моманты. Адзін з іх – правапісная стабільнасьць канкрэтнага стандарту. На жаль, якраз дэпутаты сёньня спарадзілі сытуацыю, пры якой мы ўжо маем два варыянты ў межах аднаго правапіснага стандарту – афіцыйнага правапісу. Калі ж маюць на ўвазе, што менавіта тарашкевіца разбурае адзінства беларускай мовы, то я хацеў бы сказаць наступнае: тарашкевіца была першым стандартам. І абсалютна незалежна ад таго, ці хто піша тарашкевіцаю, ці ня піша, ці талеруе, ці не талеруе, – гэта факт гісторыі мовы, яго адмаўляць немагчыма.
Гэтак абаронцы адзінства правапісных нормаў зводзяць гутарку на выгодны ім троп, ігнаруючы відавочныя факты: з аднаго боку яны кажуць пра стабільнасьць правапісу, з другога боку – яго дэстабілізуюць. Дэ-факта "Звязда" ўжо даўно руйнуе афіцыйны стандарт. На пачатку 2000-х гадоў Інстытут мовазнаўства, кіраваны акадэмікам А. Падлужным, выдаў цэлы сьпіс зьменаў у правапісе, якія пачалі – ці больш, ці менш пасьлядоўна – рэалізоўвацца ў мове газэты "Звязда". Зь мінулага году стараньнямі Міністэрства адукацыі пэўныя зьмены пачалі прасоўвацца ў мэтадычныя часопісы – для настаўнікаў, спараджаючы ў іх галовах “кашу”. Інакш кажучы, паўзучае разбурэньне зыходзіць не ад тых людзей, якія практыкуюць тарашкевіцу, бо іх ніякім чынам не пускаюць ні ў якія дзяржаўныя выдавецтвы, таму тарашкевіца не нясе ніякай пагрозы.
А дэстабілізатарам якраз стаўся Інстытут мовазнаўства ў асобе свайго кіраўніка, а цяпер гэтую лінію праводзіць, як не жахліва гэта гучыць, Міністэрства адукацыі ў асобе Віктара Іўчанкава, які ёсьць дарадцам міністра адукацыі. Вось людзі, якія фактычна падрывалі і падрываюць гэтую стабільнасьць, робячы ўсё, каб правапіс размываўся. І ў выніку гэта дэстабілізавала сытуацыю ў сфэры адукацыі і ў той звужанай сфэры ўжываньня беларускай мовы афіцыйнага стандарту, якая яшчэ застаецца пад кантролем дзяржавы.
Зноў мудрыя ананімы?
Бушлякоў: Тым ня менш спадар Здановіч, выступаючы ў сераду ў Палаце прадстаўнікоў, сказаў, што "новыя правілы сталі больш беларускімі, больш патрыятычнымі, больш мірнымі ў адрозьненьне ад ранейшых – ваенізаваных і палітызаваных". Зьміцер, на вашую думку, ці можна весьці гаворку пра спрашчэньне і ўпарадкаваньне беларускага правапісу, маючы на ўвазе гэтую рэдакцыю, зацьверджаную дэпутатамі. Ці маглі б вы нешта рацыянальнае адзначыць з тых навацыяў, якія ўводзіць новая рэдакцыя афіцыйнага правапісу? І што вы лічыце неабдуманым, нерацыянальным?
Саўка: Я хацеў бы пачаць з рэакцыі на дэпалітызацыю і дэсаветызацыю правапісу. Я думаю, што спадар Здановіч меў на ўвазе толькі ілюстрацыйны матэрыял, толькі прыклады, што бяруцца для ілюстраваньня найперш пунктуацыйнай часткі, якая не выклікае ніякіх пярэчаньняў. Што да асноўнай часткі, артаграфічнай, яна ўсё ж наўрад ці можа быць менш палітызаванай, у меншай ці большай ступені ваенізаванай і гэтак далей. Ён фактычна, думаю, такою характарыстыкай зьмясьціў акцэнты для таго, каб не характарызаваць гэтага праекту па сутнасьці. А не характарызуе ён праекту па сутнасьці з той простай прычыны, што, аказваецца, прадугледжваюцца яшчэ далейшыя дапрацоўкі, далейшыя зьмены. Я ўпэўнены, што кропка не пастаўленая.
Сёньня дэпутаты прынялі нейкую рамкавую пастанову. Што пад гэтаю рамкаю? Што ўсярэдзіне? Ні мы, ні дэпутаты ня ведаем. Гэта ведаюць толькі прадстаўнікі камісіі распрацоўнікаў (дарэчы, склад гэтай камісіі трымаецца ў вялікім сакрэце). Я ўжо не кажу пра тое, што гэтага праекту мы не пабачым, мяркую, яшчэ доўгі час. Такім чынам, гаварыць пра нейкія канчатковыя рашэньні, я думаю, не выпадае. Несумненна, тое-сёе ўжо можна сказаць. Бо ёсьць шэраг момантаў, якія, відаць, у распрацоўнікаў не выклікаюць пярэчаньняў, прынамсі – нутраных супярэчнасьцяў. І там ёсьць станоўчыя моманты.
Гэта сапраўды спрашчэньне правапісу "я" ў лічэбніках, – думаю, яны гэтага не адменяць, – і спрашчэньне правапісу "ў".
Але іншыя моманты выклікаюць насьцярожанасьць. Калі меркаваць паводле варыянту праекту гадавой даўніны, выстаўленага на сайце Міністэрства адукацыі (публікацыі ў друкаваных органах так і не было), ніяк нельга падтрымаць новых правілаў, якія датычаць правапісу пазычаньняў і складаных словаў. Хоць распрацоўнікі заяўляюць, што зьмены будуць практычна незаўважныя, аднак, калі верыць апублікаванаму, гэтыя заявы нельга прызнаць за шчырыя.
Яшчэ істотны момант. Цэлы шэраг складаных выпадкаў аўтары праекту проста абмінулі: у праекце шмат месцаў, дзе замест выразнага правіла, артаграмы, якая рэгулявала б напісаньне канкрэтнага слова, мы знаходзім такія адсылкі: “У запазычаных словах напісанне Э і А пасля іншых зычных рэгулюецца слоўнікам” або “ДЗ, Ц пішуцца ў некаторых словах, правапіс якіх вызначаецца па слоўніку” і г. д. Навошта тады правапісны звод, калі ён раз за разам адсылае нас да слоўніка? А хто будзе вызначаць напісаньне ў слоўніку? Зноў мудрыя ананімы? Ці Палата прадстаўнікоў?
І ўсё ж такі паўтаруся: якія б я ацэнкі цяпер ні даваў, толькі тады, калі гэты дакумэнт будзе афіцыйна апублікаваны, у канчатковым выглядзе (а я ўпэўнены, канчатковага выгляду яшчэ няма, што прызнае і сп. Здановіч), – толькі тады мы зможам аб'ектыўна і аргумэнтавана дыскутаваць пра сутнасныя моманты.
Калі незалежныя СМІ асьвятлялі "круглы стол" па мове, яны былі вельмі інэртныя
Бушлякоў: Я пастараюся падагульніць тое, што азначае закон "Аб правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі": пішучы па-беларуску, пачынаючы зь верасьня 2010 году, трэба будзе прытрымлівацца таго зводу правілаў, той новай рэдакцыі, пра якую мы цяпер гаворым. А за адступленьне прадугледжваецца адказнасьць. Якая будзе адказнасьць – мы даведаемся зь цягам часу. І тут яшчэ адзін аспэкт, які я хацеў бы закрануць. Не існуе ў Беларусі закону, які б прадугледжваў адказнасьць за парушэньне нормаў другой дзяржаўнай мовы ў Беларусі – расейскай. А гэтыя нормы, як мы ведаем, таксама нярэдка парушаюцца. Ці не выходзіць так, што спакайней пісаць па-расейску? Парушыш – ніякай адказнасьці: няма адпаведнага закону. Ці не закладае прыняты Палатаю прадстаўнікоў закон дыскрымінацыі беларускай мовы?
Саўка: Ведаеце, гэта слушнае назіраньне. Яшчэ летась у верасьні Таварыства беларускай мовы зарганізавала "круглы стол" якраз у справе новага праекту зьменаў правапісных нормаў. ТБМ запрасіла мовазнаўцаў, юрыстаў, прадстаўнікоў грамадзкасьці, чыноўнікаў Міністэрства адукацыі, іншых прадстаўнікоў улады. Толькі дзьве афіцыйныя асобы прыйшлі на "круглы стол" – ня думаю, што з вырашальным голасам. Гэта цяперашні дырэктар Інстытуту мовазнаўства Аляксандр Лукашанец і рэдактар часопісу "Роднае слова" Ўладзімер Куліковіч. Высьветлілася, што абедзьве гэтыя асобы таксама не разумеюць сэнсу рабіць нейкія зьмены. І тыя пытаньні, якія ўзьнікалі ў грамадзкасьці, узнімалі і яны таксама. Прызнаюся, я быў вельмі засмучаны. Рэч у тым, што, калі незалежныя СМІ паведамлялі пра гэты “круглы стол”, то аказаліся надзвычай інэртныя ў яго асьвятленьні: яны практычна ні пра што не напісалі, апроч супрацьстаяньня “наркамаўка–тарашкевіца”, хоць гутарка тачылася ў абсалютна іншым кірунку.
Аляксандар Лукашанец асабліва падкрэсьліў, што цягнік запушчаны, і мы ня можам яго спыніць (бо ёсьць нейкія падземныя плыні, інтрыгі, камусьці трэба, каб зьмены ў правапісе адбыліся). Адзінае, што мы можам, – гэта зрабіць зьмены найбольш сэнсоўнымі і, што самае галоўнае, мінімальнымі. Аднак ні Міністэрства адукацыі, ні дэпутаты, ні Адміністрацыя прэзыдэнта – ніхто не прыслухаўся да гэтых рацыянальных словаў. Хоць канчатковую выснову мы зможам зрабіць, калі пабачым канчатковы дакумэнт.
Уладзімер Куліковіч зьвярнуў увагу на такі момант у праекце: “У словах іншамоўнага паходжання літары Э, Е як пад націскам, так і не пад націскам пішуцца ў адпаведнасці з беларускім літаратурным вымаўленнем”. Аднак невядома, якія ж нормы беларускага літаратурнага вымаўлення рэалізуюцца ў дачыненьні цэлага шэрагу словаў, бо не існуе артаэпічнага слоўніка беларускай мовы. Ад сябе тут дадам прыклады: у акадэмічным “Слоўніку беларускай мовы” (1987) знаходзім напісаньне “дыЕта”, а ў “Тлумачальным слоўніку беларускай мовы” – “дыЭта”. Або – пашукайце ў слоніках праўды, як пісаць слова “канечне”: праз Ш ці праз Ч, праз Е ці праз А? І такіх выпадкаў – сотні!
Вяртаючыся да вашага пытаньня – юрыдычны аспэкт. У выніковым дакумэнце "круглага стала" падкрэсьлівалася: па сутнасьці гэта абсалютна рэпрэсіўны закон. Гэта відавочна, нават калі не паглыбляцца ў дэталі лінгвістычнага характару. І мы пабачым, на жаль, праз 2 гады, што ён працуе ня дзеля беларускай мовы, як запэўнівае нас спадар Здановіч, а супраць беларускай мовы, імкнучыся ўсяляк абмежаваць яе выкарыстаньне, у тым ліку і праз розныя юрыдычныя рагаткі.
Калі ад напісаньня літары залежыць лёс абітурыента, – гэта вельмі высокая цана
Бушлякоў: На вашую просьбу гучала песьня Карляса Сантаны "Black Magic Woman". Чаму такі выбар?
Саўка: Сёньня сапраўды дастаткова "чорны дзень". І самы час згадаць пра чорную чароўную жанчыну. Відаць, нашыя дэпутаты так ставяцца да нашай чароўнай беларускай мовы, як расіст да чорнай жанчыны. Я такім чынам хацеў падкрэсьліць, што сёньня ня самы радасны дзень у календары.
Бушлякоў: Зьміцер, летась вы выступілі ў часопісе “ARCHE” з грунтоўным аналізам новага праекту правапіснага зводу, паказалі на мноства памылак і недарэчнасьцяў, які ён зьмяшчаў (прынамсі паводле стану на пачатак мінулага году), і адзначылі, што ў сучаснай сытуацыі найлепей было б не чыніць ніякага ўмяшаньня ў афіцыйны правапісны стандарт. Чаму?
Саўка: Я хацеў найперш сканцэнтраваць увагу не на памылках, не на недарэчнасьцях, якіх процьма ў гэтым праекце. А найперш на тым, што, калі мове кепска, калі яна знаходзіцца ў стане прыгнёту, найлепшы варыянт – хаця б пакінуць яе ў стабільным стане. Найперш гэта важна для сыстэмы адукацыі. Бо калі ад напісаньня той ці іншай літары залежыць лёс абітурыента, ці паступіць ён у вышэйшую навучальную ўстанову, як пабяжыць далей ягоная дарога... Гэта вельмі высокая цана. І гуляцца з гэтым ніяк не выпадае. І самае важнае для правапісу на сёньняшні дзень – заставацца ў межах афіцыйнага стандарту стабільным і непарушным.
Бушлякоў: У канцы лютага, калі законапраект быў падрыхтаваны да разгляду ў другім чытаньні, я гутарыў з старшынём камісіі па адукацыі, культуры, навуцы і навукова-тэхнічным прагрэсе Палаты прадстаўнікоў Уладзімерам Здановічам. Я тады папрасіў адказаць яго на пытаньне, чаму, на ягоную думку, цяпер патрэбная такая строгая рэглямэнтацыя пісьмовай літаратурнай беларускай мовы: толькі так, а не іначай – з ігнараваньнем рэальных правапісных стандартаў. Вось што тады адказаў Уладзімер Здановіч:
"Усё большая колькасьць людзей, ня толькі навукоўцаў, а нават звычайных простых людзей, якія карыстаюцца беларускай мовай, прыходзяць да высновы, што калі існуюць некалькі варыянтаў напісаньня, некалькі варыянтаў арфаграфіі, то гэта прыводзіць у рэшце рэшт да разбурэньня мовы. Гэта можна параўнаць, як той біблейскі прыклад, калі людзі будавалі вялікую вежу, каб дабрацца да нябёсаў, а пасьля Гасподзь паблытаў іхныя мовы – і вежа засталася недабудаванай. І нават яна потым разбурылася. Так можа адбыцца і з нашай беларускай мовай. Асабліва негатыўна гэта ўплывае на адносіны да беларускай мовы моладзі, якая толькі пачынае вывучаць гэтую мову. Розныя варыянты напісаньня ў розных выданьнях – яны выклікаюць мешаніну ў галовах нашай моладзі. Таму патрэбна прыйсьці да адных правілаў напісаньня, правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. І, магчыма, з гэтай нагоды і ўводзяцца яны з дапамогай закону, а ня проста пастановай ураду".
Тарашкевіца – гэта факт гісторыі мовы, яго адмаўляць немагчыма
Бушлякоў: Ініцыятары прыняцьця закону гавораць пра стабільнасьць, пра тое, што яны заклапочаныя тым, каб мова была стабільная. Прагучала думка, што адбываецца разбурэньне мовы праз суіснаваньне правапісных варыянтаў. Як бы вы, Зьміцер, адказалі на думку аб разбурэньні мовы?
Саўка: Відаць, тут, на жаль, спадар Здановіч блытае два моманты. Адзін з іх – правапісная стабільнасьць канкрэтнага стандарту. На жаль, якраз дэпутаты сёньня спарадзілі сытуацыю, пры якой мы ўжо маем два варыянты ў межах аднаго правапіснага стандарту – афіцыйнага правапісу. Калі ж маюць на ўвазе, што менавіта тарашкевіца разбурае адзінства беларускай мовы, то я хацеў бы сказаць наступнае: тарашкевіца была першым стандартам. І абсалютна незалежна ад таго, ці хто піша тарашкевіцаю, ці ня піша, ці талеруе, ці не талеруе, – гэта факт гісторыі мовы, яго адмаўляць немагчыма.
Гэтак абаронцы адзінства правапісных нормаў зводзяць гутарку на выгодны ім троп, ігнаруючы відавочныя факты: з аднаго боку яны кажуць пра стабільнасьць правапісу, з другога боку – яго дэстабілізуюць. Дэ-факта "Звязда" ўжо даўно руйнуе афіцыйны стандарт. На пачатку 2000-х гадоў Інстытут мовазнаўства, кіраваны акадэмікам А. Падлужным, выдаў цэлы сьпіс зьменаў у правапісе, якія пачалі – ці больш, ці менш пасьлядоўна – рэалізоўвацца ў мове газэты "Звязда". Зь мінулага году стараньнямі Міністэрства адукацыі пэўныя зьмены пачалі прасоўвацца ў мэтадычныя часопісы – для настаўнікаў, спараджаючы ў іх галовах “кашу”. Інакш кажучы, паўзучае разбурэньне зыходзіць не ад тых людзей, якія практыкуюць тарашкевіцу, бо іх ніякім чынам не пускаюць ні ў якія дзяржаўныя выдавецтвы, таму тарашкевіца не нясе ніякай пагрозы.
А дэстабілізатарам якраз стаўся Інстытут мовазнаўства ў асобе свайго кіраўніка, а цяпер гэтую лінію праводзіць, як не жахліва гэта гучыць, Міністэрства адукацыі ў асобе Віктара Іўчанкава, які ёсьць дарадцам міністра адукацыі. Вось людзі, якія фактычна падрывалі і падрываюць гэтую стабільнасьць, робячы ўсё, каб правапіс размываўся. І ў выніку гэта дэстабілізавала сытуацыю ў сфэры адукацыі і ў той звужанай сфэры ўжываньня беларускай мовы афіцыйнага стандарту, якая яшчэ застаецца пад кантролем дзяржавы.
Зноў мудрыя ананімы?
Бушлякоў: Тым ня менш спадар Здановіч, выступаючы ў сераду ў Палаце прадстаўнікоў, сказаў, што "новыя правілы сталі больш беларускімі, больш патрыятычнымі, больш мірнымі ў адрозьненьне ад ранейшых – ваенізаваных і палітызаваных". Зьміцер, на вашую думку, ці можна весьці гаворку пра спрашчэньне і ўпарадкаваньне беларускага правапісу, маючы на ўвазе гэтую рэдакцыю, зацьверджаную дэпутатамі. Ці маглі б вы нешта рацыянальнае адзначыць з тых навацыяў, якія ўводзіць новая рэдакцыя афіцыйнага правапісу? І што вы лічыце неабдуманым, нерацыянальным?
Саўка: Я хацеў бы пачаць з рэакцыі на дэпалітызацыю і дэсаветызацыю правапісу. Я думаю, што спадар Здановіч меў на ўвазе толькі ілюстрацыйны матэрыял, толькі прыклады, што бяруцца для ілюстраваньня найперш пунктуацыйнай часткі, якая не выклікае ніякіх пярэчаньняў. Што да асноўнай часткі, артаграфічнай, яна ўсё ж наўрад ці можа быць менш палітызаванай, у меншай ці большай ступені ваенізаванай і гэтак далей. Ён фактычна, думаю, такою характарыстыкай зьмясьціў акцэнты для таго, каб не характарызаваць гэтага праекту па сутнасьці. А не характарызуе ён праекту па сутнасьці з той простай прычыны, што, аказваецца, прадугледжваюцца яшчэ далейшыя дапрацоўкі, далейшыя зьмены. Я ўпэўнены, што кропка не пастаўленая.
Сёньня дэпутаты прынялі нейкую рамкавую пастанову. Што пад гэтаю рамкаю? Што ўсярэдзіне? Ні мы, ні дэпутаты ня ведаем. Гэта ведаюць толькі прадстаўнікі камісіі распрацоўнікаў (дарэчы, склад гэтай камісіі трымаецца ў вялікім сакрэце). Я ўжо не кажу пра тое, што гэтага праекту мы не пабачым, мяркую, яшчэ доўгі час. Такім чынам, гаварыць пра нейкія канчатковыя рашэньні, я думаю, не выпадае. Несумненна, тое-сёе ўжо можна сказаць. Бо ёсьць шэраг момантаў, якія, відаць, у распрацоўнікаў не выклікаюць пярэчаньняў, прынамсі – нутраных супярэчнасьцяў. І там ёсьць станоўчыя моманты.
Гэта сапраўды спрашчэньне правапісу "я" ў лічэбніках, – думаю, яны гэтага не адменяць, – і спрашчэньне правапісу "ў".
Але іншыя моманты выклікаюць насьцярожанасьць. Калі меркаваць паводле варыянту праекту гадавой даўніны, выстаўленага на сайце Міністэрства адукацыі (публікацыі ў друкаваных органах так і не было), ніяк нельга падтрымаць новых правілаў, якія датычаць правапісу пазычаньняў і складаных словаў. Хоць распрацоўнікі заяўляюць, што зьмены будуць практычна незаўважныя, аднак, калі верыць апублікаванаму, гэтыя заявы нельга прызнаць за шчырыя.
Яшчэ істотны момант. Цэлы шэраг складаных выпадкаў аўтары праекту проста абмінулі: у праекце шмат месцаў, дзе замест выразнага правіла, артаграмы, якая рэгулявала б напісаньне канкрэтнага слова, мы знаходзім такія адсылкі: “У запазычаных словах напісанне Э і А пасля іншых зычных рэгулюецца слоўнікам” або “ДЗ, Ц пішуцца ў некаторых словах, правапіс якіх вызначаецца па слоўніку” і г. д. Навошта тады правапісны звод, калі ён раз за разам адсылае нас да слоўніка? А хто будзе вызначаць напісаньне ў слоўніку? Зноў мудрыя ананімы? Ці Палата прадстаўнікоў?
І ўсё ж такі паўтаруся: якія б я ацэнкі цяпер ні даваў, толькі тады, калі гэты дакумэнт будзе афіцыйна апублікаваны, у канчатковым выглядзе (а я ўпэўнены, канчатковага выгляду яшчэ няма, што прызнае і сп. Здановіч), – толькі тады мы зможам аб'ектыўна і аргумэнтавана дыскутаваць пра сутнасныя моманты.
Калі незалежныя СМІ асьвятлялі "круглы стол" па мове, яны былі вельмі інэртныя
Бушлякоў: Я пастараюся падагульніць тое, што азначае закон "Аб правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі": пішучы па-беларуску, пачынаючы зь верасьня 2010 году, трэба будзе прытрымлівацца таго зводу правілаў, той новай рэдакцыі, пра якую мы цяпер гаворым. А за адступленьне прадугледжваецца адказнасьць. Якая будзе адказнасьць – мы даведаемся зь цягам часу. І тут яшчэ адзін аспэкт, які я хацеў бы закрануць. Не існуе ў Беларусі закону, які б прадугледжваў адказнасьць за парушэньне нормаў другой дзяржаўнай мовы ў Беларусі – расейскай. А гэтыя нормы, як мы ведаем, таксама нярэдка парушаюцца. Ці не выходзіць так, што спакайней пісаць па-расейску? Парушыш – ніякай адказнасьці: няма адпаведнага закону. Ці не закладае прыняты Палатаю прадстаўнікоў закон дыскрымінацыі беларускай мовы?
Саўка: Ведаеце, гэта слушнае назіраньне. Яшчэ летась у верасьні Таварыства беларускай мовы зарганізавала "круглы стол" якраз у справе новага праекту зьменаў правапісных нормаў. ТБМ запрасіла мовазнаўцаў, юрыстаў, прадстаўнікоў грамадзкасьці, чыноўнікаў Міністэрства адукацыі, іншых прадстаўнікоў улады. Толькі дзьве афіцыйныя асобы прыйшлі на "круглы стол" – ня думаю, што з вырашальным голасам. Гэта цяперашні дырэктар Інстытуту мовазнаўства Аляксандр Лукашанец і рэдактар часопісу "Роднае слова" Ўладзімер Куліковіч. Высьветлілася, што абедзьве гэтыя асобы таксама не разумеюць сэнсу рабіць нейкія зьмены. І тыя пытаньні, якія ўзьнікалі ў грамадзкасьці, узнімалі і яны таксама. Прызнаюся, я быў вельмі засмучаны. Рэч у тым, што, калі незалежныя СМІ паведамлялі пра гэты “круглы стол”, то аказаліся надзвычай інэртныя ў яго асьвятленьні: яны практычна ні пра што не напісалі, апроч супрацьстаяньня “наркамаўка–тарашкевіца”, хоць гутарка тачылася ў абсалютна іншым кірунку.
Аляксандар Лукашанец асабліва падкрэсьліў, што цягнік запушчаны, і мы ня можам яго спыніць (бо ёсьць нейкія падземныя плыні, інтрыгі, камусьці трэба, каб зьмены ў правапісе адбыліся). Адзінае, што мы можам, – гэта зрабіць зьмены найбольш сэнсоўнымі і, што самае галоўнае, мінімальнымі. Аднак ні Міністэрства адукацыі, ні дэпутаты, ні Адміністрацыя прэзыдэнта – ніхто не прыслухаўся да гэтых рацыянальных словаў. Хоць канчатковую выснову мы зможам зрабіць, калі пабачым канчатковы дакумэнт.
Уладзімер Куліковіч зьвярнуў увагу на такі момант у праекце: “У словах іншамоўнага паходжання літары Э, Е як пад націскам, так і не пад націскам пішуцца ў адпаведнасці з беларускім літаратурным вымаўленнем”. Аднак невядома, якія ж нормы беларускага літаратурнага вымаўлення рэалізуюцца ў дачыненьні цэлага шэрагу словаў, бо не існуе артаэпічнага слоўніка беларускай мовы. Ад сябе тут дадам прыклады: у акадэмічным “Слоўніку беларускай мовы” (1987) знаходзім напісаньне “дыЕта”, а ў “Тлумачальным слоўніку беларускай мовы” – “дыЭта”. Або – пашукайце ў слоніках праўды, як пісаць слова “канечне”: праз Ш ці праз Ч, праз Е ці праз А? І такіх выпадкаў – сотні!
Вяртаючыся да вашага пытаньня – юрыдычны аспэкт. У выніковым дакумэнце "круглага стала" падкрэсьлівалася: па сутнасьці гэта абсалютна рэпрэсіўны закон. Гэта відавочна, нават калі не паглыбляцца ў дэталі лінгвістычнага характару. І мы пабачым, на жаль, праз 2 гады, што ён працуе ня дзеля беларускай мовы, як запэўнівае нас спадар Здановіч, а супраць беларускай мовы, імкнучыся ўсяляк абмежаваць яе выкарыстаньне, у тым ліку і праз розныя юрыдычныя рагаткі.
